Vắc-xin phòng bệnh Covid-19: Những điều cần biết

Bài viết bởi Dược sĩ Hoàng Nguyễn Kim Thoa - Dược sĩ lâm sàng - Khoa Dược - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Cuối năm 2019, một loại coronavirus gây hội chứng viêm đường hô hấp cấp tính nghiêm trọng (SARS-CoV-2) đã được xác định là nguyên nhân gây ra một loạt các trường hợp viêm phổi ở Vũ Hán, Trung Quốc. Nó nhanh chóng lây lan và dẫn đến một đại dịch toàn cầu. Tháng 02 năm 2020, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đặt tên bệnh do virus SARS-CoV-2 gây ra là COVID-19. Từ đó, vắc-xin phòng ngừa bệnh Covid-19 đã trở thành một “cuộc đua” vắc-xin từ nhiều nước trên thế giới.

Vắc-xin để ngăn ngừa nhiễm SARS-CoV-2 được coi là cách tiếp cận hứa hẹn nhất để kiểm soát đại dịch và đang được nghiên cứu rất mạnh mẽ. Cuối năm 2020, một số loại vắc-xin đã có sẵn để sử dụng ở nhiều nơi trên thế giới, hơn 73 loại vắc-xin đang được thử nghiệm trên người và hơn 182 loại đang được thử nghiệm tiền lâm sàng, theo danh sách cập nhật của WHO.1,3

Tương tự thuốc, nghiên cứu phát triển vắc-xin cần thử nghiệm tiền lâm sàng và thử nghiệm lâm sàng ba pha diễn ra tuần tự và mỗi bước thường mất vài năm. Tuy nhiên, mỗi bước phát triển vắc-xin COVID-19 diễn ra với tốc độ chưa từng có, chỉ trong vài tháng. Mục tiêu của vắc-xin chính là tạo ra protein gai bề mặt của virus SARS-CoV-2 (S protein) từ đó sinh miễn dịch chủ động. Vắc-xin COVID-19 đang được phát triển bằng nhiều cơ chế khác nhau, trong đó, một số cơ chế đã được sử dụng từ lâu như virus bất hoạt (vắc-xin cúm) hoặc virus sống giảm độc lực (vắc-xin sởi); một số cơ chế mới hơn như protein tái tổ hợp (vắc-xin HPV) hay vector (vắc-xin Ebola); và cả một số cơ chế như vắc-xin ARN hay ADN chưa từng được cấp phép sử dụng trước đây. Các thử nghiệm lâm sàng đầu tiên trên người đã bắt đầu vào tháng 3/2020, tới nay, một số thử nghiệm pha 3 đã được hoàn thành.1

XEM THÊM: Vắc-xin nào cho các biến thể mới của virus Corona?

FDA đã đưa ra tiêu chí hiệu quả tối thiểu để vắc-xin được cấp phép: ít nhất là 50% với giới hạn dưới của khoảng tin cậy 95% là 30%. WHO cũng đề xuất mục tiêu hiệu quả tương tự.4,5 Tại Mỹ, hai vắc-xin COVID-19 mRNA BNT162b2 (Pfizer-BioNTech) và mRNA-1273 (Moderna) hiện đã được cấp phép sử dụng khẩn cấp (EUA) để phòng ngừa COVID-19. Ngoài ra, BNT162b2 (Pfizer-BioNTech) đã được phép sử dụng ở Anh (UK), Liên minh Châu Âu và Canada; mRNA-1273 (Moderna) đã được phép sử dụng ở EU; ChAdOx1 nCoV-19/AZD1222 (Oxford/AstraZeneca) đã được phép sử dụng ở EU, Anh, Ấn Độ và Việt Nam; một loại vắc-xin vector adenovirus khác được phát triển ở Nga (Sputnik V) và một số loại vắc-xin được phát triển ở Trung Quốc cũng có sẵn ở một số quốc gia khác.1

Tóm tắt đặc điểm của một số vaccine COVID-19 được trình bày ở Bảng bên dưới.1,6,7,8

