Tổng quan chung về cytomegalovirus - Phần 1

Bài viết được viết bởi ThS.BS Ma Văn Thấm - Bác sĩ Nội Nhi, Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc.

Cytomegalovirus lần đầu tiên được chú ý vào năm 1881 bởi Ribbert H. Ông phát hiện thấy những tế bào trương to trong mô thận của một bệnh nhân bị giang mai bẩm sinh và trong tuyến mang tai không rõ tại sao mãi cho đến tận khi ông đọc được báo cáo của Jesionek và Kiolemenoglou thì mới có được giải thích.

* Năm 1904, Ribbert lần đầu tiên xác định được bằng chứng mô bệnh học của CMV, có trong các mô từ một trẻ sơ sinh bị nhiễm bệnh bẩm sinh. Ribbert đã nhầm lẫn khi cho rằng các tế bào lớn mà ông quan sát thấy lúc khám nghiệm tử thi là từ động vật nguyên sinh (tên không chính xác là Entamoeba mortinatalium).

* Năm 1921 Goodpasture nhận định đúng đắn các virus gây bệnh. Thuật ngữ “Cytomegalia” được Goodpasture giới thiệu để nhấn mạnh sự to và sưng lên tự nhiên của những tế bào bị nhiễm.

Cytomegalovirus (CMV) là một giống virus được biết đến có tên thuộc họ Herpesviridae hoặc Herpesviruses. là một loại virus double-stranded DNA virus. Cytomegalovirus (gốc từ Hy Lạp là cyto-, nghĩa là “tế bào” và “-megalo- nghĩa là "lớn") Tên virus thường viết tắt là CMV. Các loài nhiễm trên người thường được viết là human CMV (HCMV) hay human herpesvirus-5 (HHV-5) và là loại virus được nghiên cứu nhiều nhất.

Cytomegoloviaruses. Trong nhóm Herpesviridae, CMV thuộc phụ họ Betaherpesvirinae. Theo phân loại bệnh tật quốc tế ICD 10 là B25.

CMV chia sẻ nhiều đặc điểm chung với các loại virus Herpes khác là có cấu trúc bộ gen và virion và có khả năng gây các loại nhiễm trùng tiềm tàng và trường diễn.

CMV có cấu trúc bộ gen lớn nhất trong số các virus Herpes. CMV là một virus có phân tử ADN sợi kép với 162 capsome bản chất là Protein có sáu cạnh được bao quanh bởi màng Lipid. CMV có bộ gen lớn nhất trong gia đình virus Herpes, khoảng 230-240 cặp kilô-base.

Giống như các virus Herpes khác, CMV có cấu trúc hình đa diện 20 mặt đối xứng, sao chép trong nhân tế bào và có thể gây ra nhiễm dạng sinh đôi và ly giải hoặc nhiễm tiềm ẩn.

CMV có thể phân biệt với những virus herpes khác bằng một số đặc tính sinh học như loại vật chủ và loại tế bào nó gây bệnh. Việc sao chép có thể phân loại thành sớm ngay tức thì, sớm trì hoãn và trình diện biểu hiện gen muộn phụ thuộc vào thời gian tổng hợp sau khi nhiễm trùng xảy ra.

DNA được sao chép bởi nhiều chu kỳ quay cuộn. Sự sao chép của virus liên quan đến việc tạo ra một lượng lớn thể vùi trong nhân và một lượng nhỏ hơn trong bào tương. Virus dường như sao chép trong nhiều loại tế bào cơ thể sống; trong mô nuôi cấy, chúng ưa thích phát triển ở nguyên bào sợi.

Mặc dù có rất ít bằng chứng cho rằng CMV là tác nhân gây ung thư trong cơ thể sống, nhưng virus có thể làm các nguyên bào sợi chuyển dạng trong một số hiếm trường hợp và những đoạn chuyển dạng trên gen đã được xác định.

