Các tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm 3 vòng

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng hay còn gọi tắt là TCA – Tricyclic Antidepressant, đây là nhóm thuốc được nghiên cứu, sản xuất từ những thập niên 50 của thế kỷ XX, và cũng là loại thuốc đầu tiên được giới thiệu và áp dụng trong điều trị trầm cảm cùng các rối loạn có liên quan khác. Tuy nhiên, gần đây y học ít sử dụng thuốc chống trầm cảm 3 vòng vì có một số nhóm thuốc vượt trội và ít gây tác dụng phụ hơn. Do đó, trong một số trường hợp người bệnh không đáp ứng với các loại thuốc hiện đại thì mới cân nhắc sử dụng nhóm thuốc chống trầm cảm 3 vòng. Hiện nay phác đồ điều trị ban đầu của bệnh trầm cảm ít khi thấy sự xuất hiện của các loại thuốc này.

Song vẫn không phủ nhận hiệu quả điều trị của các thuốc chống trầm cảm 3 vòng khiến các triệu chứng bệnh dần dần được kiểm soát và thuyên giảm đáng kể. Tuy nhiên, thuốc chống trầm cảm 3 vòng rất khó dung nạp và có nhiều khả năng gây ra những tác dụng phụ không mong muốn. Do đó, bệnh nhân dùng thuốc nhóm này cần tuân thủ nghiêm ngặt các chỉ định của bác sĩ để đảm bảo an toàn cho sức khỏe, hạn chế tối đa các tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm 3 vòng.

Cơ chế hoạt động chủ yếu của nhóm thuốc chống trầm cảm 3 vòng là ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine trong não bộ, đây là những chất hóa học làm ảnh hưởng lớn đến tâm trạng của con người, qua đó cảm xúc sẽ được cân bằng và ổn định tốt hơn. Bên cạnh đó, thuốc chống trầm cảm 3 vòng còn ngăn chặn được các thụ thể như alpha-adrenergic, muscarinic M1 và histamin H1, đây là một loại amin có hoạt động tương tự chất dẫn truyền thần kinh não bộ, tử cung, tủy sống, có liên quan mật thiết đến hệ thống miễn dịch cục bộ cùng với các chức năng sinh lý ở đường ruột. Cơ chế của thuốc chống trầm cảm 3 vòng còn được áp dụng để hỗ trợ điều trị những trường hợp như đau mạn tính, rối loạn hoảng sợ, đau nửa đầu, ám ảnh cưỡng chế hoặc đái dầm mạn tính.

Các loại thuốc chống trầm cảm 3 vòng thường có hiệu quả khá chậm, trung bình từ tuần 2 - 4 mới phát huy rõ công dụng, trong đó có một số loại thuốc thường được áp dụng cho người bệnh trầm cảm bao gồm:

• Amitriptyline: là thuốc chống trầm cảm 3 vòng có tác dụng an thần mạnh, giúp xoa dịu hệ thần kinh hiệu quả mà giá thành lại thấp. Amitriptylin thường được chỉ định cho đối tượng bị trầm cảm, rối loạn lo âu, kích động nhưng không được khuyến khích dùng cho các nam giới mắc chứng phì đại tiền liệt tuyến, người lớn tuổi hoặc người có tiền sử gặp vấn đề về tim mạch;
• Clomipramine: Clomipramine có tác dụng tốt hơn trong quá trình điều trị trầm cảm và rối loạn ám ảnh do thuốc có tác dụng chủ yếu trên serotonin.
• Tianeptine: ưu tiên dùng cho người cao tuổi có bệnh thực tổn hoặc nam giới bị trầm cảm nhưng chức năng sinh lý kém. Tianeptine có khả năng dung nạp tốt, ít tác dụng phụ, ít ảnh hưởng đến chức năng sinh dục của người bệnh nhưng do thời gian bán hủy ngắn, bệnh nhân cần sử dụng thuốc ít nhất 3 lần mỗi ngày.

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng có hiệu quả điều trị rất tốt, giúp kiểm soát nhanh các triệu chứng bệnh, đồng thời hạn chế biến chứng nguy hiểm. Tuy nhiên, thuốc chống trầm cảm 3 vòng có nhiều khả năng gây tác dụng phụ ngoài ý muốn vì vậy thuốc đang dần bị thay thế bởi các loại thuốc khác. Trên thực tế, bất kì loại thuốc chống trầm cảm nào cũng có tác dụng phụ, vì vậy người cần bệnh tuân thủ đúng các chỉ định dùng thuốc của bác sĩ để hạn chế những rủi ro này. Một số tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm 3 vòng có thể xảy ra trong thời gian điều trị như sau:

