Lưu ý khi phục hồi chức năng cho người bị viêm khớp dạng thấp

Viêm khớp dạng thấp là một bệnh lý về khớp tự miễn diễn biến mạn tính, trong đó số lượng khớp bị viêm và bị hủy hoại có thể rất nhiều. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng tỷ lệ cao bệnh nhân bị viêm thấp dạng khớp giảm sức cơ, có teo cơ, cứng khớp, biến dạng khớp và giảm sức bền cơ thể. Do vậy, người bệnh bị hạn chế vận động nghiêm trọng, thời gian mắc bệnh càng lâu thì tỷ lệ bệnh nhân mất khả năng lao động càng lớn.

Viêm khớp dạng thấp là bệnh viêm khớp mạn tính thường gặp nhất và cũng chính là nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế trong các bệnh lý cơ xương khớp. Tuy nhiên, nguyên nhân gây bệnh vẫn còn chưa được hiểu biết đầy đủ nhưng một số yếu tố có sự tham gia vào quá trình gây bệnh ví dụ như:

• Tác nhân gây bệnh: vi khuẩn, virus, dị nguyên nhưng chưa được xác định chắc chắn.
• Yếu tố cơ địa: bệnh viêm khớp dạng thấp có liên quan rõ rệt đến độ tuổi (60-70% gặp ở người trên 30 tuổi) và giới tính (70-80% bệnh nhân là nữ giới).
• Yếu tố di truyền: viêm khớp dạng thấp có tính chất gia đình, có yếu tố di truyền và có liên quan với kháng nguyên hóa hợp tổ chức HLA DR4 (gặp trong khoảng 60-70% bệnh nhân có yếu tố này, trong khi tỷ lệ này ở trong cộng đồng chỉ chiếm khoảng 30%)
• Các yếu tố thuận lợi khác: cơ thể suy yếu mệt mỏi, nhiễm lạnh, môi trường số ẩm thấp, phẫu thuật.

Các giai đoạn của triệu chứng lâm sàng trong viêm khớp dạng thấp bao gồm:

• Giai đoạn khởi phát: bệnh viêm khớp dạng thấp thường khởi phát từ từ và tăng dần bắt đầu chỉ viêm tại một khớp (viêm các khớp nhỏ ở bàn tay, viêm khớp gối hoặc các khớp khác). Các khớp viêm sưng đau rõ nhưng nóng và ít đỏ, dấu hiệu cứng khớp buổi sáng. Giai đoạn khởi phát thường kéo dài trong thời gian từ vài tuần cho đến vài tháng rồi chuyển sang giai đoạn toàn phát.
• Giai đoạn toàn phát: thường xuất hiện viêm đau nhiều khớp như khớp cổ tay, khớp ngón gần bàn tay và khớp bàn ngón, khớp ngón chân, khớp cổ chân, khớp gối, khớp khuỷu. Đa số viêm khớp dạng thấp có tính chất đối xứng, sưng đau, người bệnh hạn chế vận động và ít khi có xuất hiện nóng đỏ. Bệnh cạnh đó, bệnh nhân cũng bị đau nhiều về đêm gần sáng.

Trước tiên cần phải khai thác thông tin về thời gian xuất hiện đau sưng ở khớp, số lượng khớp sưng đau, tính chất đau, tiến triển bệnh và các phương pháp điều trị đã trải qua,... Tiếp theo cần tiến hành thăm khám lâm sàng bao gồm:

• Đánh giá các tổn thương tại khớp ví dụ như: tính chất đối xứng, đánh giá ở các khớp ngoại biên, tiến triển từng đợt, xu hướng nặng dần gây hủy hoại khớp và đầu xương.
• Đánh giá các tổn thương ngoài khớp như viêm màng ngoài tim, viêm cơ tim, rối loạn nhịp tim, xơ phổi, tràn dịch màng phổi, khô kết mạc mắt,...
• Đánh giá các tổn thương toàn thân: mệt mỏi, sụt cân, thiếu máu, phù, suy nhược,...

Bên cạnh đó, bệnh nhân cần làm một số xét nghiệm cận lâm sàng như:

• Xét nghiệm cơ bản: công thức máu, CRP, xét nghiệm chức năng gan thận, điện tâm đồ, x-quang thường quy tim phổi,...
• Các xét nghiệm đặc hiệu: yếu tố dạng thấp RF, anti CCP, X-quang khớp tổn thương.

Điều trị viêm khớp dạng thấp bằng các thuốc kháng viêm không steroid, tuy nhiên cần lưu ý khi dùng dài ngày hay bệnh nhân già yếu và có tiền sử bệnh lý như tim mạch, dạ dày, đồng thời cần theo dõi chức năng gan và thận. Ngoài ra, một số trường hợp viêm khớp dạng thấp cần được điều trị ngoại khoa như chỉnh hình khớp, thay khớp nhân tạo. Tuy nhiên, người bệnh cần lưu ý kết hợp tập phục hồi chức năng sau điều trị để phục hồi tốt các chức năng vận động.

Xem ngay: Điều trị viêm khớp dạng thấp bằng liệu pháp tiêm huyết tương giàu tiểu cầu

Những nguyên tắc phục hồi chức năng viêm khớp dạng thấp bao gồm:

• Đối với đợt viêm khớp cấp, người bệnh cần nghỉ ngơi, giữ đứng tư thế và dùng máng hoặc nẹp để nâng đỡ cơ năng.
• Giảm đau chống viêm bằng thuốc hoặc bằng vật lý trị liệu.
• Điều trị các vị trí nhiễm trùng nếu có.

