Phình động mạch lách: Những điều cần biết

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Vũ Văn Quân - Phó Trưởng khoa Ngoại tổng hợp - Khoa Ngoại tổng hợp & Gây mê - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng

Giãn phình động mạch lách là tình trạng hiếm gặp trên lâm sàng, thường được phát hiện ngẫu nhiên khi khảo sát hình ảnh ổ bụng hoặc khám nghiệm trên tử thi với những nguyên nhân khác. Tỷ lệ mắc phình động mạch lách trung bình khoảng 0,1%, có thể gặp ở mọi độ tuổi, phổ biến ở nhóm người trên 50 tuổi. Phụ nữ thường có phình động mạch lách nhiều hơn đàn ông, nhất là nhóm phụ nữ mang thai ở nửa sau thai kỳ.

Biến chứng đáng sợ và thường gặp của phình động mạch lách là vỡ túi phình, gây xuất huyết ồ ạt trong ổ bụng, khiến người bệnh rơi vào trạng thái sốc mất máu. Vỡ túi phình động mạch lách chiếm khoảng 3% đến 10%. Một vài trường hợp vỡ túi phình động mạch lách đã được báo cáo ở phụ nữ mang thai với tỷ lệ tử vong ở mẹ và con trên 80%. Phụ nữ mang thai có túi phình động mạch lách cũng có thể gặp biến chứng vỡ túi phình sau khi mang thai. Tăng huyết áp là yếu tố thuận lợi, tăng tỷ lệ vỡ túi phình động mạch lách.

Phình động mạch lách có thể xuất hiện do nhiều nhóm nguyên nhân khác nhau mặc dù cơ chế cụ thể chưa được hiểu rõ. Có thể liệt kê các tình trạng bất thường gây phình động mạch lách như sau:

• Dị dạng mạch máu bẩm sinh
• Thuyên tắc động tĩnh mạch lách
• Huyết khối động mạch lách
• Chứng xơ vữa mạch máu
• Mang thai
• Tăng áp hệ tĩnh mạch cửa
• Viêm tụy mạn
• Một số độc chất gây tổn thương thành mạch

Nguyên nhân gây phình động mạch lách tuy đa dạng nhưng không phải lúc nào cũng được tìm thấy. Bệnh nhân mắc chứng phình động mạch lách cần được ưu tiên nhận diện và xử trí kịp thời thay vì tìm kiếm nguyên nhân.

Phình động mạch lách chưa có biến chứng thường không có biểu hiện gì trên lâm sàng. Bệnh nhân chung sống hòa bình với túi phình mà không gặp phải phiền toái gì. Nếu túi phình động mạch lách quá lớn, người bệnh có thể cảm thấy đau tức bụng âm ỉ.

Vỡ túi phình động mạch thường xảy ra đột ngột. Biểu hiện nổi bật của vỡ túi phình là đau bụng đột ngột, dữ dội. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh nhân sẽ rơi vào sốc do mất máu quá nhiều. Chi lạnh ẩm, rối loạn tri giác, thay đổi mạch huyết áp là những dấu hiệu gợi ý sốc. Thăm khám người bệnh có thể phát hiện gõ đục vùng thấp, phản ứng thành bụng. Một số trường hợp ghi nhận vỡ túi phình động mạch lách gây xuất huyết vào các tạng bên trong ổ bụng như tụy, dạ dày và đại tràng.

Chẩn đoán phình động mạch lách được quyết định bởi các phương tiện chẩn đoán hình ảnh. Hình ảnh túi phình động mạch lách được quan sát thấy, đánh giá hình dạng của động mạch lách, kích thước, vị trí túi phình và mức độ chèn ép các cơ quan lân cận. Khi túi phình động mạch lách vỡ, xuất huyết trong ổ phúc mạc cũng được xác định qua các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh.

Siêu âm bụng và chụp cắt lớp vi tính ổ bụng là hai phương pháp chẩn đoán hình ảnh được sử dụng phổ biến nhất trên lâm sàng để chẩn đoán phình động mạch lách. Thông thường, bệnh nhân đi khám vì một tình trạng bệnh lý khác và được tình cờ phát hiện chứng phình động mạch lách. Các phương tiện chẩn đoán hình ảnh còn có thể phát hiện được một số nguyên nhân gây chứng phình động mạch. Một số xét nghiệm thông thường đánh giá mức độ mất máu và các biến chứng kèm theo cũng được chỉ định như công thức máu, xét nghiệm nhóm máu, chức năng đông cầm máu cơ bản, ure creatinin máu ...

Vỡ phình động mạch lách là một cấp cứu đe dọa tính mạng người bệnh vì thế việc điều trị vỡ phình động mạch lách yêu cầu sự phối hợp của nhiều chuyên khoa. Mục tiêu điều trị chính bao gồm hồi sức tuần hoàn, bồi phụ lượng máu mất song song kết hợp với việc giải quyết nút tắc túi phình. Bệnh nhân được truyền dịch, truyền máu, thở oxy và đảm bảo các chức năng sống cơ bản. Trước đây, phẫu thuật là phương pháp điều trị chính cho chứng phình động mạch lách và các biến chứng của nó. Tuy nhiên tỷ lệ thành công của phương pháp này không cao, hơn 50% bệnh nhân tử vong với nguyên nhân chính là do mất máu nặng nề.

Với sự phát triển của khoa học công nghệ trong y khoa, ngày nay bệnh nhân mắc chứng phình động mạch có thể được điều trị bằng các phương pháp can thiệp mạch, được thực hiện dưới hướng dẫn của màn hình tăng sáng. Đây là phương pháp xâm lấn tối thiểu, thực hiện được nhanh chóng nên áp dụng có hiệu quả trong các trường hợp vỡ phình mạch cấp tính với tỷ lệ thành công cao hơn. Phẫu thuật cắt phình mạch được lựa chọn khi phương pháp can thiệp mạch thất bại, bệnh nhân vẫn tiếp tục xuất huyết ổ bụng với các triệu chứng lâm sàng không cải thiện. Cắt lách có thể được tiến hành đồng thời trong lúc phẫu thuật nếu có vỡ lách đi kèm. Ngoài ra, phẫu thuật còn tỏ ra có hiệu quả hơn trong những trường hợp nặng như túi phình động mạch lách vỡ vào những cơ quan khác.