Biến chứng liệt dạ dày do đái tháo đường

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng ThS. Bác sĩ Vũ Thị Duyên - Bác sĩ Thận - Nội tiết, Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Bệnh nhân bị đái tháo đường nếu kiểm soát đường huyết trong máu không tốt mà liên tục tăng cao sẽ làm xuất hiện rất nhiều biến chứng nguy hiểm một trong các biến chứng hay gặp là liệt dạ dày. Bất kỳ bệnh nhân đái tháo đường nào cũng cần hiểu rõ về mức độ nguy hiểm của biến chứng để từ đó có kế hoạch kiểm soát tốt các biến chứng đái tháo đường này để hạn chế những ảnh hưởng của biến chứng tới sức khỏe người bệnh.

Liệt dạ dày (hay còn gọi là chậm lưu thông dạ dày) là một rối loạn khi ăn thức ăn vào trong dạ dày thì thức ăn lưu lại trong dạ dày lâu hơn sinh lý bình thường bởi vì các dây thần kinh điều khiển di chuyển thức ăn qua đường tiêu hóa bị tổn thương và các cơ hoạt động yếu nên làm chậm hoạt động để đẩy thức ăn di chuyển tiêu hóa. Hậu quả dẫn đến việc thức ăn bị giữ trong dạ dày lâu hơn và không được tiêu hóa như bình thường.

Liệt dạ dày là một rối loạn ảnh hưởng đến cả bệnh nhân đái tháo đường typ1 và đái tháo đường typ 2. Tổn thương thần kinh có thể xảy ra theo thời gian do tác động của lượng đường trong máu tăng cao và kéo dài ở bệnh nhân đái tháo đường. Chậm tiêu hóa còn làm cho việc điều trị bệnh đái tháo đường trở nên khó khăn hơn.

Liệt dạ dày rất khó chẩn đoán hoặc chẩn đoán nhầm thường xuyên bị bỏ qua cứ nghĩ là bệnh của đường tiêu hóa. Theo một số nghiên cứu cho thấy tỷ lệ liệt dạ dày ở những người bị bệnh đái tháo đường rất cao có thể lên đến 65%.

Liệt dạ dày thường gặp hơn ở những người được chẩn đoán đái tháo đường sau nhiều năm ( > 10 năm) có lượng đường trong máu cao mà không được kiểm soát tốt. Đường huyết tăng cao trong một thời gian dài gây ra thay đổi hóa học và tổn Thương nhiều dây thần kinh. Khi tình trạng này kéo dài dai dẳng cuối cùng sẽ gây tổn thương các mạch máu là nguồn cung cấp các chất dinh dưỡng và oxy cho dây thần kinh của cơ thể trong đó có dây thần kinh phế vị và hậu quả cuối cùng dẫn đến liệt dạ dày.

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh liệt dạ dày bao gồm:

• Ợ nóng.
• Buồn nôn.
• Ói ra thức ăn chưa được tiêu hóa.
• Cảm giác mau no khi ăn.
• Sụt cân.
• Bụng đầy hơi thường xuyên.
• Lượng đường trong máu lên xuống thất thường.
• Ăn không cảm thấy ngon miệng.
• Gây trào ngược dạ dày thực quản.
• Co thắt thành dạ dày.

Những triệu chứng này có mức độ nhẹ hay nặng phụ thuộc vào mỗi người và thời gian mắc bệnh, mức độ kiểm soát đường máu ở mức độ nào?

Khi có biến chứng liệt dạ dày thì lại làm cho tình trạng bệnh đái tháo đường trở nên xấu hơn vì nó gây khó khăn trong việc kiểm soát đường huyết của bệnh nhân. Liệt dạ dày ảnh hưởng nhiều cho bệnh nhân đái tháo đường vì gây khó theo dõi quá trình tiêu hóa dẫn đến lượng đường của bệnh nhân thường quá cao hoặc quá thấp và điều trị thuốc gặp rất nhiều khó khăn. Nếu tăng liều thuốc thì bệnh nhân có nhiều nguy cơ hạ đường huyết. Nếu giảm liều thuốc thì bệnh nhân lại có nguy cơ tăng đường huyết vì thế đường huyết bệnh nhân rất bấp bênh.

Bên cạnh đó khi thức ăn ở lại quá lâu trong dạ dày có thể là cơ hội tốt cho vi khuẩn phát triển quá mức do thức ăn đã lên men vì thế rất dễ nhiễm khuẩn tiêu hóa. Ngoài ra các thực phẩm có thể đông cứng lại thành khối rắn mà không tiêu hóa được trở thành dị vật dạ dày. Từ đó kích thích dạ dày gây ra các triệu chứng như buồn nôn, ói mửa và tắc nghẽn trong dạ dày. Dị vật này có thể nguy hiểm nếu gây tắc nghẽn sự thông thương từ dạ dày vào ruột non thậm chí gây tắc ruột.

