Rối loạn ngôn ngữ sau tai biến

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Bùi Ngọc Phương Hòa - Bác sĩ Nội đa khoa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Rối loạn ngôn ngữ sau tai biến mạch máu não là 1 di chứng làm ảnh hưởng nặng nề đến cuộc sống của người bệnh. Sau khi bị tai biến không nói được có nhiều dạng đặc trưng cho mức độ tổn thương các vùng não bộ khác nhau. Tuy nhiên, khả năng ngôn ngữ của bệnh nhân có thể hồi phục nếu kiên trì luyện tập với sự hỗ trợ của thầy thuốc và gia đình.

Sau khi bị tai biến không nói được là một di chứng rất thường gặp, chiếm đến 40% các trường hợp bệnh nhân tai biến mạch máu não. Rối loạn ngôn ngữ do tổn thương não làm giọng nói bệnh nhân bị méo tiếng, khi phát âm như bị mất nguyên âm cuối từ, nói lắp, nói bập bẹ. Bệnh nhân bị chuyển giọng, nhịp điệu tiếng nói và âm điệu ngôn ngữ bị thay đổi.

Dựa vào vị trí não bị tổn thương, có thể chia rối loạn ngôn ngữ sau tai biến thành các trường hợp sau:

• Tổn thương vùng sinh ngôn ngữ, đây là trường hợp thường gặp nhất. Bệnh nhân hiểu được những gì mình muốn nói và những điều người khác nói với mình tuy nhiên lại không nói ra được, hoặc chỉ nói được một vài từ. Nếu bị tổn thương ở mức độ nhẹ thì người bệnh nói được nhưng khả năng nói kém, khó khăn trong việc lặp lại câu nói của người khác hoặc của chính mình.
• Tổn thương vùng hiểu ngôn ngữ: Tuy bệnh nhân nói lưu loát nhưng không hiểu hoặc chỉ hiểu một phần rất ít những gì người khác nói với mình, các câu nói của bệnh nhân thường vô nghĩa, khả năng lặp lại câu nói của người khác kém.
• Tổn thương vùng dẫn truyền giữa vùng sinh ngôn ngữ và vùng hiểu ngôn ngữ, bệnh nhân có khả năng nói và hiểu tốt nhưng lặp lại câu nói người khác hoặc chính mình kèm.
• Tổn thương toàn thể tất cả các vùng chức năng ngôn ngữ, bệnh nhân không nói được hoặc nói rất kém, khả năng hiểu và lặp lại kém.

Hậu quả của tai biến mạch máu não gây mất khả năng ngôn ngữ khiến người bệnh khó khăn trong giao tiếp với người khác, từ đó dẫn đến khó khăn trong các sinh hoạt hàng ngày. Việc không nói được sẽ làm người bệnh sống khép kín, tự ti, trầm cảm, sức khỏe bị suy giảm.

Kiên trì tập luyện giúp bệnh nhân hồi phục khả năng ngôn ngữ, các vùng não khác sẽ phát huy khả năng tối đa để bù trừ cho vùng não điều khiển ngôn ngữ bị tổn thương. Tất cả các thể thương tổn sau quá trình tập luyện đều được cải thiện trong đó thể tổn thương vùng sinh ngôn ngữ được phục hồi tốt nhất.

Để phục hồi khả năng ngôn ngữ cho bệnh nhân bị di chứng sau tai biến mạch máu não thì vai trò của người thân, gia đình là hết sức quan trọng. Nên tập càng sớm càng tốt những câu từ đơn giản như uống nước, ăn cơm, đi tiểu, đói bụng, đau bụng, đau đầu,... để bệnh nhân có thể nhờ người khác hỗ trợ các nhu cầu cơ bản trong ngày. Tập cho bệnh nhân bị tai biến không nói được tập nói tên một số đồ vật xung quanh như bàn, ghế, tủ, bàn, các màu sắc, đếm số, ngày tháng, bảng chữ cái,...Chơi các trò chơi như tìm từ đối nghĩa: xa- gần, nóng- lạnh, trên- dưới, trò chơi mô tả đồ vật, con người, khuyến khích bệnh nhân liệt kê càng nhiều càng tốt danh mục các đồ vật như danh mục trái cây, danh mục động vật, danh mục các loại hoa. Thường xuyên trò chuyện, tương tác với bệnh nhân, cho bệnh nhân tập đọc một số từ ngắn đến dài dần, khi khả năng đọc được cải thiện có thể cho bệnh nhân đọc sách, báo.

