Thế nào là chụp bể thận niệu quản ngược dòng?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Lâm Thị Kim Chi - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Chụp bể thận niệu quản ngược dòng là phương pháp sử dụng để khảo sát hình thái đường dẫn của niệu cao. Bằng cách bơm thuốc đối quang ngược dòng qua ống thông vào niệu quản. Tức là đưa sonde ngược dòng từ niệu đạo vào bàng quang thông qua ống soi bàng quang để vào niệu quản. Trong trường hợp bệnh nhân mắc viêm bàng quang hay viêm niệu đạo thì không nên thực hiện kỹ thuật này do dễ gây nên viêm bể thận ngược dòng.

Phương pháp chụp bể thận niệu quản ngược dòng được chỉ định và chống chỉ định trong những trường hợp sau đây:

Chỉ định với các đối tượng:

• Niệu đồ tĩnh mạch của bệnh nhân không có chỉ định hoặc hình ảnh hiển thị không rõ ràng.
• Các bệnh lý như thận câm, vô niệu
• Có xuất hiện khối u đường dẫn niệu cao
• Rò niệu quản

Chống chỉ định với các đối tượng:

• Bệnh nhân đang bị nhiễm khuẩn đường tiết niệu. Nếu nghi ngờ cần phải thực hiện xét nghiệm nước tiểu để lựa chọn phương pháp chữa trị tốt nhất cho bệnh nhân.
• Có khối u bàng quang.

Chuẩn bị bệnh nhân

• Bệnh nhân cần được giải thích và chuẩn bị tâm lý tốt trước khi thực hiện
• Đi tiểu trước khi lên bàn chụp phim
• Thụt tháo phân trước khi chụp niệu quản – bể thân ngược dòng
• Được thực hiện các xét nghiệm cơ bản và cần thiết trước khi chụp.

Phương pháp chụp niệu quản bể thận ngược dòng sẽ nội soi bàng quang và xác định hai lỗ niệu quản. Phương pháp này phải được thực hiện trong phòng mổ với chế độ sát khuẩn nghiêm ngặt để tránh trường hợp nhiễm khuẩn gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe người bệnh.

Phim chụp ổ bụng không được chuẩn bị ngay trước lúc tiến hành xét nghiệm. Qua tâm hình ảnh của phim ta có thể xác định hằng số, khu trú chính xác và tìm các vôi hóa bất thường trong ổ bụng.

Bác sĩ thực hiện cần gây tê niệu đạo trước khi chụp.

Sử dụng máy nội soi cứng hoặc ống soi mềm đưa ống thông vào đoạn niệu quản thành. Rút nhẹ ống thông để bịt lỗ niệu quản phòng trường hợp trào ngược thuốc đối quang, toàn bộ quá trình được theo dõi dưới màn tăng sáng.

Đuổi hết không khí trong ống thông đến khi không còn bọt khí xuất hiện. Sau khi hết bọt khí tiến hành bơm thuốc đối quang một cách từ từ với áp lực thấp, quá trình bơm thuốc luôn phải quan sát và theo dõi dưới màn tăng sáng. Trong lúc bơm nếu cảm nhận có lực cản thì ngừng bơm và chụp phim ngay.

Trong quá trình bơm thuốc nếu người bệnh cảm thấy đau tức hoặc thấy trên màn tăng sáng thấy hiện tượng thuốc trào ngược vào các ống thận thì phải ngừng bơm ngay lập tức

Để có thể hiện hình đầy đủ niệu quản thì cần bơm khoảng 2- 5ml thuốc đối quang, còn đối với đài bể thận cần khoảng 4-10ml.

Chụp niệu đạo bể thận ngược dòng sử dụng tấm phim cỡ lớn 30x40cm hoặc 35x43cm. Chụp tư thế thẳng đầy thuốc và chụp chếch trước phải và chếch trước trái.

Chỉ chụp phim sau khi tháo thuốc đối quang khoảng 5 phút để đảm bảo thông niệu quản tốt.

Trong trường hợp bệnh nhân bị hẹp niệu quản, bác sĩ có thể dùng dây dẫn luồn qua chỗ hẹp của niệu quản rồi luồn ống thông theo dây dẫn lên cao sau đó mới bơm thuốc đối quang để thực hiện khảo sát trên chỗ hẹp.

• Niệu quản bờ đều, theo dõi thuốc đối quang trong niệu quản trên màn tăng sáng, khó khảo sát đoạn khúc nối bể thận-niệu quản và niệu quản bắt chéo động mạch chậu.
• Quan sát hình thái của đài bể thận niệu quản gần tương tự hình ảnh trên niệu đồ tĩnh mạch hoặc rõ hơn.
• Những hình ảnh bất thường bao gồm đường dẫn niệu giãn, hẹp, tắc hoặc có hình lồi, hình khuyết, hình đè ép.
• Nhu động niệu quản chỉ được đánh giá sau khi bác sĩ tháo thuốc đối quang.
• Khi tắc đường tiết niệu sẽ gây ứ đọng thuốc đối quang.

Nếu trong quá trình làm thủ thuật chụp bể thận niệu quản ngược dòng xảy ra các tai biến cần có phương thức xử trí như sau:

Không thực hiện được phương pháp do thất bại kỹ thuật

Bác sĩ không đặt được ống thông niệu đạo hoặc ống thông niệu quản. Tuy nhiên trong một số trường hợp không đặt được ống thông niệu quản có thể là do một số bệnh lý như: u bàng quang, u tiền liệt tuyến, viêm bàng quang, hẹp lỗ niệu quản sau phẫu thuật hoặc điều trị xạ trị...

Đau:

Chuẩn bị tâm lý tốt cho người bệnh, hướng dẫn dẫn người bệnh phối hợp, thực hiện các thao tác nhẹ nhàng

Chấn thương do thủ thuật

Trong quá trình luồn các ống thông và bơm thuốc đối quang cần đảm bảo thao tác đúng kỹ thuật, nhẹ nhàng, tránh dùng dây dẫn kim loại. Cần trấn an tình thần người bệnh trước khi thực hiện để hợp tác tốt trong quá trình thực hiện.

Chấn thương do nhiễm trùng

Nhiễm trùng là tai biến quan trọng tuy nhiên rất hiếm xảy ra nếu các thao tác về khử trùng thực hiện đúng cách. Nếu bệnh nhân bị thi nên sử dụng kháng sinh trước và sau xét nghiệm.