Nhiễm vi khuẩn Clostridium Botulium: Xử lý và phòng ngừa

Bài viết được viết bởi bác sĩ Vũ Hữu Thắng - Khoa Hồi sức cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long

Clostridium Botulium là 1 vi khuẩn gram dương, hình que, sinh nha bào, sống kỵ khí bắt buộc và có khả năng di chuyển.

• Clostridium Botulium lần đầu tiên được công nhận và phân lập năm 1896 bởi Emile Van Ermengem, bắt nguồn từ 1 cơ sở chế biến thịt đùi lợn (Giăm bông) bị nhiễm độc tố của vi khuẩn C. Botulium.
• Nha bào của C. Botulium tồn tại khá phổ biến trong tự nhiên: đất, nước, không khí, phân động vật... chúng có khả năng sống sót cao, có thể chịu được nhiệt độ 1000C trong nhiều giờ.
• Tính năng cơ bản nhất của C. Botulium là sản xuất độc tố thần kinh, có 7 loại độc tố đã được xác định (A, B, C, D, E, F, G). Độc tố Botulium bản chất là protein, trọng lượng phân tử khoảng 150 nghìn Dalton, dễ bị phá hủy bởi nhiệt độ sôi (1000C). Chỉ các loại A, B, E, F gây bệnh ở người.

• Thực phẩm: đặc biệt là các loại thịt hộp, thực phẩm hút chân không (hải sản, xúc xích, rau củ...), môi trường yếm khí tạo điều kiện cho vi khuẩn sản sinh độc tố.
• Vết thương bị nhiễm C. Botulium, đặc biệt các vết thương sâu, nhiều ngóc ngách (hay gặp trên các đối tượng tự tiêm chích ma túy).
• Trẻ sơ sinh < 12 tháng tuổi: dễ bị nhiễm C. Botulium từ môi trường, hệ tiêu hóa của trẻ này cũng là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển (acid yếu, yếm khí). Việc tiêu thụ mật ong trong những năm đầu đời là yếu tố nguy cơ nhiễm C. Botulium.

• Botulinum gắn không hồi phục tại cúc tận cùng ở tiền synape, cắt đứt các protein cấu trúc quan trọng trên màng cúc tận cùng và màng các túi chứa acetylcholine, ngăn cản quá trình giải phóng acetylcholine vào khe synape, ngăn cản dẫn truyền thần kinh ở các dây thần kinh vận động, phó giao cảm và các hạch tự động. Các synape bị tổn thương, để hồi phục có thể cần phải mọc lại các sợi trục và hình thành các synape mới. Hệ thần kinh trung ương và cảm giác không bị ảnh hưởng.
• Liều độc: liều 0,09 mcg tiêm tĩnh mạch có thể gây tử vong một người nặng 70kg.

• Yếu tố dịch tễ: ăn loại thực phẩm nghi ngờ, không được nấu chín, hoặc để lâu, hoặc cùng ăn nguồn thực phẩm với người được xác định dương tính với C. Botulium.
• Thường khởi phát sau ăn 12 – 36h (có thể 6h đến 8 ngày sau ăn).
• Triệu chứng lâm sàng chính:

+ Tiêu hóa: xuất hiện sớm, nôn, đau bụng, chướng bụng, liệt ruột cơ năng, táo bón.

+ Thần kinh: người bệnh tỉnh, liệt đối xứng 2 bên, xuất phát từ vùng đầu - mặt - cổ lan xuống chân, phản xạ gân xương giảm, đồng tử 2 bên giãn, không rối loạn cảm giác...

+ Hô hấp: ứ đọng đờm dãi, liệt cơ hô hấp, suy hô hấp...

+ Tiết niệu: bí đái, cầu bàng quang

• Xét nghiệm:

+ Tìm C. Botulium trong thực phẩm hay bệnh phẩm (dịch dạ dày, chất nôn, phân...)

+ Tìm độc tố Botulium trong máu

• Nguyên tắc:

+ Cấp cứu và hồi sức hô hấp là chính: phát hiện sớm tình trạng liệt cơ hô hấp, kiểm soát đường thở, thở máy và các vấn đề hồi sức kèm theo

+ Dùng thuốc giải độc đặc hiệu càng sớm càng tốt khi đã có chỉ định

+ Báo các cơ quan chức năng cùng phối hợp giải quyết

• Điều trị cụ thể:

+ Gây nôn: mới ăn thực phẩm nghi ngờ (trước 2h)

+ Than hoạt: 1g/kg cân nặng (kết hợp Sorbitol liều tương đương)

+ Hô hấp: NKQ sớm, thường thở máy dài ngày

+ Tiêu hóa: ăn qua sonde dạ dày (liệt hầu họng)

+ Cân bằng dinh dưỡng, điện giải

+ Chống loét, nhiễm trùng bệnh viện

Giải độc tố botulinum là các mảnh kháng thể/kháng thể trung hòa đặc hiệu độc tố botulinum

• Ưu tiên sử dụng hiện nay là Botulism Antitoxin Heptavalent (sản xuất từ ngựa, là các mảnh kháng thể F(ab')2 trung hòa các độc tố botulinum type A, B, C, D, E, F, và G)
• Dùng khi có triệu chứng rõ, càng sớm càng hiệu quả, tốt nhất là trước khi các triệu chứng chuyển sang nặng
• Không chờ đợi kết quả các xét nghiệm độc tố hoặc nuôi cấy vi khuẩn mới chỉ định dùng cho bệnh nhân

Ngộ độc thực phẩm do độc tố botulinum là ngộ độc nặng, tỷ lệ tử vong cao, thời gian liệt kéo dài. Thời gian thở máy cần trung bình khoảng 2 tháng sau đó mới có thể cai thở máy, tuy nhiên bệnh nhân cần nhiều tháng để hồi phục.

• Với cơ quan chức năng: tăng cường công tác kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm
• Với người dân:

+ Chọn thực phẩm nguồn gốc xuất xứ rõ ràng

+ Thận trọng với các thực phẩm đóng kín như đồ hộp

+ Ăn chín, uống sôi (nấu chín sẽ phá hủy độc tố Botulium (nếu có))

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ đầu ngành, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại. Bệnh viện cung cấp dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp, không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa. Khách hàng khi chọn thực hiện các xét nghiệm tại đây có thể hoàn toàn yên tâm về độ chính xác của kết quả xét nghiệm.