Các xét nghiệm chẩn đoán nhiễm trùng huyết ở trẻ

Nhiễm trùng huyết ở trẻ em là một tình trạng nhiễm trùng nhiễm độc toàn thân nặng, có nguy cơ tử vong cao. Theo nghiên cứu tỉ lệ tử vong do nhiễm trùng huyết tương đương với tử vong do nhồi máu cơ tim cấp và cao hơn nhiều so với AIDS và ung thư vú. Việc chẩn đoán nhanh và chính xác bệnh giúp giảm nguy cơ tử vong cho trẻ.

• Nhiễm khuẩn huyết (NKH) là một bệnh nhiễm khuẩn toàn thân nặng do sự xâm nhập liên tiếp vào máu của vi khuẩn gây bệnh và độc tố của nó. Các ổ nhiễm khuẩn có thể ở nhiều cơ quan khác trên cơ thể như da, cơ, đường hô hấp, đường tiêu hóa...
• Bệnh cảnh lâm sàng đa dạng vì quá trình phát triển bệnh phụ thuộc không những vào mầm bệnh mà còn phụ thuộc vào đáp ứng của từng cơ thể người bệnh.
• Trong giai đoạn sớm, các biểu hiện lâm sàng thường không rõ ràng, nhưng các dấu hiệu nặng sẽ nhanh chóng xuất hiện, có thể có biến chứng nguy hiểm như sốc nhiễm trùng, dẫn tới tỷ lệ tử vong cao.
• Bệnh tiến triển nặng, không có chiều hướng tự khỏi (nếu không được điều trị).

• Rối loạn thân nhiệt: Sốt cao từ 39-41 độ C hoặc dưới 36 độ C
• Nhịp tim đập nhanh
• Thở nhanh, khó thở
• Rối loạn ý thức ở các mức độ khác nhau: Mệt mỏi, li bì, lơ mơ hoặc vật vã kích thích, nặng nhất là hôn mê
• Tiêu chảy, nôn mửa
• Tiểu ít nhỏ hơn 0,5ml/kg/h

Nhiễm khuẩn huyết toàn thân rất nghiêm trọng, có thể sốc nhiễm khuẩn và tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Bệnh có thể gây các biến chứng và hậu quả như:

• Suy hô hấp: NKH gây nên hội chứng suy hô hấp cấp- ARDS
• Giảm các yếu tố đông máu
• Suy giảm chức năng gan, thận...
• Sốc nhiễm khuẩn (Septic shock)
• Suy đa tạng: Hoại tử cơ tim, gan, thận, lách, hoại tử xuất huyết ruột,...

Chẩn đoán sớm và chính xác tình trạng nhiễm trùng huyết ở trẻ rất quan trọng, nếu được chẩn đoán sớm trẻ được dùng kháng sinh sớm giảm nguy cơ tử vong.

Dùng kháng sinh sớm ảnh hưởng rất nhiều tới kết quả điều trị nhiễm trùng huyết. Với mỗi giờ chậm điều trị kháng sinh, khả năng sống sót của bệnh nhân giảm 8%. Việc phát hiện nhanh các tác nhân gây nhiễm trùng giúp bác sĩ đưa ra quyết định đúng đắn và kịp thời về lựa chọn kháng sinh, góp phần giảm đáng kể tỷ lệ tử vong.

Để chẩn đoán tình trạng nhiễm trùng huyết ngoài dựa vào các triệu chứng lâm sàng trên thì để chẩn đoán xác định cần dựa vào các xét nghiệm cận lâm sàng:

4.1 Công thức máu, CRP, tốc độ máu lắng

• Số lượng bạch cầu trong máu tăng trên 12 G/l hoặc giảm dưới 4G/l.
• Hồng cầu và tiểu cầu thường giảm.
• CRP tăng.
• Tốc độ máu lắng tăng.