Cho bệnh nhân xem các hình ảnh về các chủ đề thân thuộc như các thành viên trong gia đình rồi yêu cầu bệnh nhân mô tả hình ảnh bằng cách trả lời các câu hỏi như: người đó là ai? Bao nhiêu tuổi? Đang làm gì?... Nếu có thể thì khuyến khích bệnh nhân các các bài hát họ yêu thích.

Khi luyện tập, nên chú ý tập từ dễ đến khó, tạo môi trường vui vẻ, luôn khuyến khích, cổ vũ, động viên khi luyện tập tránh cho bệnh nhân cảm giác là một đứa trẻ. Nên chia luyện tập thành nhiều thời điểm trong ngày, tránh luyện tập quá nhiều cùng một lúc để tránh mệt mỏi cho người bệnh. Thường xuyên thay đổi cách tập, địa điểm tập, các thành viên trong gia đình nên thay phiên nhau hỗ trợ người bệnh, khi tập nên nói to nhất có thể và bắt đầu tập càng sớm càng tốt. Điều quan trọng nhất là giúp người bệnh lạc quan, kiên trì trong luyện tập, không được để người bệnh chán nản, bỏ cuộc. Nếu chán nản, bỏ cuộc thì việc điều trị sẽ thất bại.

Cùng với rối loạn ngôn ngữ thì tai biến mạch máu não còn gây ra nhiều di chứng nặng nề khác như liệt vận động, suy giảm nhận thức, giảm thị lực, mất khả năng viết, rối loạn tiểu tiện... Các di chứng sau tai biến mạch máu não ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và cuộc sống người bệnh, người bệnh cần rất nhiều thời gian tập luyện, điều trị với sự hỗ trợ của gia đình, thầy thuốc mới có cơ hội quay lại cuộc sống như bình thường.

Những yếu tố đã được chứng minh có khả năng gây tai biến mạch máu não là lớn tuổi, tiền sử gia đình có người đã bị tai biến, tăng huyết áp, đái tháo đường, cholesterol máu cao, hút thuốc lá,... Để ngăn ngừa rối loạn ngôn ngữ và các biến chứng khác của tai biến mạch máu não, nên kiểm soát chặt chẽ đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường, điều trị và kiểm soát cholesterol máu, bỏ hút thuốc lá, đặc biệt là kiểm soát tốt huyết áp, huyết áp càng cao thì nguy cơ xảy ra tai biến mạch máu não càng lớn.

Bên cạnh đó nên thực hiện lối sống lành mạnh, thường xuyên vận động thể lực, hạn chế uống rượu bia, các chất kích thích, chế độ ăn ít béo, giàu vitamin, chất xơ.

Tai biến mạch máu não rất nguy hiểm nhưng người bệnh hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa được. Bệnh nhân cũng nên chọn điều trị tai biến mạch máu não ở những cơ sở y tế uy tín để giảm đến mức thấp nhất nguy cơ bệnh tái phát. Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec với trình độ chuyên môn cao của y bác sĩ và sự hỗ trợ hiệu quả của hệ thống máy móc y tế hiện đại sẽ giúp điều trị hiệu quả tai biến mạch máu não, hạn chế tối đa khả năng tái phát của bệnh.

Thạc sĩ. Bác sĩ Bùi Ngọc Phương Hòa đã có hơn 24 năm công tác trong lĩnh vực chuyên khoa Tâm thần kinh. Bác sĩ Hòa nguyên là Phó Trưởng Khoa Thần Kinh - Bệnh viện Đa khoa Tỉnh Quảng Ngãi và từng tham gia nhiều khóa đào tạo liên tục về Động Kinh, Tai Biến mạch máu não, Alzheimer, Rối loạn vận động, Lão khoa. Bệnh lý Nội Tiết.