Liệt dạ dày là một biến chứng của bệnh nhân đái tháo đường và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người bệnh vì bệnh nhân đang phải cố gắng trải qua quá trình thay đổi chế độ ăn uống và cố gắng kiểm soát lượng đường trong máu, đồng thời cảm thấy ốm và buồn nôn đến mức nôn mửa. Những người bị liệt dạ dày thường hay cảm thấy thất vọng và chán nản.

Bệnh nhân nữ mắc đái tháo đường có nguy cơ bị liệt dạ dày cao hơn nam giới. Các bệnh khác có thể phối hợp làm tăng nguy cơ mắc bệnh gồm tiền sử phẫu thuật vùng bụng như mổ đẻ, mổ u đường tiêu hóa hoặc có tiền sử rối loạn ăn uống.

Bệnh và các tình trạng khác ngoài bệnh tiểu đường có thể gây liệt dạ dày, chẳng hạn như nhiễm trùng do virus, thuốc tiêu hóa chậm, bệnh trào ngược axit, các rối loạn cơ trơn.

Các bệnh khác có thể gây ra các triệu chứng liệt dạ dày bao gồm bệnh Parkinson, viêm tụy mãn tính, xơ nang, bệnh thận, hội chứng Turner. Đôi khi không thể xác định nguyên nhân gây liệt dạ dày, thậm chí sau khi đã tiến hành xét nghiệm nhiều lần.

• Lâm sàng: Có tiền sử mắc bệnh đái tháo đường lâu năm, triệu chứng như là: Đầy bụng chướng hơi, ăn kém, nôn, suy kiệt, sút cân vv...
• Nội soi dạ dày - tá tràng.
• Siêu âm bụng.
• Xét nghiệm máu phối hợp.

Mục tiêu quan trọng nhất trong điều trị bệnh liệt dạ dày do đái tháo đường là kiểm soát tốt lượng đường huyết càng gần mức bình thường càng tốt. Điều chỉnh chế độ ăn, luyện tập kết hợp với dung các thuốc hạ đường máu: Insulin, thuốc uống tăng co bóp dạ dày. Trong trường hợp triệu chứng nặng bệnh nhân không ăn được đường miệng thì chúng ta sẽ nuôi ăn bằng ống hoặc nuôi ăn qua đường tĩnh mạch.

7.1. Dùng insulin để kiểm soát đường huyết.

Khi có triệu chứng bị liệt dạ dày sau thể hiện: Khi thức ăn vào đường tiêu hóa thì sẽ được hấp thu chậm hơn và ở những thời điểm không thể đoán trước. Để kiểm soát tốt lượng đường trong máu cần phải sử dụng insulin thường xuyên hơn.

7.2. Dùng thuốc tăng sức co bóp dạ dày

Có thể hỗ trợ cho thêm các thuốc hỗ trợ tăng sự co bóp dạ dày.

7.3. Nên thay đổi bữa ăn và chế độ ăn cho phù hợp với từng bệnh nhân

Thay đổi thói quen ăn uống có thể giúp kiểm soát liệt dạ dày. Bệnh nhân có thể được yêu cầu ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày: Ví dụ như 6 bữa nhỏ trong ngày thay vì 3 bữa lớn. Nếu mỗi bữa ăn với số lượng ít thì trong dạ dày sẽ có ít thức ăn hơn vì thế tránh được hiện tượng dạ dày trở nên quá đầy.

Bác sĩ cũng có thể đề nghị bệnh nhân nên cố gắng ăn nhiều chất lỏng mỗi ngày cho đến khi lượng đường trong máu ổn định và các triệu chứng của liệt dạ dày sẽ được cải thiện. Thức ăn lỏng có thể đi qua dạ dày dễ dàng và nhanh chóng hơn thức ăn rắn. Bệnh nhân nên tránh những thức ăn nhiều chất béo và chất xơ vì chúng khó tiêu đối với người bị liệt dạ dày và có thể tạo thành bezoar gây tắc dạ dày.

7.4. Nuôi dưỡng bằng sonde hoặc tĩnh mạch khi bệnh nhân bị liệt dạ dày nặng.

Nếu các phương pháp điều trị trên mà không hiệu quả bệnh nhân có thể cần phải phẫu thuật để đặt ống nuôi ăn (phẫu thuật mở hỗng tràng ra da). Ống này cho phép đưa các chất dinh dưỡng trực tiếp vào ruột non.

Chính vì vậy: Bệnh nhân đái tháo đường nhiều năm > 10 năm khi có bất kỳ triệu chứng rối loạn đường tiêu hóa như trên cần phải khám bác sỹ chuyên khoa nội tiết hoặc tiêu hóa càng sớm càng tốt để chẩn đoán và điều trị sớm cho bệnh nhân. Tránh để khi biến chứng nặng mới khám thì điều trị sẽ khó và cơ hội phục hồi kém.