3.1. Tần suất mắc bệnh

Trên thế giới:

Dịch tễ học của bệnh vẫn rất phức tạp, tuổi nhiễm Cytomegalovirus phụ thuộc nhiều vào vị trí địa lý, tình trạng kinh tế xã hội, các yếu tố văn hóa và thực hành nuôi dưỡng trẻ em.

Tại các nước đang phát triển, hầu hết trẻ em nhiễm Cytomegalovirus sớm trong đời, với người lớn tỉ lệ nhiễm CMV trong máu đạt gần 100% vào giai đoạn đầu của tuổi trưởng thành.

Ngược lại, ở các nước đã phát triển, tỉ lệ này xấp xỉ 50% ở người trẻ có tình trạng kinh tế xã hội trên trung bình. Quan sát này có ý nghĩa quan trọng đối với dịch tễ học nhiễm Cytomegalovirus bẩm sinh bởi vì phụ nữ độ tuổi sinh đẻ có Cytomegalovirus huyết thanh âm tính là nguy cơ chính gây cho trẻ sơ sinh bị nhiễm bẩm sinh có triệu chứng nếu nhiễm trùng lần đầu xảy ra trong thời gian mang thai.

Nhiễm Cytomegalovirus có thể xảy ra trong suốt cuộc đời, chủ yếu là thông qua tiếp xúc với dịch tiết bị nhiễm. Mắc Cytomegalovirus trong giai đoạn sơ sinh là phổ biến. Khoảng 1% (từ 0,5-2,5%) các trẻ sơ sinh bị nhiễm Cytomegalovirus bẩm sinh. Hầu hết nhiễm trùng xảy ra ở trẻ sinh ra từ các bà mẹ có khả năng miễn dịch từ trước và không có triệu chứng lâm sàng khi sinh, tuy nhiên, di chứng lâu dài, bao gồm cả điếc, có thể xảy ra.

Đường lây nhiễm trùng bẩm sinh được cho là qua rau thai. Cytomegalovirus cũng có thể lây nhiễm lúc sinh, bởi dịch tiết tử cung âm đạo trong ống sinh sản và thông qua sữa mẹ.

Hơn 50% trẻ sơ sinh được nuôi bằng sữa mẹ có chứa virus bị nhiễm Cytomegalovirus. Đặc biệt một nghiên cứu gần đây đã báo cáo 5 trường hợp mắc bệnh nặng và tử vong ở trẻ sơ sinh rất nhẹ cân bị nhiễm cytomegalovirus thông qua sữa mẹ. Trẻ sơ sinh không nhiễm Cytomegalovirus bẩm sinh hoặc khi sinh có nguy cơ nhiễm trùng cao ở nhà trẻ. Theo một số nghiên cứu, tỷ lệ nhiễm Cytomegalovirus ở những trẻ đi nhà trẻ, đặc biệt là dưới 2 tuổi xấp xỉ 80%.

Virus này có thể dễ dàng lây truyền cho trẻ em qua nước bọt, nước tiểu, và fomites, những đứa trẻ này, lần lượt, có thể truyền bệnh cho cha mẹ của chúng. Việc lây truyền tại các trung tâm giữ trẻ đóng một vai trò quan trọng trong dịch tễ học nhiễm Cytomegalovirus ở nhiều bậc cha mẹ còn trẻ.

Tuổi trưởng thành, hoạt động tình dục có lẽ là con đường lây nhiễm Cytomegalovirus quan trọng nhất, mặc dù các quan sát thấy rằng virus hiện diện trong nước bọt, dịch tiết tử cung âm đạo, và tinh dịch là đường lây truyền chủ yếu. Nước bọt đủ để lây truyền Cytomegalovirus, và dẫn đến những trường hợp tăng bạch cầu đơn nhân Heterophile âm tính. Hôn dường như là một cách, trong đó Cytomegalovirus được truyền từ trẻ mới biết đi đến cha mẹ có huyết thanh âm tính.