Trong viêm khớp dạng thấp, bàn tay gồm các khớp hay gặp nhất, ở giai đoạn muộn sẽ có biến dạng khớp thường có những biểu hiện như bàn tay nghiêng trụ do bán trật khớp bàn đốt, biến dạng gập ở khớp bàn đốt có kèm theo gập ở các khớp liên đốt xa làm cho bàn tay có hình dạng cổ thiên nga và duỗi quá ở các khớp liên đốt gần. Nguyên nhân dẫn tới các biến dạng đó là sự hủy hoại các đầu xương, sự di lệch hay đứt gân và mất cân bằng giữa các cơ bàn tay. Viêm khớp dạng thấp cần lưu ý chú trọng bảo vệ và hồi phục các chức năng vận động của bàn tay, đặc biệt là chức năng cầm nắm.

• Trong giai đoạn cấp tính, người bệnh có thể giảm đau bằng cách chườm lạnh các khớp, vận động nhẹ nhàng bàn tay và ngón tay, đặt bàn tay và ngón tay trong máng bột hay nẹp nhựa trong tư thế cổ tay duỗi 20 độ, khớp bàn đốt gấp 45 độ, khớp liên đốt xa gập 20 độ, khớp liên đốt gần gập 30 độ, ngón cái duỗi và dạng.
• Trong giai đoạn bán cấp và mãn tính, người bệnh có giảm đau bằng cách ngâm paraphin, kết hợp với vận động chủ động có trợ giúp nhằm tăng tầm vận động của các ngón tay và bàn tay, vận động có đề kháng bằng tay và dụng cụ, luyện tập chức năng bàn tay quan trọng nhất là chức năng cầm nắm, kéo giãn nhẹ các gân cơ co cứng nhưng không làm quá mức phải sử dụng nẹp nâng đỡ bàn tay khi ngủ.
• Đối với những bệnh nhân tập phục hồi chức năng tại nhà, người bệnh cần lưu ý tập cầm nắm, kéo giãn khớp và tránh một số điều như nắm chặt bàn tay trong thời gian quá dài, tăng độ gập của khớp bàn đốt, gập cổ tay về trụ, kéo dài thời gian ở một tư thế hay tập luyện quá sức.

Đối với viêm khớp dạng thấp ở khớp vai gây viêm bao quanh khớp và màng hoạt dịch dẫn đến hạn chế vận động khớp có thể dẫn tới cứng khớp. Do vậy, phục hồi sau điều trị viêm khớp dạng thấp tại khớp vai chủ yếu nhằm tăng tầm vận động khớp.

• Giai đoạn cấp tính, người bệnh cần nghỉ ngơi không vận động khớp và giảm đau bằng cách chườm đá hoặc xoa bóp.
• Trong giai đoạn bán cấp và mãn tính: có thể giảm đau và làm mềm gân bằng cách sử dụng nhiệt, vận động có trợ giúp để tăng tầm vận động khớp đặc biệt là động tác xoay và dạng, duy trì lực cơ.
• Khi tập phục hồi chức năng tại nhà, bệnh nhân cần tập các cử động vai, nhất là cử động đung đưa để tăng tầm vận động.

Khớp gối và khớp háng là những khớp chịu lực chính của cơ thể nên dễ bị hư khớp và cơ cứng. Do đó, mục đích của phục hồi chức năng viêm khớp dạng thấp là duy trì tầm vận động khớp và lực khớp.

• Giai đoạn cấp tính: cần lưu ý không kê gối tại vị trí dưới khớp bị viêm, đặt máng bột sau gối cả ngày và đêm và cần được nghỉ ngơi tại giường. Vận động chủ động nhẹ nhàng nhằm duy trì tầm vận động của khớp, đồng thời kết hợp với gồng cơ tứ đầu đùi.
• Giai đoạn bán cấp và mãn tính: người bệnh giảm đau bằng cách sử dụng nhiệt, đồng thời tập vận động chủ động có trợ giúp nhằm duy trì tầm vận động, tập vận động cơ tứ đầu đùi, tập di chuyển với nạng và đặt máng bột sau gối mỗi đêm.
• Tập tại nhà: bệnh nhân cần duy trì tầm vận động khớp và tầm năng lực cơ đặc biệt là cơ tứ đầu đùi, giữ tốt tư thế.

Bàn chân là vị trí chịu lực của cơ thể nên các khớp bàn chân thường có biến dạng trầm trọng như bàn chân vẹo ngoài, ngón chân hình vuốt thú dẫn tới ảnh hưởng đến dáng đi. Mục đích của phục hồi chức năng nhằm tránh các biến dạng xấu.

• Giai đoạn cấp tính: bệnh nhân cần được nghỉ ngơi tại giường, giữ trong tư thế cổ chân bên trong máng bột, đồng thời kết hợp với vận động thụ động nhẹ nhàng.
• Giai đoạn bán cấp và mãn tính: giảm đau bằng cách sử dụng nhiệt, kết hợp với vận động thụ động các khớp đặc biệt là gân gót, kéo giãn gân cơ nếu co rút và tập di chuyển với nạng.
• Tập phục hồi chức năng tại nhà: người bệnh cần lưu ý di động các khớp cổ chân và bàn chân bằng những cử động thụ động và chủ động.

Tóm lại, viêm khớp dạng thấp là một bệnh khớp tự miễn diễn biến mạn tính, trong đó số lượng khớp bị viêm và bị hủy hoại có thể rất nhiều, nghiên cứu chỉ ra rằng tỷ lệ cao bệnh nhân bị viêm thấp dạng khớp giảm sức cơ, có teo cơ, cứng khớp, biến dạng khớp và giảm sức bền cơ thể. Bệnh nhân bị hạn chế vận động nghiêm trọng trong thời gian càng dài thì tỷ lệ bệnh nhân mất khả năng lao động càng lớn. Do đó, người bệnh cần phải được tập phục hồi chức năng để phục hồi sớm các chức năng vận động.