Làm thế nào biết con gái bạn đang bắt đầu dậy thì?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Lê Thu Phương - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Tuổi dậy thì là thời điểm cơ thể và trí não của các em gái trưởng thành và các em phát triển thành những thiếu nữ. Điều này thường bắt đầu khi một bé gái khoảng 10 tuổi. Tuy nhiên, đôi khi, một cô gái trẻ hơn nhiều bắt đầu có dấu hiệu dậy thì. Đây được gọi là dậy thì sớm (pre-KOH-shuss), hoặc (PU-ber-ty). Những dấu hiệu dậy thì sớm này có thể gây khó khăn cho con bạn. Vậy làm thế nào biết con gái bạn đang bắt đầu dậy thì? Trong bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp những thông tin hữu ích để giúp những người chăm sóc trẻ kịp thời nhận biết và có những biện pháp chăm sóc phù hợp.

Dậy thì sớm được định nghĩa là sự phát triển các đặc điểm sinh dục phụ trước 8 tuổi ở trẻ em gái. Các biểu hiện như: trẻ cao hơn các bạn cùng lứa tuổi nhưng chính sự phát triển vượt bậc này có thể khiến trẻ thấp hơn mức trung bình khi trưởng thành, trẻ bắt đầu phát triển ngực, lông mu và mùi cơ thể.

Tuổi dậy thì bắt đầu khi một phần của não được gọi là vùng dưới đồi tiết ra một loại hormone được gọi là gonadotropin-release hormone (hormone GnRH). Hormone này di chuyển trong não đến tuyến yên. Hormone GnRH báo hiệu tuyến yên tiết ra hai loại hormone là hormone tạo hoàng thể (hormone LH) và hormone kích thích nang trứng (hormone FSH).

Các hormone này đi qua máu và đến buồng trứng. Hormone LH và hormone FSH kích thích buồng trứng ngừng hoạt động và thúc đẩy chúng tiết ra hormone sinh dục nữ gọi là hormone estrogen. Estrogen di chuyển trong máu để kích hoạt những thay đổi khác nhau trong cơ thể liên quan đến tuổi dậy thì ở trẻ em gái .

Buồng trứng tiếp tục sản xuất estrogen, đánh dấu sự bắt đầu của giai đoạn sinh sản nữ.

Hiện tượng này được chia thành dậy thì sớm trung ương (CPP - phụ thuộc vào gonadotropin) chiếm đa số và dậy thì sớm ngoại vi (PPP - không phụ thuộc vào gonadotropin).

Một số chuyên gia tin rằng di truyền có thể đóng một phần trong dậy thì sớm trung ương. Những bà mẹ có kinh lần đầu khi 10 tuổi trở xuống sinh con gái có nguh cơ phát triển dậy thì sớm trung ương cao hơn. Các chuyên gia khác lại suy đoán rằng các hóa chất trong môi trường (ví dụ như phthalates) có thể gây ra dậy thì sớm trung ương, nhưng không có bằng chứng để xác nhận lý thuyết này.

Khoảng 10 đến 20 % dậy thì sớm trung ương là do các tình trạng y tế như:

• Tổn thương não hoặc tủy sống
• Vấn đề cấu trúc trong não
• Bức xạ của hệ thống thần kinh trung ương (để điều trị ung thư)
• Rối loạn di truyền
• Suy giáp.

Dậy thì sớm ngoại vi (PPP) xảy ra khi buồng trứng hoặc tuyến thượng thận bắt đầu tạo ra hormone sớm hơn bình thường. Các nguyên nhân có thể có của dậy thì sớm ngoại vi bao gồm:

• U nang buồng trứng hoặc khối u
• Khối u tuyến thượng thận
• Suy giáp
• Rối loạn di truyền
• Tiếp xúc với thuốc nội tiết tố, kem hoặc gel.

