Tinh trùng di động kém: Nguyên nhân, cách điều trị

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Nguyễn Bá Hưng - Bác sĩ nam khoa - Trung tâm Hỗ trợ sinh sản - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Tinh trùng được xuất ra cần phải di chuyển qua đường sinh sản của người phụ nữ để tiếp cận và thụ tinh với trứng, do đó khả năng di động của tinh trùng có vai trò rất quan trọng. Tinh trùng di động kém là nguyên nhân gây vô sinh ở nam giới.

Theo WHO ước tính có khoảng 15-20% cặp vợ chồng trên thế giới đang gặp phải tình trạng vô sinh. Trong đó, nguyên nhân vô sinh do người vợ chiếm khoảng 40-50%; do kết hợp các yếu tố của vợ và chồng là 20% và nguyên nhân vô sinh do yếu tố từ nam giới chiếm 30-40%. Bên cạnh các nguyên nhân phổ biến như số lượng tinh trùng trong tinh dịch thấp, tinh trùng dị dạng, thì Tinh trùng di động kém là một trong những nguyên nhân quan trọng gây ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của nam giới.

Theo phân loại mới nhất của WHO tinh trùng của nam giới được chia ra ba kiểu di động, đó là:

• Di động tiến tới: tinh trùng di chuyển tiến tới theo đường thẳng hoặc vòng tròn lớn.
• Di động tại chỗ: tinh trùng di động không theo chuyển động tịnh tiến lên phía trước mà bơi trong những vòng tròn nhỏ hoặc chuyển động nhẹ tại chỗ,...
• Bất động: Tinh trùng nằm yên một chỗ không di chuyển.

Để có thể đi qua chất nhầy cổ tử cung nữ giới và thụ tinh cho trứng, tinh trùng cần phải di động tiến tới với tốc độ di chuyển của tinh trùng ít nhất là 25 micromet mỗi giây. Khả năng di động của tinh trùng của nam giới được đánh giá là kém khi tỷ lệ tinh trùng di động tiến tới nhỏ hơn 32%.

Có rất nhiều nguyên nhân có thể gây ra tình trạng tinh trùng di chuyển chậm ở nam giới như:

• Tinh hoàn bị tổn thương do các nguyên nhân như: nhiễm trùng; ung thư tinh hoàn; tinh hoàn bị tổn thương do phẫu thuật, do chấn thương; tinh hoàn bị khiếm khuyết chức năng bẩm sinh;...
• Bệnh giãn tĩnh mạch thừng tinh (Varicocele) là tình trạng giãn rộng của các tĩnh mạch trong bìu, đây là một nguyên nhân phổ biến làm giảm sản xuất tinh trùng và giảm chất lượng tinh trùng cụ thể là làm tốc độ di chuyển của tinh trùng kém (tinh trùng yếu), tinh trùng dị dạng.
• Tăng độ nhớt của tinh dịch, độ nhớt tăng cao khiết tinh trùng khó bơi được nhanh.
• Các yếu tố về lối sống và môi trường có thể gây ảnh hưởng lớn đến khả năng di động của tinh trùng. Các nghiên cứu đã chỉ ra hút thuốc lá có thể làm tinh trùng di chuyển chậm, đặc biệt khi hút thuốc hơn 10 điếu mỗi ngày, uống nhiều rượu bia, xông hơi thường xuyên... đều có thể làm cho tinh trùng yếu dần. Một số công việc đòi hỏi phải ngồi lâu như lái xe, vẽ tranh,... có thể liên quan đến nguy cơ vô sinh.
• Sử dụng các thuốc như steroid đồng hóa, một số phương thuốc thảo dược, cần sa, cocain trong thời gian dài cũng có thể gây giảm số lượng và khả năng di động của tinh trùng.
• Do di truyền

Tuy nhiên, cũng có nhiều trường hợp nam giới có tinh trùng di chuyển chậm nhưng không thể giải thích được nguyên nhân.

Để đánh giá tốc độ di chuyển của tinh trùng, bác sĩ sẽ chỉ định phân tích tinh dịch đồ, đây là một xét nghiệm tuy đơn giản nhưng vô cùng hữu ích trong đánh giá khả năng sinh sản ở nam giới.

Mẫu tinh dịch thường được lấy tại phòng khám bác sĩ. Sẽ có một phòng riêng để nam giới sẽ thủ dâm và xuất tinh dịch vào một hộp vô trùng. Nam giới cũng có thể lấy mẫu tinh dịch tại nhà bằng cách xuất tinh vào bao cao su đặc biệt do bác sĩ cung cấp, tuyệt đối không được sử dụng loại bao cao su thông thường vì chúng thường chứa chất bôi trơn và chất diệt tinh trùng, sẽ làm ảnh hưởng đến chất lượng mẫu tinh dịch. Nếu lấy mẫu tinh dịch tại nhà cần bảo quản mẫu ở nhiệt độ gần với nhiệt độ cơ thể (37 độ) và đem mẫu đến phòng xét nghiệm trong thời gian ngắn (không quá 1 giờ) để tránh tinh trùng bị bất hoạt.

