Gan nhiễm mỡ không do rượu, liên quan đái tháo đường

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng ThS.BS Vũ Tấn Phúc - Khoa Khám bệnh & Nội khoa , Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc.

Gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-alcoholic Fatty Liver Disease - NAFLD) là tình trạng tích tụ mỡ trong gan và được xác định khi lượng mỡ này lớn hơn 5% tổng trọng lượng của gan. NAFLD được phân thành ba giai đoạn chính với diễn tiến nặng dần.

• Giai đoạn 1: Gan nhiễm mỡ đơn thuần với tích tụ mỡ trong gan nhưng không gây viêm hoại tử tế bào gan, không có hiện tượng xơ hóa. Giai đoạn này bệnh nhân thường không có triệu chứng lâm sàng chỉ phát hiện tình cơ khi khám sức khỏe định kỳ.
• Giai đoạn 2: Xuất hiện viêm gan thoái hóa mỡ không do rượu (NASH – nonalcoholic steatohepatitis), bắt đầu có hiện tượng viêm hoại tử tế bào gan, có thể có xơ hóa gan nhưng chưa biểu hiện xơ gan. Bệnh nhân có các triệu chứng như mệt mỏi, chán ăn, nước tiểu đậm.
• Giai đoạn 3: xơ gan do viêm hoại tử tế bào gan lâu ngày. Triệu chứng của xơ gan xuất hiện với báng bụng, phù, vàng da, vàng mắt. Diễn tiến này xảy ra ở 10 đến 20% bệnh nhân có viêm gan thoái hóa mỡ không do rượu.

Yếu tố nguy cơ của bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu liên quan trực tiếp đến các rối loạn chuyển hóa trong cơ thể như béo phì, rối loạn lipid máu, hội chứng chuyển hóa và đái tháo đường type 2. Một số yếu tố khác như suy giáp, ngưng thở khi ngủ, suy tuyến yên, hội chứng buồng trứng đa nang.

Đái tháo đường và bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu là những bệnh lý phổ biến, đặc biệt là ở các nước phát triển có thu nhập cao. Có khoảng 30% bệnh nhân đái tháo đường sẽ diễn tiến thành xơ gan và ngược lại 96% bệnh nhân mắc xơ gan có tình trạng rối loạn đường huyết. Vì gan là một cơ quan trực tiếp chuyển hóa đường và chất béo cho cơ thể nên hai bệnh lý này có cơ chế bệnh sinh chồng lấp với nhau.

3.1. Gan nhiễm mỡ là một nguyên nhân gây đái tháo đường

Những bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ không do rượu có nguy cơ cao mắc đái tháo đường type 2. Một nghiên cứu vào năm 2019, nghiên cứu về mối liên quan giữa NAFLD và đái tháo đường nhận thấy tỉ lệ mặc NAFLD ở bệnh nhân đái tháo đường type 2 cao hơn gấp đôi so với dân số chung. Trong đó tỉ lệ mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu là 55,5% và tỉ lệ mắc viêm gan thoái hóa mỡ không do rượu là 37,2%.

Gan đóng vai trò chuyển hóa đường nạp vào thành chất béo. Khi lượng mỡ trong gan tích trữ nhiều như tăng LDL cholesterol, giảm các HDL cholesterol sẽ gây đề kháng insulin. Như chúng ta đã biết, insulin có một hormone cựu kỳ quan trọng giúp chuyển hóa đường trong cơ thể, hậu quả gây nên bệnh đái tháo đường và ngày càng làm trầm trọng hơn tình trạng đái tháo đường ở bệnh nhân.

3.2 Đái tháo đường làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu

Ở chiều ngược lại, đái tháo đường làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu, tăng nguy cơ diễn tiến đến viêm gan thoái hóa mỡ, xơ gan và ung thư gan. Những bệnh nhân vừa có bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu và đái tháo đường type 2 có diễn tiến nặng hơn so với không mắc đái tháo đường. Khi sinh thiết gan ở những bệnh nhân này có đến 17% đã bị xơ hóa.

Bản chất của đái tháo đường là gây rối loạn chuyển hóa đường. Khi đái tháo đường không được kiểm soát tốt, lượng đường huyết trong máu tăng cao. Những phân tử đường này đến bao phủ lên các thụ thể có chức năng loại bỏ những cholesterol xấu như LDL, VLDL cholesterol của gan. Điều này gây giảm chức năng chuyển hóa cholesterol của tế bào gan, lâu dần khiến gan tích tụ nhiều mỡ và gây nên bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.

Như vậy, có thể thấy rằng bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu và đái tháo đường có quan hệ nguyên nhân – hệ quả tạo thành một vòng xoắn bệnh lý. Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu làm tăng nguy cơ của đái tháo đường và ngược lại đái tháo đường cũng sẽ gây nên bệnh cảnh gan nhiễm mỡ không do rượu. Khi hai bệnh lý này cùng xuất hiện sẽ đưa đến những biến chứng của đái tháo đường cũng như xơ gan và ung thư gan sớm hơn cho bệnh nhân.

Ít vận động, lối sống tĩnh tại cũng có nguy có dẫn đến hội chứng chuyển hóa, béo phì và đái tháo đường type 2. Vận động thể lực từ 30 – 60 phút mỗi ngày giúp giảm lượng mỡ trong gan cũng như ổn định đường huyết.

Một số nhóm thuốc điều trị bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu cũng góp phần ổn định đường huyết làm tăng nhạy cảm insulin như Pioglitazone, vitamin E, Metformin. Khi bệnh nhân mắc đái tháo đường cũng như gan nhiễm mỡ không do rượu nên được bác sĩ thăm khám, chẩn đoán và tư vấn điều trị sớm, giúp cải thiện sức khỏe và giảm các biến chứng.