Trước khi dùng thuốc morphine bạn nên biết những điều gì?

Bài viết được viết bởi Dược sĩ Nguyễn Văn Thắng - Khoa Dược - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Morphin là một thuốc thuộc nhóm giảm đau opioid, hay còn gọi là nhóm giảm đau gây nghiện (do liên quan đến nguy cơ lệ thuộc thuốc khi sử dụng thuốc không hợp lý, kéo dài).

Thuốc được sử dụng để giảm đau trong các trường hợp đau mức độ vừa đến nặng thông qua cơ chế chặn các tín hiệu dẫn truyền cảm giác đau tới não.

Thuốc có thể được sử dụng đơn độc hoặc kết hợp với các loại thuốc giảm đau khác (ví dụ: paracetamol, ibuprofen, meloxicam, celecoxib...) để tăng hiệu quả giảm đau.

Morphin là thuốc giảm đau mạnh, khi sử dụng không đúng có thể dẫn đến nguy cơ lệ thuộc thuốc, quá liều, suy hô hấp và thậm chí tử vong. Ngoài ra, việc sử dụng thuốc đồng thời với một số thuốc khác có thể làm tăng các tác dụng không mong muốn như lơ mơ, ngủ gật, khó thở...

Do đó, việc sử dụng thuốc cần có chỉ định của bác sĩ. Bác sĩ sẽ có kế hoạch theo dõi sử dụng thuốc để tránh việc lạm dụng thuốc, đảm bảo an toàn khi sử dụng thuốc.

3. Morphin có những dạng và hàm lượng nào?

Morphin có thể được sử dụng dưới nhiều dạng khác nhau, như dạng dung dịch để tiêm (tiêm/tiêm truyền tĩnh mạch, tiêm dưới da, tiêm bắp), hoặc dạng viên để uống. Trong một số trường hợp, các bác sĩ có thể sử dụng dạng dung dịch morphin để truyền vào tủy sống để gây tê hoặc giảm đau.

Một số thuốc chứa morphin hiện đang có tại Việt Nam như:

• Dạng tiêm: Morphin Vidipha 10mg/ml; Osaphine 10mg/ml; Opiphine 10mg/ml
• Dạng viên: MS Contin 10mg; MS Contin 30mg; Morphin sulfate 30mg; Osaphine C30 30mg.

Đối với dạng viên, cần chú ý có những dạng viên có cấu trúc đặc biệt giúp thuốc giải phóng từ từ, duy trì tác dụng giảm đau trong nhiều giờ, do đó, khi dùng, cần sử dụng nguyên viên, không được bẻ, nhai hoặc nghiền viên thuốc. Việc bẻ, nhai hoặc nghiền các viên thuốc giải phóng kéo dài sẽ dẫn đến nguy cơ giải phóng một lượng lớn thuốc trong khoảng thời gian ngắn, gây quá liều thuốc và có thể tử vong.

Vì vậy, trường hợp bạn không chắc về dạng viên mình dùng có thể được bẻ ra hoặc nhai, nghiền hay không thì cần trao đổi lại với bác sĩ/dược sĩ để được hướng dẫn cụ thể.

Ví dụ, viên thuốc MS Contin 10mg hoặc 30mg là dạng viên thuốc chứa morphin sulfate giải phóng kéo dài, khi dùng thuốc cần phải sử dụng nguyên viên, tránh bẻ, nhai hoặc nghiền viên thuốc.

Trong nhiều trường hợp khi sử dụng thuốc giảm đau kéo dài (như giảm đau trong ung thư), bác sĩ có thể sử dụng kết hợp cả thuốc morphin dạng tiêm và morphin dạng uống, morphin uống dạng giải phóng nhanh và dạng giải phóng kéo dài. Thông thường, dạng morphin uống giải phóng nhanh trong trường hợp này sẽ được sử dụng để kiểm soát cơn đau.

4. Liều dùng morphin cho người lớn và trẻ em

Liều dùng một lần và số lần dùng sẽ được cá thể hóa cho từng người dùng và phụ thuộc vào nhiều yếu tố như mức độ đau, các bệnh lý mắc kèm, các thuốc sử dụng cùng, đã từng dùng thuốc trước đây chưa và mức độ dung nạp như thế nào và điều chỉnh theo đáp ứng cũng như theo mục tiêu điều trị.

Độ dài của việc dùng thuốc sẽ được quyết định bởi bác sĩ điều trị. Có những trường hợp, việc sử dụng thuốc là ngắn ngày (ví dụ, để kiểm soát đau sau phẫu thuật) nhưng có những trường hợp sẽ phải sử dụng dài ngày (ví dụ, ung thư giai đoạn cuối).

Chú ý không sử dụng quá liều theo chỉ định của bác sĩ. Trường hợp cơn đau chưa kiểm soát được, cần liên hệ với bác sĩ để được tư vấn về cách xử trí, không tự ý tăng liều thuốc.

Trường hợp bạn quên uống một liều thuốc, cần trao đổi với bác sĩ/dược sĩ để được hướng dẫn cách xử trí. Tuyệt đối không uống 2 liều thuốc cùng một lúc để bù lại liều đã quên.

