Chẩn đoán và điều trị suy hô hấp ở trẻ

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Hoàng Thế Nhân - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Suy hô hấp cấp là một dạng rối loạn chức năng của hệ hô hấp, khiến cơ thể tím tái, khó thở do thiếu khí O2 và thừa khí CO2. Chẩn đoán và xử trí suy hô hấp cấp kịp thời đóng vai trò quan trọng nhằm phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.

Các thông tin về tiền sử bệnh án và triệu chứng gặp phải ở bệnh nhân được xem là bước chẩn đoán đầu tiên trong tiêu chuẩn suy hô hấp cấp. Các nguyên nhân tiên phát có thể liên quan đến sự bất thường ở đường thở bao gồm:

• Bệnh nhân có tiền sử bị tim mạch, hen suyễn hoặc viêm màng não (co giật và hôn mê)
• Đã khởi phát bằng các biểu hiện như sốt, ho, khò khè
• Có dị vật mắc kẹt tại đường thở
• Nguy cơ bị ngộ độc do rượu, thuốc ngủ, hoặc các chất như Morphin, Methemoglobin, ....

Để nhận biết nguy cơ và đánh giá mức độ nặng nhẹ của bệnh, các bác sĩ thường dựa vào tình trạng và hiệu quả thở của trẻ. Cụ thể là:

• Thở gắng sức
• Tần số thở không đều, lúc nhanh lúc chậm
• Co kéo cơ hô hấp (suy hô hấp nặng)
• Có tiếng bất thường khi thở: thở rít, rên, khò khè
• Nghe phổi câm (dấu hiệu rất nặng), phế nang rì rào không tương xứng( giảm âm phế nang)

Ngoài ra, hậu quả của suy hô hấp còn có tác động lên cơ quan khác, với các biểu hiện kèm theo như:

• Rối loạn nhịp tim: Khi cơn nhịp nhanh kịch phát, khi nhịp chậm, truỵ mạch
• Huyết áp không ổn định: Ban đầu huyết áp tăng nhưng giai đoạn cuối lại giảm
• Ngừng tim: Do thiếu oxy trầm trọng hoặc tăng quá nhiều cacbon dioxit
• Da và niêm mạc xanh hoặc tím tái: Mạch máu bị co do thiếu O2
• Trẻ bị vã mồ hôi nhiều
• Giảm nhận thức tri giác: Kích thích kém, hôn mê li bì, giảm trương lực
• Các dấu hiệu khác: Thay đổi kích thước gan mật, suy giảm chức năng thận tiết niệu, lõm ngực, ...

Bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhi tiến hành các xét nghiệm cận lâm sàng với những mục tiêu sau:

• Góp phần xác định tính đúng đắn của chẩn đoán
• Tìm nguyên nhân gây suy hô hấp
• Giúp đánh giá mức độ nặng nhẹ, biến chứng của bệnh
• Điều trị suy hô hấp cấp phù hợp

Các xét nghiệm phổ biến trong chẩn đoán suy hô hấp cấp bao gồm:

• Khí máu động mạch: Khi trẻ bị suy hô hấp cấp sẽ có những thay đổi về chỉ số PaO2, SaO2, giá trị pH, bicacbonat, kiềm dư, ... trong khí máu
• Chụp X-quang phổi: Chỉ định cho tất cả trẻ em mắc suy hô hấp cấp nhằm xác định xem bệnh có gây tổn thương tại phổi hay không, từ đó có cách xử trí thích hợp
• Siêu âm tim: Khi bệnh nhi có tiền sử mắc bệnh tim hay khi chụp X-quang ngực phát hiện dấu hiệu nghi ngờ tim bất thường hoặc biểu hiện suy tim
• Sinh hoá máu: Các rối loạn sinh hoá đi kèm thường gặp là tăng Kali, giảm Canxi máu
• Công thức máu: Kiểm tra các bất thường về chỉ số bạch cầu, hồng cầu, tiểu cầu.
• Vi sinh: Chẩn đoán nguyên nhân gây bệnh

• Thông đường thở.

● Hỗ trợ hô hấp.

● Duy trì khả năng chuyên chở oxy.

● Cung cấp đủ năng lượng.

● Điều trị nguyên nhân.

• Khi trẻ đã hôn mê, bác sĩ sẽ đặt ngửa đầu và nâng cằm bệnh nhi lên để tiến hành hút dịch đàm nhớt ở mũi họng. Đặt ống thông miệng hầu là một lựa chọn khác khi không thể thực hiện hút bình thường theo phương pháp trên.
• Trong trường hợp bệnh nhi bị tắc nghẽn đường hô hấp trên do có dị vật, bác sĩ sẽ áp dụng thủ thuật Heimlich . Ngược lại, bệnh nhi dưới 2 tuổi sẽ được vỗ lưng kết hợp ấn ngực để lấy được dị vật ra.