• Béo phì: Các bé gái thừa cân hoặc béo phì thường có nhiều dấu hiệu dậy thì sớm hơn. Hormone GnRH không chỉ được kích hoạt bởi buồng trứng mà còn từ các chất béo tích tụ trong cơ thể. Đây là một trong những nguyên nhân chính gây dậy thì sớm ở trẻ em gái
• Tiếp xúc với hormone sinh dục: Nếu con bạn tiếp xúc với các loại kem hoặc thuốc mỡ có chứa estrogen, điều này lại làm tăng khả năng dậy thì sớm của trẻ. Nhiều báo cáo chưa được xác nhận liên quan đến việc tiêu thụ thịt được tiêm hormone như thịt gà có tác dụng như chất xúc tác cho tuổi dậy thì ở trẻ em.
• Ăn nhiều thịt cũng là một yếu tố nguy cơ: Một nghiên cứu năm 2010 xuất bản trên tạp chí Public Health Nutrition, nghiên cứu trên 3.000 trẻ em gái, đã chỉ ra rằng, những trẻ ăn 8 khẩu phần thịt một tuần từ khi lên 3 tuổi và những trẻ ăn 12 khẩu phần thịt một tuần từ khi lên 7 tuổi thường sẽ có khả năng xuất hiện chu kỳ kinh nguyệt sớm hơn. Trên thực tế, nếu trẻ ăn một chế độ ăn nhiều thịt từ khi trẻ lên 7, thì nguy cơ có chu kỳ kinh nguyệt sớm của trẻ sẽ là 75%. Điều này đặc biệt đúng nếu thịt được tiêu thụ là loại thịt chứa nhiều hormone tăng trưởng. Các loại hormone tăng trưởng thường được sử dụng trong thịt bao gồm estrogen và progesterone (hormone sinh dục tự nhiên của nữ giới), testosterone (hormone sinh dục tự nhiên của nam), zeranol, trenbolone acetate và melengestrol (các hormon tổng hợp kích thích động vật phát triển nhanh hơn).
• Không thể không nói đến việc tiêu thụ đậu nành: loại thực phẩm có chứa một chất gần giống với estrogen, cũng có thể là nguyên nhân của tình trạng dậy thì sớm, thì một nghiên cứu tiến cứu gần đây trong chương trình BCERP của Anh cho thấy rằng, việc tiêu thụ đậu nành không những không gây ra dậy thì sớm mà có thể còn trì hoãn hiện tượng dậy thì ở trẻ em gái.
• Tiếp xúc với bức xạ: Việc trẻ phải điều trị bức xạ để chữa khỏi khối u hoặc các bệnh lý khác sớm trong cuộc sống, cũng có thể làm tăng cơ hội dậy thì sớm.

Ngực phát triển thường là dấu hiệu dậy thì đầu tiên ở các bé gái. Đầu tiên bạn có thể nhận thấy những núm nhỏ bên dưới vùng núm vú. Một bên vú có thể bắt đầu phát triển sớm hơn bên kia và bạn có thể cảm thấy mềm khi chạm vào.

Tiếp theo là sự phát triển của lông mu, mùi cơ thể (do tuyến mồ hôi hoạt động mạnh hơn) và mụn trứng cá (do tuyến dầu hoạt động mạnh hơn). Con gái của bạn có thể cũng sẽ phát triển chiều cao vài cm và phát triển hông rộng hơn, eo thon hơn trong tuổi dậy thì.

Con bạn có thể trở nên thất thường và cáu kỉnh. Một vài trẻ có thể sẽ tiết dịch nhầy màu trắng hoặc vàng từ âm đạo và cũng có thể bắt đầu có hành kinh bất cứ thời gian nào trong khoảng từ một năm rưỡi đến ba năm sau khi ngực bắt đầu phát triển. Lông dưới cánh tay cũng thường xuất hiện vào gần cuối tuổi dậy thì. Toàn bộ quá trình này thường mất khoảng hai năm rưỡi đến ba năm, nhưng có thể mất đến năm năm.

Để chẩn đoán, bác sĩ của con bạn sẽ xem xét bệnh sử và khám sức khỏe. Xét nghiệm máu có thể được thực hiện để đo nồng độ hormone hoặc tìm kiếm sự thay đổi trong gen (đột biến gen) có thể dẫn đến kiểu dậy thì sớm không phổ biến. Bác sĩ có thể yêu cầu chụp X-quang bàn tay để xem liệu xương của trẻ có trưởng thành quá nhanh hay không. Đôi khi, chụp CT hoặc chụp MRI được chỉ định để kiểm tra khối u.

Khi con bạn có bất kỳ dấu hiệu nào của dậy thì sớm, hãy đến gặp bác sĩ nội tiết nhi. Vị bác sĩ này là một chuyên gia trong việc điều trị các tình trạng liên quan đến hormone ở trẻ em, có thể giúp cha mẹ quyết định những việc cần làm dựa trên tình hình cá nhân của con họ và kết quả xét nghiệm (tuổi của trẻ, tốc độ trưởng thành, chiều cao và chiều cao ước tính trong tương lai của trẻ, chẳng hạn như không có hoặc có các rối loạn tiềm ẩn).