Trường hợp vô tình uống quá liều thuốc, bạn có thể cảm thấy buồn ngủ, chóng mặt hoặc khó thở. Cần liên hệ ngay với bác sĩ hoặc tới các cơ sở y tế gần nhất trong trường hợp các phản ứng trên diễn tiến nghiêm trọng hoặc gây khó chịu cho bạn.

Trong trường hợp đã dùng morphin trong một thời gian dài (trên vài tuần), nếu có ý định ngừng dùng morphin, bạn hãy trao đổi với bác sĩ trước để bác sĩ có kế hoạch giảm liều dần dần, tránh ngừng đột ngột sẽ dẫn đến “hội chứng cai”, một tình trạng khó chịu như bứt dứt, kích động, run rẩy, vã mồ hôi...

Một số tác dụng không mong muốn có thể gặp phải khi sử dụng morphin bao gồm:

• Cảm thấy mệt mỏi, buồn ngủ, lờ đờ
• Khô miệng
• Táo bón, tiêu chảy, đau bụng, giảm cảm giác đói
• Đau đầu, chóng mặt
• Ngứa, phát ban
• Lo lắng, vã mồ hôi

Nhiều người có thể không gặp tác dụng không nào hoặc chỉ gặp các tác dụng không mong muốn ở mức độ nhẹ, ngược lại, số khác lại gặp các tác dụng không mong muốn nặng hơn. Do đó, nếu có bất kỳ thắc mắc nào về tác dụng không mong muốn, hãy trao đổi với bác sĩ/dược sĩ.

Bạn cần liên hệ ngay với bác sĩ hoặc tới ngay các cơ sở y tế gần nhất nếu có các biểu hiện sau:

• Các dấu hiệu của dị ứng thuốc: phát ban, ngứa, khó thở, khó nuốt, sưng mắt, mặt, môi, lưỡi
• Chóng mặt dữ dội, ngất
• Đau tức ngực, nhịp tim nhanh
• Lơ mơ, lú lẫn
• Co giật
• Tiêu chảy, táo bón nặng nề

Để hạn chế một số tác dụng không mong muốn của morphin, có thể áp dụng các biện pháp sau:

• Táo bón: trừ khi có hướng dẫn khác của bác sĩ, nếu không, hãy cố gắng ăn nhiều các loại thực phẩm giàu chất xơ như trái cây, rau xanh; uống nhiều nước, tập luyện một số bài tập nhẹ nhàng. Trong trường hợp không cải thiện được tình trạng táo bón, bạn cần thông báo với bác sĩ để bác sĩ điều chỉnh thuốc hoặc bổ sung thêm thuốc điều trị táo bón.
• Nôn, buồn nôn: thông thường, phản ứng sẽ được cải thiện dần theo thời gian. Bạn nên chia nhỏ các bữa ăn, tránh các món ăn có mùi vị gắt, dễ gây cảm giác buồn nôn, nôn. Nếu cảm giác buồn nôn, nôn quá khó chịu hoặc dai dẳng, bạn có thể trao đổi lại với bác sĩ để bác sĩ hướng dẫn biện pháp khắc phục.
• Buồn ngủ, lờ đờ, mệt mỏi: hãy trao đổi lại với bác sĩ nếu bạn cảm thấy các phản ứng này xảy ra quá mức, bác sĩ có thể sẽ cần điều chỉnh lại liều lượng thuốc cho bạn. Tránh lái xe hoặc làm các công việc đòi hỏi sự tập trung cho tới khi bạn biết rõ tác động của thuốc tới cơ thể mình, đồng thời, tránh thay đổi tư thế đột ngột, thận trọng khi lên, xuống cầu thang để tránh bị ngã.
• Ngứa, phát ban: trao đổi lại với bác sĩ/dược sĩ để được tư vấn cách xử trí, khắc phục.
• Chú ý: Không tự ý uống thêm thuốc để điều trị các tác dụng không mong muốn. Bảo quản thuốc cẩn thận, không chia sẻ thuốc với người khác, tránh xa tầm tay trẻ em vì thuốc có thể gây hại cho người khác, thậm chí tử vong nếu dùng nhầm.

6. Trước khi dùng morphin bạn nên biết những điều gì?

Giống như mọi thuốc khác, morphin có thể gây dị ứng, do đó, cần thông báo cho bác sĩ/dược sĩ biết về các thuốc, thực phẩm, hoặc các thứ khác khiến bạn bị dị ứng cũng như biểu hiện của những lần dị ứng đó, nếu có.

Thuốc có thể ảnh hưởng đến tác dụng của các thuốc khác, làm tăng tác dụng không mong muốn của các thuốc khác, do đó, cần trao đổi với bác sĩ/dược sĩ về các thuốc bạn đang sử dụng để được tư vấn thích hợp.

Một số vấn đề về sức khỏe như mắc hen phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), ngưng thở khi ngủ, co giật... sẽ khiến bạn nhạy cảm hơn với các tác dụng không mong muốn của morphin. Do đó, cần thông báo với bác sĩ về điều này trước khi sử dụng thuốc.

Sử dụng morphin trong thời kỳ đầu hoặc cuối của thời kỳ mang thai, trong giai đoạn cho con bú thường không được khuyến cáo. Do đó, nếu bạn có dự định có thai, đang có thai hoặc đang cho con bú, cần thông báo cho bác sĩ biết.