Bàn chân và bàn tay lạnh: Nguyên nhân, phải làm gì để hạn chế?

Có bàn tay và bàn chân lạnh ngay cả khi không ở trong môi trường lạnh là một hiện tượng khá phổ biến. Mặc dù không thoải mái, nhưng nó thường không phải là một nguyên nhân gây lo ngại vì nó có thể chỉ là cách duy trì nhiệt độ cơ thể tự nhiên. Tuy nhiên, nếu tình trạng này tái diễn liên tục và đi kèm với sự thay đổi màu sắc của da thì có thể là do vấn đề về dây thần kinh và lưu thông máu. Vậy đâu là nguyên nhân khiến bàn chân, bàn tay lạnh và phải làm gì để hạn chế?

Con người là động vật hằng nhiệt, điều đó có nghĩa là nhiệt độ cơ thể mỗi chúng ta luôn được điều chỉnh ở một nhiệt độ hằng định. Khi nhiệt độ ngoài trời hạ xuống, cơ thể đảm bảo giữ cho máu lưu thông đến tất cả các cơ quan quan trọng để giữ ấm. Điều này có thể làm giảm lượng máu chảy đến các chi khiến bạn cảm thấy lạnh. Đây là điều hết sức bình thường và các mạch máu ở tay và chân bắt đầu co lại để tránh tình trạng mất nhiệt.

Một số người có thể có bàn chân và bàn tay lạnh hơn một cách tự nhiên mà không bao hàm bất kỳ tình trạng bệnh lý nào. Trong trường hợp này, việc cần làm duy nhất là giữ ấm để bảo vệ chúng. Tuy nhiên nếu bàn chân và bàn tay luôn trong tình trạng lạnh quá mức, thậm chí gây khó chịu hoặc đi kèm với một số triệu chứng chẳng hạn như thay đổi màu sắc ngón tay, đó có thể là dấu hiệu của một tình trạng bệnh lý của cơ thể.

Những người sống hoặc làm việc trong những môi trường lạnh như tủ cấp đông, quân nhân, những người leo núi, người phục vụ hoặc nhân viên cứu hộ cần được trang bị những loại quần áo và găng tay bảo hộ đặc biệt để có thể giữ ấm cơ thể. Môi trường lạnh có thể dẫn đến nguy cơ làm tê cóng và gây ra những tổn thương vĩnh viễn cho tay và chân. Một nghiên cứu đang được tiến hành của Trung tâm An toàn và Sức khỏe nghề nghiệp Canada (CCOHS) xem xét liệu làm việc trong môi trường lạnh liên tục có giúp cơ thể thích nghi được với nó và tránh bị tổn thương do lạnh hay không, chẳng hạn những người ngư dân đánh bắt cá ở những vùng lạnh giá có thể làm việc với đôi tay trần trong những điều kiện thời tiết cực lạnh. Ngoài ra CCOHS cũng lưu ý rằng phụ nữ có nhiều nguy cơ bị chấn thương vì lạnh do tay và chân của họ dễ mất nhiệt hơn so với nam giới.

Rất nhiều yếu tố có thể khiến cho bàn chân và bàn tay trở nên lạnh quá mức bao gồm cả những sự điều chỉnh từ chính cơ thể để phản ứng với điều kiện nhiệt độ lạnh. Các vấn đề sức khỏe phổ biến có thể gây ra tình trạng lạnh bàn chân và bàn tay có liên quan đến sự lưu thông máu kém hoặc tổn thương các dây thần kinh ở khu vực các chi. Dưới đây là một số nguyên nhân gây bàn chân và bàn tay lạnh thường gặp:

• Thiếu máu: Thiếu máu là tình trạng suy giảm lượng tế bào hồng cầu khỏe mạnh trong máu. Nguyên nhân chủ yếu của thiếu máu là do thiếu sắt. Khi bị thiếu chất sắt, các tế bào hồng cầu không được cung cấp đủ huyết sắc tố để vận chuyển oxy từ phổi đến các phần còn lại của cơ thể. Kết quả khiến bàn tay và bàn chân của người bệnh nhiễm lạnh.

