Lý do gây vàng da sơ sinh kéo dài

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ nội trú Dương Văn Sỹ - Bác sĩ Nội trú Nhi - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Vàng da là tình trạng rất phổ biến ở trẻ sơ sinh. Hơn một nửa trong số trẻ được sinh ra là bị vàng da với các mức độ khác nhau và sẽ tự thuyên giảm. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, trẻ sơ sinh bị vàng da kéo dài lại là một dấu hiệu của bệnh lý tiềm ẩn.

Vàng da xảy ra ở trẻ sơ sinh không phải là một dấu hiệu của bệnh gan. Đây vốn dĩ là một hiện tượng sinh lý khá thường gặp. Tỷ lệ gặp phải vàng da là đến 6 trên 10 em bé sinh đủ tháng và lên đến 8 trên 10 em bé được sinh non.

Cơ chế của vàng da sơ sinh được giải thích là trẻ sơ sinh được sinh ra thường có số lượng hồng cầu luôn ở mức cao hơn so với bình thường. Đồng thời, cơ thể trẻ còn liên tục tạo ra các tế bào hồng cầu mới và phá vỡ những hồng cầu cũ. Chính những tế bào hồng cầu khi bị phá vỡ sẽ giải phóng một loại sản phẩm được gọi là bilirubin - có màu ánh vàng. Vì vậy, nồng độ bilirubin trong cơ thể trẻ sơ sinh cao nên sẽ gây ra vàng da sơ sinh.

Vài ngày sau sinh, gan của trẻ sẽ chuyển hóa và loại bỏ bilirubin từ máu ra ngoài theo phân và nước tiểu. Da của trẻ sẽ nhạt màu dần dần. Đây chính là cơ chế của vàng da sinh lý ở những trẻ sơ sinh và sẽ phổ biến hơn ở trẻ sinh non. Dù thấy da của trẻ rất vàng hay thậm chí màu sắc này cũng quan sát được trong củng mạc (phần màu trắng) trong đôi mắt của trẻ, hầu hết trẻ sơ sinh có chứng vàng da đều khỏe mạnh và không có gì phải lo lắng. Sau đó, vàng da sẽ tự thuyên giảm khi bé đến 14 ngày tuổi hay đến 3 tuần ở trẻ sinh non.

Tuy nhiên, trong một vài trường hợp, sự hiện diện của vàng da có thể vẫn còn tồn tại hơn 2 tuần ở một đứa trẻ đủ tháng và sau 3 tuần ở một đứa trẻ sinh non. Đây sẽ gọi là vàng da kéo dài. Mặc dù, trong phần lớn các trẻ sơ sinh, vàng da sơ sinh dài thường vô hại, đây vẫn có thể là dấu hiệu của một số bệnh lý tiềm ẩn.

Các triệu chứng của vàng da sơ sinh thường quan sát thấy ở trẻ sơ sinh là:

• Da trông hơi vàng, hơi giống như một làn da bị rám nắng. Ở trẻ thuộc chủng tộc vốn có làn da sẫm màu, màu vàng khi bị vàng da sơ sinh có thể được nhận thấy dễ dàng hơn ở củng mạc mắt, lòng bàn chân, lòng bàn tay và cả bên miệng, lưỡi.
• Củng mạc mắt (phần trắng quanh tròng đen) có màu ánh vàng. Hầu hết trẻ sơ sinh bị vàng da là chỉ nhận thấy các biểu hiện trên da mà không có bất kỳ triệu chứng nào khác nhưng một số cũng có thể có các triệu chứng khác kèm theo:
• Nước tiểu sẫm màu
• Phân nhạt màu hay phân xanh rêu, xanh lá cây
• Lừ đừ, li bì hay buồn ngủ quá mức
• Bú kém hay bỏ bú.

Vàng da sơ sinh thường biểu hiện rõ ràng trong những ngày đầu sau sinh nhưng sẽ thuyên giảm dần theo thời gian khi bé được hai tuần tuổi. Tuy nhiên, đôi khi tình trạng này cũng có thể kéo dài lâu hơn với các nguyên nhân như sau:

• Trẻ sinh non là trẻ được sinh ra trước 38 tuần tuổi thai có thể không chuyển hóa bilirubin nhanh như các em bé đủ tháng. Trẻ sinh non cũng bú ít hơn và đi tiêu tiểu ít hơn, dẫn đến việc loại bỏ bilirubin ra khỏi cơ thể sẽ chậm hơn.
• Trẻ có tình trạng các tế bào hồng cầu bị phá vỡ nhiều hơn và nhanh hơn bình thường đối với trẻ sơ sinh khác. Tình trạng này có thể xảy ra rất sớm sau khi bé được sinh ra do những sang chấn trong lúc chuyển dạ, thủ thuật đỡ sinh hoặc thậm chí trong lúc còn là bào thai.
• Bất tương hợp nhóm máu giữa mẹ và con xảy ra khi nhóm máu của mẹ khác với trẻ. Lúc này, cơ thể trẻ sẽ nhận được kháng thể qua nhau thai gây ra sự phá vỡ tế bào hồng cầu nhanh chóng bất thường.
• Bú sữa mẹ nhưng trẻ vẫn đang khỏe mạnh và mẹ vẫn cần tiếp tục cho con bú, vàng da sẽ mờ dần theo thời gian.
• Trẻ có các bệnh lý huyết học bẩm sinh.
• Trẻ đang bị nhiễm trùng.
• Trẻ bị rối loạn chức năng tuyến giáp.
• Trẻ có bệnh lý tại gan, thiếu các enzyme chuyển hóa bilirubin... Tuy nhiên, nguyên nhân này hiếm gặp.

