Sốt ở trẻ: Hướng dẫn cách đo nhiệt độ chính xác - Khi nào cần điều trị?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Cao Thị Thanh - Bác sĩ Nhi - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng. Bác sĩ Thanh đã có thời gian công tác 25 năm trong điều trị các bệnh lý Nhi sơ sinh.

Sốt xuất hiện khi thân nhiệt cơ thể bé tăng cao hơn so với bình thường. Để tránh những biến chứng nguy hiểm do sốt gây ra, cha mẹ cần biết cách đo thân nhiệt cho bé và cách xử trí thích hợp khi trẻ bị sốt.

Thân nhiệt được kiểm soát bởi vùng hạ đồi của não. Vùng hạ đồi điều chỉnh thân nhiệt cơ thể bằng cách cân bằng giữa việc tạo nhiệt của các cơ, gan với sự mất nhiệt qua da, phổi. Sốt xảy ra khi vùng hạ đồi làm tăng thân nhiệt. Sốt thường là do đáp ứng của hệ miễn dịch đối với các tác nhân nhiễm khuẩn như vi khuẩn hoặc virus.

Khi bị sốt, nhiệt độ cơ thể ở trực tràng sẽ là trên 38oC, ở miệng là trên 37.5oC, ở nách là trên 37.2oC và ở tai là trên 38oC.

Nhiễm khuẩn là nguyên nhân phổ biến nhất gây sốt. Bên cạnh đó, các bệnh lý do virus và vi khuẩn như tiêu chảy, cảm, nhiễm khuẩn tai, viêm thanh quản cấp và viêm tiểu phế quản,... chính là nguyên nhân hàng đầu gây sốt. Một số loại vắc xin có thể gây sốt và thời gian sốt thay đổi tùy thuộc với từng loại vắc xin được sử dụng.

Có nhiều phương pháp đo thân nhiệt cho trẻ. Thường thì đo nhiệt độ ở trực tràng là phương pháp chính xác nhất. Tuy nhiên, cha mẹ cũng có thể do nhiệt độ ở miệng cho trẻ trên 4 tuổi, đo nhiệt độ ở tai cho trẻ trên 6 tháng tuổi. Đo thân nhiệt ở nách là phương pháp ít chính xác nhất nhưng lại rất thuận tiện, đặc biệt là đối với trẻ dưới 3 tháng tuổi. Nếu nhiệt độ ở nách dưới 37.2oC thì phụ huynh nên sử dụng thêm phương pháp đo thân nhiệt ở trực tràng.

Cha mẹ nên sử dụng nhiệt kế điện tử thay cho nhiệt kế thủy ngân vì nó có giá không cao, phổ biến và an toàn hơn. Thủy ngân rất độc, nếu nhiệt kế bị vỡ dễ gây nguy hiểm cho trẻ nhỏ. Dưới đây là các phương pháp đo thân nhiệt cho trẻ:

• Giữ nhiệt kế ở nách trẻ (cần lau khô nách trước khi đo).
• Bảo trẻ giữ nhiệt kế bằng cách ép sát khuỷu tay vào ngực trong khoảng 4 – 5 phút.

Phương pháp này không nên thực hiện khi trẻ đã ăn hoặc uống đồ nóng trong vòng 30 phút. Khi thực hiện, phụ huynh làm như sau:

• Rửa nhiệt kế bằng nước lạnh và xà bông rồi rửa sạch lại với nước.
• Đặt đầu nhiệt kế vào dưới lưỡi của trẻ, bảo trẻ giữ nhiệt kế bằng môi, giữ môi kín xung quanh nhiệt kế.
• Giữ nguyên nhiệt kế: Với nhiệt kế thủy ngân trẻ cần giữ trong khoảng 3 phút và với nhiệt kế điện tử trẻ chỉ cần giữ dưới 1 phút.

Phương pháp này không áp dụng cho trẻ dưới 6 tháng tuổi. Nếu trẻ vừa ở ngoài trời lạnh vào thì bạn cần đợi tối thiểu 15 phút rồi mới thực hiện đo nhiệt độ. Ống tai và bệnh ở tai sẽ không ảnh hưởng tới kết quả hiển thị nhiệt độ cơ thể trẻ. Đo thân nhiệt ở tai được thực hiện như sau:

• Kéo tai ngoài của trẻ trước khi đặt nhiệt kế vào.
• Giữ đầu dò nhiệt kế trong tai trong vòng 2 giây.

• Cho trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ nằm úp sấp trong lòng người lớn.
• Thoa một chút chất bôi trơn (ví dụ vaseline) vào phần cuối nhiệt kế.
• Nhẹ nhàng đặt nhiệt kế vào hậu môn trẻ cho tới khi phần đầu bạc của nhiệt kế không còn thấy nữa (khoảng 0,6 – 1,3cm bên trong hậu môn).
• Giữ nguyên nhiệt kế: Đợi khoảng 2 phút đối với nhiệt kế thủy ngân và 1 phút đối với nhiệt kế điện tử.

Sốt có thể giữ vai trò chống nhiễm khuẩn cho cơ thể. Khi đo thân nhiệt cho trẻ cho thấy bé bị sốt, phụ huynh cần xem xét các triệu chứng đi kèm với sốt ở trẻ. Trong đa số trường hợp, sốt có thể được theo dõi và điều trị tại nhà.

Phụ huynh có thể điều trị ngoại trú, không cần đi cấp cứu trong đêm khuya nếu trẻ có các biểu hiện như:

• Chơi đùa, tỉnh táo, khóc to, không khóc kéo dài.
• Da dẻ hồng hào.
• Không khó thở.
• Tay chân ẩm.
• Cơ thể không có dấu hiệu bị mất nước.