Xét nghiệm máu là phương pháp chính xác nhất để xác định tình trạng thiếu máu. Ăn nhiều thực phẩm giàu sắt như các loại rau lá xanh và bổ sung trực tiếp sắt có thể giúp giảm nguy cơ thiếu máu cũng như hạn chế tình trạng bàn chân, bàn tay lạnh.

• Bệnh động mạch: Khi các động mạch trong cơ thể bị hẹp hoặc rối loạn chức năng, lưu lượng máu cung cấp cho bàn chân và bàn tay của người bệnh sẽ suy giảm dẫn đến tình trạng lạnh bàn chân và tay. Bệnh động mạch ngoại biên (PAD) ảnh hưởng đến hơn 1/3 số người trên 50 tuổi mắc đái tháo đường. PAD thường gây tổn thương thành động mạch chi dưới khi tích tụ mảng bám trong thành mạch khiến chúng bị thu hẹp lại. Ngoài ra, bệnh tăng áp động mạch phổi nguyên phát cũng có thể gây ra những tổn thương động mạch phổi. Các triệu chứng của bệnh động mạch ngoại biên ngoài bàn chân lạnh có thể bao gồm: đau ở chân khi tập thể dục, tê bì tay chân và có những vết loét ở bàn chân hoặc bàn tay. Trong khi các triệu chứng tăng huyết áp phổi nguyên phát bao gồm: khó thở, mệt mỏi, chóng mặt .

• Bệnh đái tháo đường: Tuần hoàn, lưu thông máu kém là một triệu chứng điển hình ở những người bệnh mắc tiểu đường, đặc biệt ở nếu điều này xảy ra ở tay và chân có thể khiến cho tay và chân nhiễm lạnh.
• Bệnh tim: Giống như đái tháo đường, bệnh tim có thể khiến lưu lượng máu đến các chi giảm qua đó dẫn đến tình trạng lạnh chân và tay.
• Tổn thương thần kinh: Tổn thương thần kinh (bệnh thần kinh ngoại biên), đặc biệt là đối với những dây thần kinh ở bàn chân hoặc bàn tay là một trong những biến chứng của bệnh đái tháo đường, gây ra bởi lượng đường trong máu quá cao trong thời gian dài. Một trong những triệu chứng ban đầu của tổn thương thần kinh là cảm giác đau nhói ở chi như bị kim đâm.
• Suy giáp: Trái với bệnh cường giáp thì suy giáp là tình trạng tuyến giáp hoạt động kém và không sản xuất đủ lượng hormone để giữ cho một số cơ quan trong cơ thể hoạt động bình thường. Phụ nữ, đặc biệt là những người trên 60 tuổi thường mắc suy giáp nhiều hơn so với nam giới. Lạnh chân và tay là một trong những triệu chứng của suy giáp. Ngoài ra các triệu chứng khác còn bao gồm mệt mỏi, đau nhức xương khớp, khô da, rụng tóc và trầm cảm....
• Hội chứng Raynaud: Hội chứng Raynaud hay còn gọi là cước chân, tay là tình trạng các ngón tay, ngón chân hoặc thậm chí các bộ phận khác trên cơ thể cảm thấy lạnh hoặc tê buốt. Đó là kết quả của tình trạng hẹp động mạch, đặc biệt ở tay và chân khiến máu không thể lưu thông bình thường. Raynaud có thể khiến các ngón tay chuyển sang màu trắng, xám hoặc đỏ. Khi sự lưu thông máu trở lại bình thường, bàn tay có thể bị ngứa ran, nhói hoặc sưng.
• Thiếu vitamin B12: Thiếu vitamin B12 có thể dẫn đến một số triệu chứng thần kinh bao gồm cả cảm giác buốt lạnh ở bàn tay hoặc bàn chân. Vitamin B12 có nhiều trong các nguồn thực phẩm tự nhiên như thịt, các sản phẩm từ sữa. Chúng có tác dụng duy trì sức khỏe các tế bào hồng cầu. Các triệu chứng khác của thiếu vitamin B12 bao gồm: mệt mỏi, thiếu máu, da nhợt nhạt thiếu sức sống, cảm giác hụt hơi, loét miệng, rối loạn nhận thức...
• Hút thuốc lá: Khói thuốc lá có thể khiến các mạch máu của cơ thể tổn thương, thành mạch bị thu hẹp và góp phần làm nghiêm trọng hơn tình trạng chân, tay lạnh. Theo thời gian, các mạch máu hư hại có thể khiến tim khó bơm máu đến các cơ quan trên cơ thể, đặc biệt là những bộ phận ở xa như ngón chân hoặc ngón tay.

