Vẹo cổ do xơ hóa cơ ức đòn chũm ở trẻ em

1. Vẹo cổ do xơ hóa cơ ức đòn chũm là gì?

Ở người, cơ ức đòn chũm có hình dáng như 1 dải sợi dài, bắt đầu từ sau tai chạy xuống gần đầu trong xương sườn cùng bên, ngay ở giữa ngực, tại hõm ức. Nguyên nhân gây vẹo cổ do xơ hóa cơ ức đòn chũm ở trẻ em là do tư thế xấu trong tử cung (gặp ở trẻ sinh ngôi mông, dây nhau quấn cổ,...) dẫn tới mạch máu nuôi cơ ức đòn chũm bị chèn ép, gây xơ hóa. Hoặc cũng có trường hợp sinh khó, mạch máu trong cơ bị đứt, gây chảy máu, từ cục máu đông bị xơ hóa làm co rút nhóm cơ ức đòn chũm.

2. Biểu hiện bé bị xơ hóa cơ ức đòn chũm gây vẹo cổ

2.1. Dấu hiệu sớm

Dưới đây là các dấu hiệu nhận biết sớm của tình trạng xơ hóa cơ ức đòn chũm sau khi sinh cho tới khi trẻ được 3 tháng tuổi:

• Có khối u ở cơ ức đòn chũm với các tính chất: Phát hiện sau khi sinh, cảm giác khối u to nhanh trong tháng đầu, mật độ khối u từ hơi chắc đến rất chắc, di động nhẹ theo cơ ức đòn chũm, không nóng, đỏ hay đau;
• Trẻ bị hạn chế tầm vận động cổ, thường xuất hiện sau khi có khối u khoảng 2 - 3 tháng. Đầu của bé bị nghiêng sang bên có khối xơ hóa, hạn chế nghiêng sang bên lành, hạn chế xoay 2 bên.

2.2. Dấu hiệu muộn

Các dấu hiệu nhận biết sớm của tình trạng xơ hóa cơ ức đòn chũm khi trẻ được 3 tháng tuổi nếu không được điều trị hoặc điều trị không đúng cách:

• Trẻ có khối u giống như ở giai đoạn trước nhưng mật độ chắc hơn nhiều;
• Bé bị vẹo cổ, đầu nghiêng sang bên có khối u, hạn chế vận động cột sống cổ (khó nghiêng đầu sang bên lành hoặc quay đầu sang 2 bên);
• Trẻ bị vẹo cột sống cổ, biến dạng các đốt sống cổ;
• Bé bị lác mắt, teo nửa mặt ở bên có khối xơ hóa cơ ức đòn chũm.

3. Chẩn đoán vẹo cổ do xơ hóa cơ ức đòn chũm ở trẻ nhỏ

Bác sĩ cần thực hiện các phương pháp chẩn đoán cần thiết như:

• Hỏi bệnh và khám lâm sàng;
• Chọc dò khối u: Giai đoạn đầu có thể phát hiện có hồng cầu, giai đoạn sau phát hiện có tế bào xơ trong khối u, không có bạch cầu đa nhân hoặc các tế bào ác tính;
• Siêu âm: Giai đoạn đầu phát hiện dịch (xuất huyết), giai đoạn sau thấy có tổ chức xơ;
• Chụp X-quang cột sống cổ ngực: Có thể thấy hình ảnh vẹo cột sống ở những trẻ được phát hiện muộn, bị co rút cơ ức đòn chũm.

Chẩn đoán xác định dựa vào lâm sàng và kết quả siêu âm, chọc dò tế bào. Cần chẩn đoán phân biệt với các tình trạng như: Viêm hạch, khối u vùng cổ, viêm cơ ức đòn chũm, u máu, vẹo cổ do còi xương.

4. Điều trị vẹo cổ do xơ hóa cơ ức đòn chũm ở trẻ em

Vẹo cổ bẩm sinh là một tình trạng có thể điều trị hiệu quả. Nếu không can thiệp sớm thì có thể dẫn tới dẹt đầu tư thế, khiến cơ ức đòn chũm ở bên bị vẹo co rút lại, không hồi phục được và buộc phải phẫu thuật.

4.1 Điều trị phục hồi chức năng xơ hóa cơ ức đòn chũm

Nguyên tắc điều trị là can thiệp sớm ngay sau khi sinh hoặc sau khi phát hiện thấy khối xơ ở trẻ. Nên hướng dẫn cho người mẹ để cho bệnh nhi tập tại nhà trong 3 tháng đầu. Đồng thời, kết hợp khám thường quy sau 1 - 2 - 3 tháng cho tới khi khỏi bệnh. Nếu kết quả điều trị tại nhà kém thì có thể điều trị tại khoa phục hồi chức năng sau khi trẻ được 3 tháng tuổi.