Bác sĩ hay cả cha mẹ cũng có thể dễ dàng nhận biết vàng da sơ sinh bằng cách nhìn vào màu da của trẻ trong một căn phòng đủ ánh sáng, tốt nhất là dưới ánh sáng tự nhiên. Ngoài ra, màu sắc ở củng mạc mắt, lòng bàn tay, bàn chân và cả màu sắc phân, nước tiểu của trẻ cũng cần được quan tâm.

Riêng đối với các trường hợp vàng da kéo dài, nguyên nhân của tình trạng này cần được xác định bằng các cận lâm sàng hỗ trợ. Bác sĩ sẽ cần phải đo nồng độ bilirubin thực sự trong máu của trẻ và sẽ quyết định quá trình điều trị. Đồng thời, các xét nghiệm công thức máu cơ bản, chức năng tuyến giáp, gan mật, siêu âm bụng cũng cần được thực hiện.

Vàng da sơ sinh ở mức độ nhẹ sẽ thường tự biến mất trong vòng hai hoặc ba tuần. Đối với chứng vàng da vừa hoặc nặng, em bé có thể cần được theo dõi tại bệnh viện và tích cực điều trị nhằm phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm do vàng da gây ra dù rất hiếm gặp.

Các phương pháp điều trị để giảm mức độ bilirubin trong máu của trẻ sơ sinh bao gồm:

• Liệu pháp ánh sáng (quang trị liệu): Trẻ sơ sinh được đặt dưới một chiếc đèn đặc biệt phát ra ánh sáng trong quang phổ màu xanh lam. Ánh sáng này sẽ làm thay đổi hình dạng và cấu trúc của các phân tử bilirubin thành dạng dễ bài tiết qua cả nước tiểu và phân. Trong quá trình điều trị, trẻ chỉ được mặc một miếng tã và đeo miếng dán bảo vệ mắt. Liệu pháp ánh sáng toàn diện có thể được bổ sung bằng việc sử dụng thêm tấm nệm phát sáng.
• Globulin miễn dịch tiêm tĩnh mạch: Trong các trường hợp vàng da là do sự khác biệt về nhóm máu giữa mẹ và bé, do các kháng thể từ mẹ làm phá vỡ nhanh chóng các tế bào hồng cầu của em bé, truyền tĩnh mạch immunoglobulin sẽ có chỉ định. Đây có bản chất là một loại protein trong máu, đóng vai trò làm giảm nồng độ kháng thể, từ đó sẽ làm giảm vàng da và giảm nhu cầu cần truyền máu.
• Truyền thay máu: Khi tình trạng vàng da nặng không đáp ứng với các phương pháp điều trị như trên, trẻ sơ sinh cần được truyền thay máu. Thủ thuật này sẽ rút nhiều lần một lượng máu nhỏ từ cơ thể trẻ và thay thế đồng thể tích với hồng cầu từ người hiến. Hệ quả là sẽ làm loãng các kháng thể của bilirubin từ mẹ, giảm sự tán huyết do bất đồng nhóm máu.

Bên cạnh đó, nếu mức độ vàng da sơ sinh không nặng và có thể theo dõi tại nhà, cha mẹ sẽ được hướng dẫn các biện pháp nuôi dưỡng, chăm sóc trẻ đúng cách trong thời gian này:

• Cho trẻ bú thường xuyên hơn: Việc này sẽ cung cấp cho bé nhiều sữa hơn, làm tăng nhu động ruột và sẽ làm tăng lượng bilirubin được loại bỏ vào trong phân của bé. Trẻ sơ sinh bú sữa mẹ nên có tám đến 12 lần bú mỗi ngày trong vài ngày đầu đời. Trẻ sơ sinh bú sữa công thức nên có một cữ sữa với thể tích khoảng 30 đến 60 ml mỗi hai đến ba giờ trong tuần lễ đầu tiên.
• Cho bú bổ sung: Nếu trẻ bú mẹ hoàn toàn nhưng mẹ không đủ sữa hay bé gặp khó khăn khi bú, bác sĩ sẽ đề nghị cho bé uống thêm sữa công thức hoặc mẹ cần vắt sữa để bổ sung cho con bú.
• Cho trẻ tắm nắng: Ánh nắng sớm buổi sáng không chỉ hữu ích giúp tình trạng vàng da mau thuyên giảm mà còn cho giúp trẻ hấp thụ tốt vitamin D.

Tóm lại, vì nồng độ bilirubin trong máu có xu hướng tăng trong cơ thể trẻ sơ sinh sau khi chào đời nên chứng vàng da khá thường gặp. Tuy nhiên, tình trạng này sẽ cải thiện sau 2 tuần. Nếu sau thời gian này trẻ vẫn còn vàng da hay càng tăng dần, trẻ có thể mắc các bệnh lý tiềm ẩn và cần tích cực điều trị làm giảm nồng độ bilirubin trong máu, tránh để diễn tiến đến biến chứng vàng da nhân và di chứng nặng nề về sau.

Để được tư vấn chi tiết về bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh cũng như các phương pháp điều trị, quý khách vui lòng đến trực tiếp Hệ thống y tế Vinmec hoặc đặt khám trực tuyến TẠI ĐÂY.

XEM THÊM:

• Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh
• Phân biệt vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da bệnh lý
• Làm thế nào khi trẻ sơ sinh bị vàng da kéo dài?