Nếu bệnh nhi có bị viêm thanh khí phế quản: dùng khí dung Adrenaline 1 ‰, Dexamethasone TM,TB,...

Chỉ định

+ Tím tái và/hoặc SaO2 < 90% và / hoặc PaO2 < 60 mmHg.

+ Thở co lõm ngực nặng, thở nhanh > 70 lần/phút.

Phương pháp cung cấp:

+ Oxygen canuyn (FiO230-40%) ,trẻ nhỏ:0,5-3lít/ phút , trẻ lớn: 1-6lít/ph.

+ Mask có hay không có túi dự trữ (FiO2 40 - 100%) 6 - 8 lít/ph.

Nếu bệnh nhân ngừng thở, thở không hiệu quả: - Bóp bóng qua mask với FiO2 100%. - Đặt nội khí quản giúp thở.

● Duy trì khả năng cung cấp oxy cho mô và tế bào: - Duy trì khả năng chuyên chở oxy: giữ Hct từ 30 - 40%. - Duy trì cung lượng tim đầy đủ: dịch truyền, thuốc tăng co bóp cơ tim. - Giảm tiêu thụ oxygen: hạ sốt nếu nhiệt độ trên 38.5oC.

● Dinh dưỡng:

- Nên cho ăn đường miệng, nếu không bú/ăn được nên đặt sonde dạ dày, gavage sữa hoặc bột mặn 10%. Để tránh viêm phổi hít do trào ngược dạ dày, cần chia làm nhiều cữ ăn và nhỏ giọt chậm.

- Năng lượng cần tăng thêm 30 - 50% nhu cầu bình thường để bù trừ tăng công hô hấp, tránh kiệt sức. Trong trường hợp thở máy do khí cung cấp đã được làm ẩm đầy đủ vì thế lượng dịch giảm còn 3/4 nhu cầu.

- Khi nuôi ăn tĩnh mạch toàn phần, tránh cho quá nhiều Glucose gây tăng CO2, tỉ lệ giữa lipid và glucid là 1:1.

● Phòng ngừa nhiễm trùng bệnh viện:

- Dụng cụ hô hấp vô trùng.

- Kỹ thuật chăm sóc vô trùng: hút đờm, nhất là hút đờm qua NKQ.

• Vận chuyển

Trong quá trình đưa trẻ đến bệnh viện để chẩn đoán và xử trí suy hô hấp cấp, cần chủ ý đảm bảo thông thoáng đường thở, cố định cổ nếu nghi ngờ tổn thương cột sống cổ đúng cách , liên tục cung cấp đủ oxy và tránh để trẻ hạ thân nhiệt cũng như đường huyết.

• Chế độ dinh dưỡng

Nên ưu tiên ăn bằng đường miệng, nếu không thể thực hiện được thì mới tiến hành đặt sonde dạ dày bơm sữa hoặc bột mặn. Cần chia nhỏ ra nhiều cữ ăn theo giờ hoặc giỏ giọt chậm để tránh trẻ bị viêm phổi hít do trào ngược dạ dày. Vì bệnh nhi phải mất nhiều sức để hô hấp nên cần cung cấp nguồn năng lượng nhiều hơn 30 - 50% nhu cầu bình thường, nhưng hạn chế Glucose để tránh làm tăng CO2.

• Phòng ngừa nhiễm trùng

Chống bội nhiễm và nhiễm khuẩn bệnh viện cũng là một điểm nên đặc biệt lưu ý trong kế hoạch chăm sóc bệnh suy hô hấp cấp. Kỹ thuật chăm sóc cần đảm bảo vô khuẩn, đặc biệt là dụng cụ hút đờm qua nội khí quản và thiết bị hô hấp phải được vệ sinh, vô trùng hoàn toàn. Bên cạnh đó, bệnh nhân cần được sử dụng kháng sinh hợp lý và tuân thủ đúng theo phác đồ.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là bệnh viện uy tín trong chẩn đoán và điều trị các bệnh về hô hấp, trong đó có bệnh suy hô hấp cấp ở trẻ em. Hệ thống Vinmec trên toàn quốc đều có đội ngũ bác sĩ với kinh nghiệm cùng với trang thiết bị hiện đại, đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh, vô trùng tuyệt đối. Đây là địa chỉ chẩn đoán và xử trí suy hô hấp cấp cho trẻ được nhiều phụ huynh tin tưởng chọn lựa.