• Bồn chồn, táo bón, đầy bụng: xuất hiện trong vài tuần đầu sử dụng thuốc sau đó sẽ dần biến mất, đặc biệt hay gặp với những bệnh nhân sử dụng thuốc Clomipramine. Triệu chứng của tác dụng phụ có thể xảy ra như nôn ói, buồn nôn, đầy bụng, khó tiêu... Sau khoảng 1 - 2 tuần, cơ thể người bệnh sẽ dần thích nghi với thuốc và các tác dụng phụ sẽ biến mất;
• Khô miệng, đắng miệng: tác dụng phụ thường gặp nhất khi sử dụng thuốc và dần thuyên giảm sau vài tháng;
• Bí tiểu: phổ biến ở những người bệnh trầm cảm bị phì đại tiền liệt tuyến vì vậy bác sĩ sẽ hạn chế chỉ định Clomipramine cho người bệnh là nam giới;
• Ăn nhiều, tăng cân: cảm giác thèm ăn, ăn quá mức sẽ ảnh hưởng đến cân nặng, đặc biệt ở người thừa cân. Bệnh nhân có thể khắc phục bằng cách ăn nhiều rau xanh, hoa quả tươi, thường xuyên rèn luyện thể dục thể thao;
• Buồn ngủ, chóng mặt, đau đầu thường gặp ở những bệnh nhân điều trị bằng thuốc chống trầm cảm 3 vòng, đặc biệt là Amitriptyline. Ngoài ra, còn có một số triệu chứng như tim đập nhanh, ra nhiều mồ hôi, thay đổi vị giác, đánh trống ngực... Do đó trong quá trình sử dụng thuốc chống trầm cảm 3 vòng, bệnh nhân không nên làm những công việc đòi hỏi sự tập trung cao như điều khiển phương tiện giao thông, máy móc...;
• Tác dụng phụ khác của thuốc chống trầm cảm 3 vòng: hạ huyết áp, rối loạn tình dục, suy nhược, giảm ham muốn, rụng tóc, mệt mỏi, ảo giác, co giật, mất phương hướng, nhìn mờ, tăng áp lực nội nhãn, nhạy cảm ánh sáng, thay đổi glucose máu, chứng vú to, phồng tinh hoàn ( ở nam), tăng tiết sữa (nữ)...

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng cần được chỉ định và hướng dẫn của bác sĩ mới có thể sử dụng được. Người bệnh tự ý mua thuốc hoặc tăng/giảm liều lượng, ngưng sử dụng đột ngột có thể dẫn đến tình trạng ngộ độc thuốc cấp tính, biến chuyển nhanh, khó tiên lượng như:

• Độc trên hệ hô hấp: tăng gánh thể tích, co thắt phế quản, nhiễm trùng phổi, tổn thương phổi cấp...;
• Độc trên hệ tim mạch: rối loạn nhịp tim, co giật, tụt huyết áp, kẹt thể tích, giảm oxy máu...;
• Độc hệ thần kinh trung ương: Co giật toàn thân, kích động, ảo giác, hôn mê, mê sảng, rối loạn hành vi, ngủ lịm...;

Ngộ độc thuốc chống trầm cảm 3 vòng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí có thể đe dọa trực tiếp tính mạng, vì thế bệnh nhân nên tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định dùng thuốc của bác sĩ, tuyệt đối không thay đổi liều lượng để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.

• Không sử dụng thuốc chống trầm cảm 3 vòng cho phụ nữ đang mang thai hoặc đang nuôi con bằng sữa mẹ, trẻ em < 12 tuổi, người bệnh đang phục hồi sau nhồi máu cơ tim, người có tiền sử mẫn cảm với thành phần của thuốc;
• Không sử dụng đồng thời thuốc chống trầm cảm 3 vòng với IMAO hoặc nếu cần thiết thì phải sử dụng cách nhau ít nhất 14 ngày;
• Bệnh nhân sẽ được bắt đầu thuốc chống trầm cảm 3 vòng với liều thấp, sau đó tăng dần lên nếu thấy hiệu quả. Tuy nhiên, thuốc chống trầm cảm 3 vòng có tác dụng khá chậm, bệnh nhân cần kiên trì sử dụng, không tự ý thay đổi liều lượng hoặc ngừng sử dụng thuốc chống trầm cảm 3 vòng đột ngột;
• Tuyệt đối không được sử dụng bia rượu, chất kích thích, gây nghiện trong thời gian điều trị thuốc chống trầm cảm 3 vòng do những chất này có thể làm tăng độc tính của thuốc;
• Bệnh nhân cần trao đổi với bác sĩ về những loại thuốc đang sử dụng hoặc tiền sử kích ứng của bản thân để hạn chế nguy cơ tương tác thuốc.
• Người thân trong gia đình cần theo dõi và đồng hành với bệnh nhân trong suốt quá trình điều trị thuốc chống trầm cảm 3 vòng. Khi nhận thấy các triệu chứng bất thường cần thông báo ngay với bác sĩ để được xử lý kịp thời.