Để kết quả phân tích tinh dịch đồ chính xác, nam giới sẽ được yêu cầu kiêng quan hệ tình dục trong từ 2-7 ngày trước khi lấy mẫu. Vì nếu xuất tinh quá thường xuyên có thể làm số lượng và mật độ tinh trùng thấp. Tuy nhiên nếu quá lâu không xuất tinh (>7 ngày) sẽ làm tăng tỷ lệ tinh trùng già, yếu, kém vận động trong tinh dịch, kết quả phân tích sẽ kém chính xác.

Để xác định chính xác tình trạng của tinh trùng nam giới, phân tích tinh dịch đồ thường được thực hiện ít nhất là hai lần. Các mẫu tinh dịch có thể được lấy cách nhau từ 2 đến 4 tuần. Nếu tỷ lệ tinh trùng di động tốt trong các mẫu ít hơn 32%, có thể chẩn đoán là nam giới có tinh trùng di động kém.

Các biện pháp thay đổi lối sống có thể giúp làm tăng khả năng di động của tinh trùng nam giới. Nam giới cần ăn uống các loại thực phẩm tươi sạch bổ dưỡng, cần bỏ rượu, thuốc lá và các chất kích thích khác như rượu, cần sa, amphetamin... nếu hai vợ chồng đang cố gắng thụ thai. Ngoài ra, cần tập luyện thể dục đều đặn để nâng cao thể lực, duy trì cân nặng ở mức phù hợp, giảm cân nếu đang thừa cân và hạn chế tiếp xúc với điện thoại di động.

Nếu nam giới bị tổn thương tinh hoàn hoặc mắc các bệnh lý làm ảnh hưởng khả năng sinh sản, nên tích cực điều trị theo sự hướng dẫn của bác sĩ. Bệnh giãn mạch thừng tinh ở mức độ nhẹ có thể điều trị nội khoa, với những trường hợp nặng có thể lựa chọn các cách điều trị phẫu thuật vi phẫu thuật, hạn chế nút mạch vì nguy cơ nhiễm tia XQ cao...

Bổ sung một số chất dinh dưỡng cũng có thể giúp cải thiện khả năng vận động của tinh trùng như: L-arginine, L-carnitin, Lycopene, Selen, vitamin E, vitamin C, CoQ10, Zinc....Một nghiên cứu cho thấy, bổ sung 200 microgam Selen và 400 đơn vị Vitamin E trong ít nhất 100 ngày liên tiếp làm gia tăng 52% khả năng vận động của tinh trùng. Tuy nhiên, sự bổ sung các dưỡng chất cần được thực hiện dưới sự chỉ định và giám sát của bác sĩ, người bệnh không nên tự ý thực hiện.

Nhiệt độ bìu quá cao có thể làm giảm chất lượng tinh trùng, do đó nam giới nên lựa chọn đồ lót vừa vặn, thoáng mát, tránh để vùng kín quá nóng. Nên giải lao thường xuyên nếu làm việc trong môi trường nóng bức. Nếu tính chất công việc phải ngồi trong thời gian dài, nam giới thỉnh thoảng nên đứng dậy, di chuyển xung quanh, vận động sẽ tốt sức khỏe sinh sản nam giới.

Nếu khả năng di động của tinh trùng kém làm hai vợ chồng không thể có thai một cách tự nhiên trong vòng 3-6 tháng sau khi đã tích cực điều trị và thay đổi lối sống, bác sĩ có thể tư vấn các phương pháp hỗ trợ sinh sản như:

• Bơm tinh trùng vào tử cung (IUI): tinh trùng của người chồng được lọc rửa, những tinh trùng khỏe, di động tốt được lựa chọn để bơm trực tiếp vào tử cung người vợ sau khi được kích thích trứng và tiêm rụng.
• Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF): người vợ được cho dùng thuốc để kích thích sản xuất trứng, được lấy ra khỏi buồng trứng và thụ tinh với tinh trùng của người chồng trong phòng thí nghiệm. Phôi kết quả sau đó được đưa trở lại tử cung để phát triển. Nếu tinh trùng của người chồng quá yếu không thể sử dụng được, hai vợ chồng có thể lựa chọn tinh trùng của người hiến tặng để thực hiện IVF.

Khi đã cố gắng thụ thai trong hơn 12 tháng nhưng không thành công, các cặp vợ chồng nên đến các cơ sở y tế uy tín để thăm khám, điều trị. Việc điều trị sớm, đúng phương pháp có thể giúp các cặp vợ chồng cải thiện khả năng sinh sản và có được những đứa con của riêng mình.

Nguồn tham khảo: healthline.com, medicalnewstoday.com