Nội soi tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL) phù hợp với bệnh nhân nào? Được thực hiện ra sao?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Võ Thiện Ngôn - Bác sĩ Ngoại tiết niệu - Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Nội soi tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL) là một phương pháp điều trị ngoại khoa đối với sỏi tiết niệu. Đây là phương pháp được sử dụng phổ biến trong điều trị sỏi tiết niệu hiện nay, nó có nhiều ưu điểm, song vẫn có những hạn chế nhất định.

Tán sỏi ngoài cơ thể là phương pháp điều trị ngoại khoa đối với sỏi tiết niệu hiệu quả và nhẹ nhàng nhất hiện nay. Bản chất của phương pháp này là sử dụng sóng xung kích để làm vỡ sỏi, sau đó các mảnh vụn sẽ được đào thải ra ngoài theo nước tiểu.

Phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể là phương pháp phổ cập trong điều trị sỏi tiết niệu, hầu hết các cơ sở y tế đều có thể thực hiện được. Khi mà sỏi tiết niệu là một bệnh lý phổ biến và hay tái phát, đặc biệt ở nước ta tỷ lệ bệnh sỏi tiết niệu chiếm đến 30 -40% bệnh nhân có bệnh lý về tiết niệu thì sự ra đời của phương pháp này đã góp phần giúp cho việc điều trị sỏi tiết niệu thuận tiện hơn.

Chỉ định tán sỏi ngoài cơ thể phải dựa trên sự phân tích tổng hợp của nhiều yếu tố như là:

• Thông qua các xét nghiệm.
• Chẩn đoán hình ảnh về kích thước, vị trí của sỏi, sự thông suốt của đường tiết niệu, có bất thường về giải phẫu hay không.
• Chỉ số cơ thể.
• Chức năng thận.
• Tình trạng nhiễm trùng tiết niệu.

Vì vậy không được lạm dụng mở rộng chỉ định tán sỏi ngoài cơ thể nhằm tránh những biến chứng đáng tiếc có thể xảy ra. Các chỉ định cụ thể của phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể đó là:

• Áp dụng với những viên sỏi thận có kích thước < 15mm.
• Áp dụng với sỏi niệu quản có kích thước từ 6 - 25mm.
• Áp dụng với sỏi niệu quản có kích thước < 5mm khi điều trị nội khoa 01 tuần không cải thiện, sỏi không di chuyển xuống vị trí thấp hơn, sỏi trên vị trí hẹp niệu quản hoặc sỏi trên polyp.
• Sỏi niệu quản trên vị trí sa lồi niệu quản.

Chống chỉ định với các trường hợp sau:

• Bệnh nhân bị hẹp niệu đạo ở nam giới.
• Bệnh nhân bị hẹp niệu quản đoạn dài phía dưới sỏi.
• Bệnh nhân mắc rối loạn đông máu.
• Bệnh nhân bị nhiễm trùng tiết niệu nặng: trường hợp này cần điều trị hết nhiễm trùng rồi mới tán sỏi.

Quy trình tán sỏi ngoài cơ thể được thực hiện như sau:

• Bước 1: Bệnh nhân nằm trên máy tán sỏi, bác sĩ tiến hành gây mê toàn thân hoặc tiền mê giảm đau.
• Bước 2: Phần lưng bệnh nhân tương ứng với vị trí của sỏi được đặt tiếp xúc với bóng của nguồn phát sóng xung kích.
• Bước 3: Dưới định vị của X-quang, bác sĩ sẽ điều chỉnh sóng xung kích hội tụ chính xác vào viên sỏi, sau đó phát xung để tán sỏi. Thời gian cho mỗi lần tán sỏi khoảng 1 giờ.

Những lưu ý khi thực hiện tán sỏi ngoài cơ thể:

• Trung bình mỗi liệu trình điều trị chỉ sử sử dụng từ 3.000 nhịp sóng xung kích trở xuống, để đảm bảo an toàn cho nhu mô thận và đồng thời tán vỡ được sỏi.
• Do sỏi luôn di động theo nhịp thở, nên trong quá trình tán sỏi cần giữ nhịp thở sâu và đều, nếu không số lần sóng xung kích không trúng vào sỏi tăng lên, làm giảm hiệu quả điều trị.
• Sau khi tán sỏi, bệnh nhân cần phải uống nhiều nước (từ 2 lít/ngày trở lên) để có thể đào thải hết những mảnh vụn của sỏi ra ngoài theo nước tiểu.