Mục tiêu phục hồi chức năng là làm mềm khối xơ, duy trì tầm vận động của cột sống cổ và ngăn ngừa biến dạng thứ phát xảy ra ở sọ mặt, cột sống cổ.

Các phương pháp phục hồi chức năng gồm:

Nhiệt trị liệu

Chiếu tia hồng ngoại 15 phút/lần x 1 - 2 lần/ngày ở vùng cổ bên tổn thương. Duy trì đợt trị liệu từ 10 - 15 ngày.

Điện trị liệu

Siêu âm điều trị 10 phút/lần/ngày ở vùng cơ ức đòn chũm bên tổn thương. Duy trì đợt trị liệu từ 10 - 15 ngày.

Vận động trị liệu: Thực hiện các bài tập:

Bài tập vận động trị liệu số 1: Xoa bóp, day ấn khối xơ cơ ức đòn chũm. Đầu tiên, đặt trẻ nằm trên đùi người nhà, vai của trẻ chạm mép đùi, đầu trẻ được nâng đỡ bởi tay người trị liệu, cổ duỗi, nghiêng về bên lành, mặt trẻ quay về bên có khối xơ hóa. Sau đó, 1 tay của kỹ thuật viên cố định khớp vai và hông, tay kia dùng ngón cái hoặc ngón trỏ và ngón giữa ấn day trên khối xơ hóa theo chiều kim đồng hồ. Thời gian thực hiện là 5 - 10 phút x 6 - 8 lần/ngày. Chú ý không day trên da để tránh làm phồng đỏ da gây đau rát cho bé.

Bài tập vận động trị liệu số 2: Kéo giãn cơ ức đòn chũm. Đầu tiên, đặt bệnh nhi ở tư thế giống với bài tập 1. Sau đó, 1 tay của kỹ thuật viên cố định khớp vai và hông của bệnh nhi từ phía sau, kéo nhẹ khớp vai về phía hông. Tay còn lại phía trước mặt bệnh nhi để ngón cái tỳ vào góc hàm, các ngón khác đặt vào phần xương chũm, tỳ nhẹ phần dưới bàn tay vào đầu của trẻ, kéo xuống nhẹ nhàng, từ từ. Giữ khoảng 30 giây rồi thả lỏng và lặp lại động tác trên. Thời gian thực hiện là 5 - 10 phút x 6 - 8 lần/ngày. Lưu ý nên thực hiện xoa bóp, day kết hợp kéo giãn xen kẽ trong suốt quá trình điều trị.

Bài tập vận động trị liệu số 3: Kéo giãn bằng tư thế. Cho bé bú ngược bên với bên bệnh để kích thích bé xoay đầu về bên bệnh, giúp kéo giãn cơ, tăng tầm vận động cổ. Ví dụ, bé bị xơ hóa cơ bên phải thì cho bú vú bên trái của người mẹ. Nên bé trẻ nằm nghiêng, đầu nghiêng về bên lành, bên bệnh ở phía dưới. Khi ngủ, nên đặt đầu trẻ ở tư thế trung tính.

*Lưu ý: Không thực hiện các bài tập nếu không có chuyên môn; duy trì thực hiện 3 bài tập kể trên cho tới khi trẻ khỏi hoàn toàn; chỉ thực hiện khi khối u không có biểu hiện nóng, đỏ, đau; kéo giãn nhẹ nhàng và từ từ, không thực hiện đột ngột; không thực hiện kỹ thuật nếu trẻ khóc, chống đối; nên tập trước khi cho bé ăn để tránh nôn trớ; theo dõi nếu thấy trẻ bị khó thở, tím tái thì ngừng tập ngay.

4.2 Phẫu thuật

Bệnh nhi được chỉ định phẫu thuật nếu:

• Trẻ trên 2 tuổi, bị vẹo cổ nặng, các phương pháp điều trị khác không có hiệu quả;
• Cơ ức đòn chũm của bệnh nhi bị co ngắn và chắc;
• Trẻ không quay được cổ sang bên có khối cơ bị xơ.

Sau phẫu thuật, trẻ được đeo dụng cụ chỉnh hình là loại đai cổ mềm, kết hợp vận động trị liệu để giữ đầu ở vị trí trung gian.

4.3 Theo dõi và tái khám

• Cho trẻ đi khám định kỳ 1 tháng/lần cho tới khi khối u biến mất hoàn toàn;
• Trẻ điều trị tại nhà không hiệu quả cần được trị liệu tại bệnh viện;
• Sau 12 tháng điều trị không hiệu quả cần khám chuyên khoa chỉnh hình.

Vẹo cổ do xơ hóa cơ ức đòn chũm ở trẻ em là một tình trạng không quá hiếm gặp. Gia đình bệnh nhi nên chú ý theo dõi sức khỏe của bé, thực hiện đúng theo khuyến nghị của bác sĩ để đảm bảo trị liệu hiệu quả, an toàn, giúp bé sớm khôi phục vận động.