Nghiên cứu gần đây của Trung Tâm Kiểm Soát và Phòng Ngừa Bệnh (CDC) đã nhấn mạnh sự cần thiết phải nhận thức trong cộng đồng những rủi ro này và các biện pháp can thiệp về giáo dục cho phụ nữ trẻ trong độ tuổi sinh đẻ.

Các đường lây nhiễm quan trọng khác bao gồm truyền máu và ghép tạng. Trước khi kiểm tra các sản phẩm máu, Cytomegalovirus truyền qua máu là một nguyên nhân quan trọng gây bệnh tật và tử vong ở trẻ sinh non, tuy nhiên, việc sử dụng thường xuyên trong các đơn vị chăm sóc tích cực sơ sinh sản phẩm máu không có Cytomegalovirus hầu như đã loại bỏ vấn đề này. Posttransfusion Cytomegalovirus vẫn là một nguy cơ trong chấn thương mà Cytomegalovirus-huyết thanh âm tính, ở những bệnh nhân phẫu thuật, thường biểu hiện như viêm gan.

Quốc tế

Nguy cơ nhiễm Cytomegalovirus bẩm sinh không xác định rõ ràng trong thế giới phát triển. Bởi vì các nghiên cứu chỉ ra rằng, ở các nước đang phát triển, tỷ lệ nhiễm Cytomegalovirus trong máu đạt 100% trong giai đoạn rất sớm thời thơ ấu, các câu hỏi về tiềm năng gây bệnh trong các quần thể này ít được chú ý.

3.2. Tỷ lệ tử vong / mắc bệnh

Cytomegalovirus là một nguyên nhân đáng kể gây bệnh ở trẻ sơ sinh. Như những nguyên nhân phổ biến nhất, Toxoplasmosis rubella, Cytomegalovirus và nhiễm Herpes simplex (TORCH) trong thế giới đã phát triển, Cytomegalovirus gây bệnh thần kinh lan tỏa, bao gồm cả điếc thần kinh ở trẻ sơ sinh. Cytomegalovirus cũng chiếm tỷ lệ tử vong đáng kể ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch.

3.3. Chủng tộc

Ảnh hưởng của chủng tộc và di truyền học trên các biểu hiện lâm sàng của nhiễm Cytomegalovirus chưa được hiểu rõ. Trong một số nghiên cứu ở Hoa Kỳ, tỷ lệ Cytomegalovirus bẩm sinh xuất hiện cao hơn ở trẻ sinh ra từ những phụ nữ da đen. Cần làm nhiều hơn để hiểu được cơ sở cho sự khác biệt về dịch tễ học của nhiễm Cytomegalovirus trong các nhóm cộng đồng Hoa Kỳ.

3.4. Tuổi

Tỷ lệ chuyển đổi huyết thanh hàng năm dẫn tới nhiễm Cytomegalovirus là khoảng 1%. Tuy nhiên, hai nhóm tuổi có tỷ lệ cao bị nhiễm trùng: trẻ mới biết đi được gửi tại nhà trẻ và thanh thiếu niên. Theo đó, những đại diện cho hai nhóm tiềm năng cần phải tiêm chủng.

3.5. Phương thức lây truyền

• Đường miệng và đường hô hấp là đường lây nhiễm CMV nổi bật nhất.
• CMV còn lây truyền từ người sang người qua nước bọt, nước tiểu, tinh dịch, sửa, dịch tiết của tử cung âm đạo.
• Truyền máu, ghép phủ tạng của người nhiễm CMV
• Quan hệ tình dục với người nhiễm CMV cũng là đường lây truyền đặc biệt quan tâm.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại. Bệnh viện cung cấp dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp, không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa. Khách hàng khi chọn thực hiện các xét nghiệm tại đây có thể hoàn toàn yên tâm về độ chính xác của kết quả xét nghiệm.