Hiệu quả của phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể phụ thuộc vào các yếu tố sau đây:

• Độ rắn của viên sỏi.
• Công suất của máy: Công suất tán sỏi thấp hay cao do bác sĩ điều chỉnh dựa trên độ rắn của viên sỏi, căn cứ theo độ cứng trên X-quang hoặc dựa trên sự tan vỡ của sỏi trong quá trình tán.
• Vị trí của viên sỏi: Sỏi ở đài thận, bể thận thường dễ vỡ hơn so với sỏi ở niệu quản.
• Khoảng cách từ da đến viên sỏi: Như bệnh nhân béo hoặc gầy sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả tán vỡ sỏi.
• Sự thông suốt của đường tiết niệu: Bởi sau khi được tán, các mảnh vụn của sỏi sẽ tự đào thải qua đường nước tiểu, kích thước các mảnh vụn phải lọt qua được lòng niệu quản.
• Với những viên sỏi nằm ở đài dưới thận, khả năng đào thải còn phụ thuộc vào góc giữa trục đài thận với trục bể thận.
• Thận phải còn khả năng bài tiết ra nước tiểu.

• Tán sỏi thận ngoài cơ thể có ưu điểm ít gây ảnh hưởng đến thận, chức năng hoạt động của thận còn cao hơn so với các phương pháp khác.
• Giảm thời gian nằm viện và chi phí điều trị cho bệnh nhân. Bệnh nhân chỉ cần nằm viện từ 1 - 2 ngày là có thể xuất viện.
• Phương pháp này không gây đau đớn như mổ lấy sỏi thận.
• Phương pháp này không cần phẫu thuật nên không phải chăm sóc hay lo lắng bị chảy máu hoặc bị nhiễm trùng vết mổ hay để lại sẹo mổ xấu.
• Đây là phương pháp điều trị sỏi tiết niệu nói chung và sỏi thận nói riêng có độ an toàn cao và không xâm lấn.

• Không thể áp dụng với trường hợp viên sỏi có kích thước lớn.
• Hiệu quả tán sỏi chỉ đạt từ 55 - 85%.
• Với những viên sỏi cứng hoặc sỏi có kích thước lớn chưa vỡ hết thì có thể phải tán lại 2 - 3 lần, mỗi lần cách nhau từ 2 đến 3 tuần.

Khi điều trị sỏi tiết niệu bằng phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL) có thể gặp phải một số biến chứng như:

• Các mảnh vụn của sỏi làm tắc nghẽn niệu quản gây ra cơn đau quặn thận.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu, gây nhiễm khuẩn huyết.
• Tụ máu quanh thận.
• Sỏi không vỡ hoặc đã vỡ nhưng vẫn còn đọng lại. Trong trường hợp này sẽ phải sử dụng các phương pháp khác như nội soi niệu quản, nội soi thận qua da hay đặt sonde JJ.

Phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL) là phương pháp điều trị sỏi thận nói riêng và sỏi tiết niệu nói chung có độ an toàn cao, rút ngắn thời gian nằm viện và tiết kiệm chi phí cho bệnh nhân. Tuy nhiên vẫn tiềm ẩn một vài biến chứng và hiệu quả điều trị còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố.

Theo BSCKI Lê Sĩ Trung (chuyên Khoa tiết niệu, Bệnh viện ĐKQT Vinmec Times City), quyết định lựa chọn ra phương pháp điều trị bệnh sỏi thận, niệu quản tốt không chỉ đơn thuần dựa theo tình trạng sỏi của bệnh nhân, mà còn phụ thuộc vào kỹ thuật thực hiện của Bác sĩ và trang thiết bị máy móc tại Bệnh viện. Đồng thời, để điều trị dứt điểm sỏi tiết niệu, việc phát hiện sớm và điều trị đúng phương pháp sẽ giúp mang lại kết quả tốt và toàn diện.