Nếu con bạn bị dậy thì sớm trung ương, có những loại hormone giúp ngăn chặn sự phát triển thêm ở tuổi dậy thì. Những loại hormone này thường được sản xuất dưới dạng thuốc được gọi là chất tương tự hormone giải phóng gonadotropin (GnRH), bác sĩ sẽ tiêm hàng tháng hoặc ba tháng một lần, hoặc thông qua cấy ghép để giải phóng thuốc dần dần trong suốt một năm. Trẻ em được điều trị bằng GnRH có thể xuất hiện thêm các dấu hiệu dậy thì trong sáu tuần đầu tiên hoặc lâu hơn như thay đổi tâm trạng, nổi mụn,... nhưng dần dần những dấu hiệu này sẽ chấm dứt. Tác dụng phụ là tối thiểu, và tuổi dậy thì bắt đầu trở lại ngay sau khi trẻ ngừng thuốc.

Nếu vấn đề là dậy thì sớm ngoại vi, việc điều trị sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra. Nó có thể liên quan đến thuốc, phẫu thuật (nếu có khối u) hoặc loại bỏ nguồn nội tiết tố bên ngoài (chẳng hạn như kem estrogen).

• Những trẻ dậy thì sớm sẽ tự ti hơn, dễ rối loạn tâm lý hơn và có nguy cơ bị trầm cảm do thể chất phát triển vượt trội khác với các bạn đồng trang lứa.
• Trẻ dậy thì sớm cũng có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi bạn bè lớn tuổi hơn, do vậy có thể bắt đầu quan hệ tình dục sớm hơn, lạm dụng chất cấm, hoặc có những hành vi bộc phát ở lứa tuổi sớm hơn.
• Nguy cơ bị bệnh tim mạch chuyển hóa cũng cao hơn
• Dậy thì sớm liên quan đến tình trạng giảm tầm vóc khi trưởng thành do trẻ dậy thì sớm thường đi kèm với tăng trưởng và phát triển xương sớm hơn, sau đó sẽ dừng lại sớm hơn các trẻ dậy thì bình thường. Trẻ dậy thì sớm cũng có khoảng thời gian tiền dậy thì ngắn. Và cũng có nhiều nghiên cứu chứng minh những người thấp bé thường là trường hợp dậy thì sớm nhất và nghiêm trọng nhất.

Đối với hầu hết trẻ em, khác biệt là một điều đau đớn và sự khác biệt về thể chất có thể khiến các bé gái đặc biệt xấu hổ. Bạn có thể trấn an, an ủi và hỗ trợ con gái mình vượt qua những khó khăn hàng ngày, nhưng đừng ngần ngại tìm sự giúp đỡ về mặt tinh thần cho con bạn hoặc cho chính bạn nếu bạn cần.

Sau đây là một vài lời khuyên từ các chuyên gia:

• Giúp trẻ hiểu tuổi dậy thì một cách rõ ràng, đơn giản và trung thực bằng cách tìm cho con những tài liệu liên quan đến dậy thì và cùng con trao đổi một vài kinh nghiệm của bạn.
• Giải thích cho con bạn hiểu rằng điều đó là hoàn toàn bình thường và hầu hết bạn bè của con sẽ sớm đạt đến điểm này; và con chỉ bắt đầu sớm hơn những bạn khác thôi.
• Thông báo cho con bạn về những gì sẽ xảy ra trong những tháng và năm tới
• Theo dõi con để biết các dấu hiệu của vấn đề hành vi hoặc trầm cảm
• Nhờ tới sự giúp đỡ của một cố vấn cho chính bạn và con gái của bạn, nếu cần
• Đảm bảo một môi trường lành mạnh và năng động tại nhà cũng như ở trường. khuyến khích con tham gia các hoạt động sinh hoạt tập thể, thể dục thể thao thường xuyên hơn.
• Bạn cũng có thể muốn giúp con gái mình thích nghi với cơ thể mới bằng cách: Cùng con đi chọn mua chiếc áo ngực đầu tiên, mua sản phẩm khử mùi cơ thể hay những sản phẩm chăm sóc da khi cần thiết.

Nguồn tham khảo: babycenter.com, hormone.org, beingtheparent.com