Ngược lại, phụ huynh nên nhanh chóng đưa trẻ tới bệnh viện nếu sốt đi kèm với các triệu chứng như:

• Khó thở: Thở nhanh, thở rít, thở rút lõm ngực.
• Tay chân lạnh.
• Co giật.
• Sốt li bì, không linh hoạt.
• Trẻ bị mất nước (mắt trũng, uống nước háo hức, tiểu ít).
• Sốt trên 7 ngày dù sốt nhẹ.
• Sốt cùng lúc có ban đỏ.
• Sốt trên 38oC đối với trẻ dưới 3 tháng tuổi, trên 39oC đối với trẻ từ 3 – 24 tháng tuổi, sốt 40oC ở mọi nhóm tuổi. Ngoài ra, phụ huynh cũng nên đưa trẻ tới bệnh viện nếu trẻ dưới 24 tháng tuổi sốt trên 2 ngày, trẻ trên 2 tuổi sốt trên 3 ngày.
• Trẻ sốt tái đi tái lại.
• Trẻ có bệnh nền như ung thư, tim mạch, lupus hay hồng cầu liềm,...

Khi đo thân nhiệt cho bé phát hiện bé bị sốt thì phụ huynh nên xử trí như sau:

Thuốc hạ sốt được sử dụng trong các trường hợp: Trẻ sốt từ 38,5oC trở lên kèm theo các triệu chứng như quấy khóc, khó ngủ, biếng ăn; Sốt từ 38oC trở lên có tiền căn co giật, bệnh lý tim/phổi,... Khi dùng thuốc hạ sốt sớm và đúng trẻ ít khi bị sốt trên 39oC kèm co giật- trường hợp phải chống co giật và hạ sốt khẩn trương.

Thuốc có hiệu quả hạ sốt ở trẻ em là Ibuprofen hay Paracetamol (Acetaminophen). Các loại thuốc này giúp trẻ dễ chịu hơn, giảm thân nhiệt ở trẻ xuống khoảng 1 – 1,5oC.

Paracetamol (Acetaminophen) có thể dùng mỗi 4 – 6 giờ khi cần với liều khoảng 10 – 15mg/kg/lần. Nếu thân nhiệt trẻ vẫn tiếp tục cao và trẻ trên 6 tháng tuổi thì có thể sử dụng Ibuprofen thay thế hoặc kết hợp với Paracetamol (Acetaminophen), liều lượng 5 – 10mg/kg uống mỗi 6 – 8 giờ.

Lưu ý:

• Việc sử dụng cả 2 loại thuốc Paracetamol (Acetaminophen) và Ibuprofen sẽ ít an toàn hơn dùng một loại thuốc đơn thuần.
• Chỉ sử dụng thuốc hạ sốt khi cần thiết và nên ngưng khi sốt và các triệu chứng không còn.
• Không chỉ định Aspirin cho trẻ vì có thể gây ra các bệnh lý nghiêm trọng như hội chứng Reye.

Sau khi đo thân nhiệt thấy trẻ bị sốt trên 40oC, sốt kèm co giật, không đáp ứng với thuốc hạ nhiệt, phụ huynh nên lau mát, dùng khăn đắp nước ấm khoảng 29 - 32oC khắp thân trẻ, đặc biệt ở trán, nách, cổ, bẹn. Trẻ sẽ thấy mát hơn vì nước bốc hơi qua da. Việc đắp mát cần được kết hợp với thuốc hạ sốt khi trẻ không dung nạp được thuốc.

Lưu ý:

• Tránh đắp mát với rượu vì hơi rượu có thể hấp thu qua da và phổi gây ảnh hưởng xấu tới sức khỏe của trẻ.
• Không thoa chanh khi lau mát cho trẻ vì có thể gây tổn thương da.
• Không lau người bằng nước đá vì sẽ càng làm tăng thân nhiệt của trẻ.

• Sốt làm tăng nguy cơ mất nước ở trẻ. Vì vậy, để giảm nguy cơ này, cha mẹ nên khuyến khích trẻ uống đủ nước. Các loại thức uống như sữa, nước cần được bổ sung cho trẻ với lượng cần thiết. Nếu trẻ không chịu uống nước, sữa hoặc không uống được thì cha mẹ nên hỏi ý kiến tư vấn của các bác sĩ chuyên khoa Nhi.
• Chú ý bổ sung thực phẩm giàu dưỡng chất cho bé, chia thành nhiều bữa nhỏ trong ngày, cho trẻ ăn nhiều trái cây, rau củ để bổ sung vitamin.
• Khi bé bị sốt, cha mẹ nên cho bé mặc quần áo rộng rãi, thoải mái, không mặc đồ quá ấm.
• Sốt gây mệt mỏi, khó chịu cho trẻ. Vì vậy, khi bé bị sốt, cha mẹ nên khuyến khích trẻ nghỉ ngơi nhiều hơn. Trẻ có thể đi học lại và tham gia các hoạt động khác sau 24 giờ thân nhiệt trở về bình thường.
• Tái khám ngay nếu trẻ không hạ sốt sau 2 ngày điều trị hoặc bệnh có dấu hiệu trầm trọng hơn.

Trẻ sốt cao với nhiều triệu chứng bất thường như co giật, phát ban,... vô cùng nguy hiểm, nếu không được xử lý kịp thời sẽ gây ra nhiều biến chứng cho tim mạch, thần kinh thậm chí tử vong. Vì vậy, khi bé có những biểu hiện trên, bạn nên đưa bé đến cơ sở y tế uy tín ngay.