Thế nào là xét nghiệm "đo tải lượng virus"?

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng ThS.BS Trần Thị Vượng - Bác sĩ Vi sinh - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Tải lượng virus là số lượng virus có ở trong máu. Đây là một xét nghiệm được sử dụng trong chẩn đoán nhiễm HIV và một số bệnh do virus khác gây nên. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có khoảng 1,5 triệu người chết do các biến chứng liên quan đến HIV trong năm 2013.

Tải lượng virus là số lượng vật liệu di truyền của virus tính trên 1 đơn vị thể tích máu, thường tính là ml. Tải lượng virus giúp cho bác sĩ đánh giá tình trạng nhiễm virus hiện tại của bệnh nhân, theo dõi tình trạng nhiễm virus và đánh giá hiệu quả điều trị của thuốc kháng virus như thế nào.

Đây là xét nghiệm yêu cầu chuyên môn kỹ thuật khá cao và tỷ mỷ của người làm xét nghiệm. Tải lượng virus thường được chỉ định trong các bệnh nhiễm virus mạn tính, các bệnh virus có mặt trong máu như viêm gan B, viêm gan C và HIV. Tải lượng virus trên cùng bệnh nhân khác nhau tùy theo thời điểm. Vì vậy, xét nghiệm này thường khuyến cáo nên làm nhiều lần để theo dõi đáp ứng của cơ thể với tác nhân virus gây bệnh. Tải lượng virus mà tăng thì có nghĩa là virus đang nhân lên mạnh trong cơ thể và ngược lại tải lượng virus giảm tức là virus đang bị ức chế có thể tự nhiên hoặc dưới tác động của thuốc kháng virus.

Bản chất là xét nghiêm đo tải lượng virus là phản ứng PCR (polymerase chain reaction) định lượng. Trong phản ứng PCR định lượng, 1 thuật ngữ rất được quan tâm là ngưỡng phát hiện virus. Tùy theo độ nhạy của kit hóa chất mà ngưỡng phát hiện có thể thay đổi. Hiện nay có rất nhiều kit hóa chất có ngưỡng phát hiện rất thấp, đạt 5 copies/ml máu.

Thông thường xét nghiệm đo tải lượng virus được làm ở 2 thời điềm:

Thứ nhất, khi bắt đầu phát hiện bệnh nhiễm trùng hoặc khi bắt đầu điều trị. Ví dụ khi bạn đi khám sức khỏe tổng quát, vô tình kết quả thử máu cho thấy bạn nhiễm virus viêm gan B hoặc C. Khi đó muốn đánh giá tình trạng nhiễm virus như thế nào, BS sẽ thường tư vấn làm thêm xét nghiệm tải lượng virus -> từ đây bác sĩ cũng có thể bắt đầu kê đơn liệu trình điều trị thuốc kháng virus.

Thứ hai, xét nghiệm được thực hiện trong quá trình điều trị, nhằm mục đích theo dõi quá trình điều trị, thường đánh giá sau 3-6 tháng điều trị hoặc đơn thuần chỉ là theo dõi tiến triển của bệnh mạn tính (như các trường hợp viêm gan B chưa cần điều trị). Nểu tải lượng virus giảm, có nghĩa là cơ thể đáp ứng với thuốc điều trị, bạn sẽ có 1 tiên lượng tốt, bệnh tiến triển tốt và ngược lại, nếu tải lượng virus không giảm hoặc giảm không đáng kể tức là đáp ứng với thuốc điều trị kém, rất có thể virus đã kháng với thuốc điều trị và bác sĩ sẽ tư vấn đổi phác đồ điều trị.

Nhìn chung những bệnh nhân nhiễm viruss viên gan B, C mạn tính, bệnh nhân nhiễm HIV nên được xét nghiệm tải lượng virus ít nhất 6 tháng một lần.

Các thuốc điều trị virus đều nhằm mục đích ức chế sự nhân lên của virus theo nhiều cơ chế khác nhau một cách đơn độc hay phối hợp các cơ chế khác nhau trên cùng 1 bệnh nhân. Với các bệnh nhiễm trùng mạn tính như viêm gan virus B, C mạn tính, HIV, thì việc điều trị thuốc kháng virus để tải lượng về dưới ngưỡng phát hiện là thành công của liệu trình điều trị. Tải lượng virus không thể phát hiện có nghĩa là số lượng virus trong máu không còn (ví dụ như điều trị viêm gan C khỏi hẳn) hoặc tối thiểu là dưới ngưỡng phát hiện của máy PCR ( như với bệnh nhân nhiễm HBV, HIV). Như vậy số lượng virus trong máu bệnh nhân rất thấp, nguy cơ lây nhiễm cho người khác cũng sẽ giảm đi rất nhiều, và quan trọng hơn nữa là giảm các biến chứng không mong muốn do các virus B, C, HIV gây ra: ví dụ giảm khả năng xơ gan, ung thư gan với nhiễm virus viêm gan B, C. Hoặc với bệnh nhân nhiễm HIV, khi tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện, bệnh nhân không bị mắc các bệnh nhiễm trùng cơ hội, tăng tế bào CD4, cuộc sống người bệnh được cải thiện rất nhiều

Như vậy xét nghiệm đo tải lượng virus là một xét nghiệm khá phổ biến và có giá trị cao trong các bệnh nhiễm trùng mạn tính như viêm gan virus B, C và HIV.