Hiện dữ liệu về việc miễn dịch do vắc-xin có thể bảo vệ chống lại các biến thể của virus SARS-CoV-2 còn hạn chế. Hiệu quả của NVX-CoV2373 (Novavax) hay AZD1222 (Oxford/AstraZeneca) thấp hơn ở Nam Phi, nơi biến thể B.1.351 lưu hành. Huyết tương từ những người nhận vắc-xin mRNA COVID-19 Moderna và Pfizer vẫn giữ được hoạt tính trung hòa chống lại biến thể B.1.351.1

Sáng 24/02/2021, lô vắc-xin phòng COVID-19 đầu tiên đã về tới Việt Nam. Đây là vắc-xin do hãng dược Astra Zeneca (Anh) sản xuất và là vắc-xin COVID-19 đầu tiên được lưu hành tại Việt Nam. Trước đó, ngày 01/02, Bộ trưởng Bộ Y tế Việt Nam đã phê duyệt có điều kiện vắc-xin cho nhu cầu cấp bách trong phòng chống dịch. Ngày 09/02, Quyết định 1210/QĐ-BYT phê duyệt 11 đối tượng được ưu tiên tiêm chủng vắc-xin Covid-19 là: nhân viên y tế; nhân viên tham gia phòng chống dịch; nhân viên ngoại giao, hải quan, cán bộ làm công tác xuất nhập cảnh; lực lượng quân đội; lực lượng công an; giáo viên; người trên 65 tuổi; nhóm cung cấp dịch vụ thiết yếu; người mắc các bệnh mãn tính; người có nhu cầu đi công tác, học tập, lao động ở nước ngoài và người tại vùng dịch. Bộ trưởng đã giao các bên tiếp tục triển khai đánh giá lâm sàng về tính an toàn và tính sinh miễn dịch của vắc-xin COVID-19 AstraZeneca.9

Cũng liên quan đến vắc-xin phòng COVID-19, hiện có 04 loại vắc-xin phòng COVID-19 do Việt Nam sản xuất. Ngày 26/02/2021, Học viện Quân Y bắt đầu vào giai đoạn 2 thử nghiệm lâm sàng vắc-xin Nano Covax của Công ty Nanogen. Vắc-xin Covivax của Viện Vắc-xin và Sinh phẩm y tế Nha Trang (IVAC) đã được khởi động thử nghiệm giai đoạn 1 ngày 21/1 và dự kiến kết thúc vào cuối tháng 2/2021 để tiếp tục triển khai giai đoạn 2 trong tháng 3/2021.10

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Uptodate: Coronavirus disease 2019 (COVID-19): Vaccines to prevent SARS-CoV-2 infection.
2. World Health Organization. Director-General's remarks at the media briefing on 2019-nCoV on 11 February 2020. http://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-remarks-at-the-media-briefing-on-2019-ncov-on-11-february-2020
3. World Health Organization. Draft landscape of COVID-19 candidate vaccines. https://www.who.int/publications/m/item/draft-landscape-of-covid-19-candidate-vaccines.
4. US Food and Drug Administration. Development and Licensure of Vaccines to Prevent COVID-19: Guidance for Industry. https://www.fda.gov/media/139638/download (Accessed on October 20, 2020).
5. WHO Target Product Profiles for COVID-19 Vaccines. April 2020. https://www.who.int/publications/m/item/who-target-product-profiles-for-covid-19-vaccines (Accessed on November 06, 2020).
6. https://pharmacist.therapeuticresearch.com/Content/Segments/PRL/2021/Jan/COVID-19-Vaccines-S2101001
7. Wee, Sui-Lee; Qin, Amy (2020-12-30). "China Approves Covid-19 Vaccine as It Moves to Inoculate Millions". The New York Times. ISSN 0362-4331.
8. "Why did the efficacy of China's top vaccine drop from 78% to 50%?". Fortune. Retrieved 14 January 2021.
9. https://ncov.moh.gov.vn/web/guest/-/6847426-1707
10. https://ncov.moh.gov.vn/en/-/6847426-1031