4.2 Cấy máu

• Cấy máu là phương pháp phổ biến và vẫn được coi là tiêu chuẩn vàng trong xác định nguyên nhân gây nhiễm trùng huyết như vi khuẩn và nấm. Tuy nhiên thời gian có kết quả chậm.
• Thông thường, cấy máu được thực hiện trước khi bắt đầu điều trị kháng sinh. Tuy nhiên phương pháp này thường có độ nhạy thấp nếu bệnh nhân đã sử dụng kháng sinh trước đó hoặc vi khuẩn phát triển chậm, có sự tạp nhiễm.

4.3 Kỹ thuật real time PCR

• Kỹ thuật này giúp chẩn đoán được tác nhân gây ra nhiễm khuẩn huyết giúp lựa chọn kháng sinh phù hợp và kỹ thuật này còn có thể cho kết quả dương tính ở các bệnh nhân có kết quả âm tính trong cấy máu do đã sử dụng kháng sinh trước đó.
• Phương pháp này có độ nhạy và độ đặc hiệu cao, giúp rút ngắn thời gian chẩn đoán, nâng cao hiệu quả điều trị, giảm đáng kể tỷ lệ biến chứng và tử vong ở trẻ em nhiễm trùng huyết điều trị.

4.4 Xét nghiệm định lượng Procalcitonin (PCT)

• PCT là marker quan trọng, được đánh giá cao bởi tính đặc hiệu và độ nhạy trong chẩn đoán, theo dõi và tiên lượng tình trạng nhiễm khuẩn huyết.
• PCT được sản xuất chuyên biệt bởi nhiễm trùng không do virus, có phạm vi định lượng rất rộng ( từ 0,01ng/ml đến 1000 ng/ml trong huyết tương) không bị ảnh hưởng bởi nhiễm virus hoặc các đáp ứng tự miễn khác, nồng độ PCT trong máu độc lập với chức năng thận.
• Giá trị nồng độ PCT trong chẩn đoán nhiễm khuẩn và nhiễm khuẩn huyết:
  • Giá trị bình thường: PCT < 0,05 ng/ml
  • Giá trị PCT < 0,10ng/ml: Không chỉ định dùng kháng sinh
  • Giá trị PCT < 0,25ng/ml: Không khuyến cáo dùng kháng sinh, nếu trị liệu giảm xuống mức này thì tiếp tục dùng cho hiệu quả.
  • Giá trị PCT > 0,25ng/ml: Khuyến cáo và cân nhắc sử dụng kháng sinh.
  • Giá trị PCT > 0,50 ng/ml: Chỉ định dùng kháng sinh là bắt buộc.
  • Giá trị PCT 0,50 - 2,0 (ng/ml): Nhiễm khuẩn do đáp ứng viêm hệ thống tương đối, nguyên nhân có thể là chấn thương, phẫu thuật sau chấn thương, sốc tim...
  • Giá trị PCT 2,0 - 10 (ng/ml): Đáp ứng viêm hệ thống nghiêm trọng (SIRS), nguyên nhân bởi nhiễm trùng hệ thống và nhiễm khuẩn huyết, chưa có suy đa tạng.
  • Giá trị PCT > 10 ng/ml: Đáp ứng viêm hệ thống sâu do nhiễm khuẩn huyết nghiêm trọng hoặc sốc nhiễm khuẩn.
• Xét nghiệm định lượng Procalcitonin cho kết quả nhanh và độ đặc hiệu trong chẩn đoán tình trạng nhiễm khuẩn nên hiện nay được coi là một công cụ đáng tin cậy để chẩn đoán nhiễm khuẩn đặc biệt là nhiễm khuẩn toàn thân và phân biệt được các mức độ.

Nhiễm trùng huyết ở trẻ em là tình trạng nguy hiểm, cần được phát hiện sớm giảm nguy cơ đe dọa tính mạng trẻ. Nhờ những vượt trội trong kỹ thuật chẩn đoán, giúp rút ngắn thời gian chẩn đoán,theo dõi và tiên lượng tình trạng bệnh từ đó nâng cao hiệu quả điều trị và giảm đáng kể tỷ lệ biến chứng và tử vong ở trẻ em nhiễm trùng huyết điều trị.