Ngoài những nguyên nhân kể trên, một số yếu tố khác cũng có thể dẫn đến tình trạng bàn tay và bàn chân lạnh bao gồm:

• Nhiễm trùng do vi khuẩn, virus và sốt
• Tình trạng stress kéo dài
• Một nghiên cứu năm 2016 cho thấy có mối liên hệ chặt chẽ giữa chứng khó tiêu mạn tính với bàn tay, bàn chân lạnh.
• Một số vấn đề sức khỏe như tăng huyết áp, đau bụng kinh (ở phụ nữ) cũng có thể dẫn đến chứng bàn chân và bàn tay lạnh.
• Trẻ em mất nhiệt nhanh hơn khi trời lạnh do diện tích bề mặt cơ thể lớn hơn nhiều so với cân nặng, lớp mỡ dưới da cũng không đảm bảo chức năng cách nhiệt
• Người cao tuổi mất khả năng điều chỉnh nhiệt độ cơ thể. Các mạch máu đặc biệt là ở đầu các chi khó co lại hơn trong điều kiện thời tiết lạnh dẫn đến tình trạng mất nhiệt.

Nhìn chung bàn chân, bàn tay lạnh thường không gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe. Tuy nhiên trong những điều kiện lạnh giá, việc giữ ấm bàn chân và bàn tay là rất qua trọng. Dưới đây là một số biện pháp giúp bạn giữ ấm chân, tay trong điều kiện thời tiết lạnh:

• Lựa chọn trang phục: Đội mũ, đeo găng tay, đi tất, mặc quần áo ấm trong thời tiết lạnh.
• Hạn chế mặc quần áo bó sát
• Đối với trẻ em, cần hướng dẫn chúng cách mặc quần áo ấm, đeo găng và mang tất khi cảm thấy lạnh
• Tập thể dục hàng ngày: Tập thể dục hàng ngày có thể cải thiện tình trạng lưu thông máu, ngoài ra đây cũng là cách làm ấm cơ thể nhanh chóng và hiệu quả.
• Giữ ấm trong lúc ngủ: Sử dụng túi sưởi. Đối với những người thường xuyên lạnh chân, tay nên mang tất và găng tay kể cả trong khi ngủ.
• Mát xa tay và chân có thể làm tăng lưu thông máu, giúp bạn cảm thấy ấm áp hơn.

Thông thường tình trạng bàn chân và bàn tay lạnh là do cơ thể đã huy động máu làm ấm các cơ quan quan trọng như tim hoặc não khi thời tiết lạnh khiến các bộ phận như tay, hoặc chân không nhận được lượng máu cần thiết để làm ấm. Tuy nhiên nếu bạn gặp phải tình trạng bàn chân và bàn tay lạnh bất kể tình trạng thời tiết cũng như nhiệt độ xung quanh và đi kèm với các triệu chứng khác như ngón chân, ngón tay thay đổi màu sắc hoặc khó thở, đó có thể là dấu hiệu của một bệnh lý khác trong cơ thể. Trong trường hợp này bạn cần đến các cơ sở y tế để được thăm khám, chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Nguồn tham khảo: healthline.com, hunimed.eu