Sơ cứu sốc chấn thương do tai nạn giao thông

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Huỳnh Kim Long - Bác sĩ hồi sức cấp cứu - Khoa Hồi sức Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Sốc do chấn thương là nguyên nhân gây tử vong cao chỉ sau chấn thương sọ não. Đa phần các trường hợp sốc đều xảy ra khi mất máu nhiều hoặc quá đau đớn do tai nạn. Do đó, việc sơ cứu tai nạn giao thông rất quan trọng vì nó làm giảm thiểu các nguy hiểm đối với người gặp nạn.

Sốc là một tình trạng giảm tưới máu tổ chức với nhiều biểu hiện khác nhau, nhanh chóng dẫn đến suy đa tạng. Trong đó, sốc do chấn thương là một tình trạng sốc do mất máu hoặc đau do gãy xương biểu hiện lâm sàng bằng các dấu hiệu da xanh, lạnh, niêm mạc nhợt nhạt, vật vã kích thích. Trong chấn thương, mất máu là nguyên nhân chính của sốc. Ngoài ra, còn có các yếu tố khác như: tràn khí màng phổi, chấn thương cột sống... Sốc do chấn thương là nguyên nhân tử vong đứng thứ 2 sau chấn thương sọ não.

Sốc do chấn thương được chia thành 4 cấp độ:

• Độ I: Lượng máu mất < 750ml chiếm dưới 15% tổng lượng máu toàn cơ thể, nhịp tim dưới 100 lần/phút, huyết áp bình thường, nhịp thở từ 14-20 lần/ phút, áp lực mạch bình thường hoặc tăng nhẹ
• Độ II: Lượng máu mất từ 750ml - 1000ml, chiếm 15-30 % tổng lượng máu, nhịp tim lớn hơn 100 lần/phút, huyết áp bình thường, nhịp thở từ 20-30 lần/ phút, áp lực mạch giảm
• Độ III: Lượng máu mất từ 1500-2000ml, chiếm 30-40% tổng lượng máu, nhịp tim lớn hơn 120 lần/phút, huyết áp giảm, nhịp thở từ 30-40 lần/phút, áp lực mạch giảm mạnh. Bệnh nhân trong trạng thái kích thích và lẫn lộn
• Độ IV: Lượng máu mất lớn hơn 2000 ml, chiếm hơn 40% tổng lượng máu toàn cơ thể, nhịp tim lớn hơn 140 lần/ phút, huyết áp giảm mạnh, nhịp thở nhanh lớn hơn 35 lần/phút, áp lực mạch giảm mạnh. Bệnh nhân lúc này trong trạng thái lú lẫn, lờ đờ, không nhận thức được.

Nguyên nhân dẫn đến sốc do tai nạn giao thông chủ yếu là người gặp nạn bị mất quá nhiều máu do chảy máu trong ổ bụng như chảy máu trong khoang màng phổi, gãy xương, vết thương mạch máu.

Ngoài ra, người gặp nạn cũng có thể bị sốc do quá đau đớn vì gãy xương, các chấn thương ngực, chấn thương tim hoặc nhiều chấn thương khác nhau phối hợp cũng dẫn đến sốc.

Sơ cứu tai nạn giao thông là điều cần thiết vì nó phần nào giúp giảm thiểu các nguy cơ của người gặp nạn, đặc biệt đối với các trường hợp sốc do tai nạn giao thông. Để biết người gặp nạn có bị sốc do chấn thương hay không, ta nên quan sát và nhận biết các dấu hiệu mất máu như sau:

• Mạch nhanh, nhỏ, khó bắt mạch quay
• Da niêm mạc nhợt nhạt, lạnh. đầu gối có mảng tím nếu mất máu nhiều.
• Tìm thấy vị trí chảy máu nhiều: gãy xương, chấn thương mạch, chảy máu trong ổ bụng.

Ngoài ra, một số biểu hiện sau cũng là dấu hiệu của tình trạng sốc do chấn thương:

• Vật vã, lờ đờ, rối loạn ý thức, hôn mê.
• Các rối loạn ý thức có thể do sốc, cũng có thể do say rượu hoặc liên quan đến chấn thương sọ não
• Thở nhanh, khó thở, tím môi và dầu chi (suy hô hấp)
• Khát nước, tiểu ít, hạ thân nhiệt
• Gãy xương, tràn khí dưới da, mất khả năng vận động tứ chi

Bệnh nhân gặp tình trạng sốc do tai nạn giao thông cần phải vận chuyển nhanh tới bệnh viện là quan trọng và không làm mất thời gian vào những thao tác thừa.

Ba nhiệm vụ quan trọng cần phải làm như sau:

• Đối với từng nạn nhân: phát hiện các chấn thương nặng và chấn thương đe dọa tính mạng
• Đối với nhiều nạn nhân: Phân loại (triage) các điều trị ngay lập tức cứu sống nạn nhân
• Đảm bảo đường thở thông thoáng (lấy dị vật, máu cục trong miệng để không bị tắc nghẽn do máu đờm...), hô hấp – tuần hoàn và vận chuyển tới bệnh viện đủ điều kiện chẩn đoán, điều trị đa chấn thương.

Nguyên tắc điều trị sốc chấn thương do tai nạn giao thông tập trung vào ba điều sau: Hồi phục thể tích lòng mạch, cho bệnh nhân thở oxy và cầm máu. Cụ thể:

• Cầm máu: Băng ép nếu có chảy máu ra ngoài. Garô để cầm máu trong cắt cụt chi, đặc biệt khi các biện pháp khác không thể cầm máu được. Để tránh thiếu máu, garô phải được nới lỏng định kỳ (sau mỗi 45 phút).
• Gãy xương chậu mất vững và chấn thương mạch máu là nguyên nhân dẫn đến sốc mất máu. Bất động cố định xương chậu để làm giảm chảy máu. Đặt bệnh nhân ở tư thế đầu thấp chân cao
• Bù dịch (ở những cơ sở có thể đặt được đường truyền): Bù 2000ml dịch NaCl 0,9% qua đường ngoại vi (kim luồn 16G ). Ngoài ra, có thể dùng dung dịch cao phân tử để bù dịch cho người bệnh. Mục đích của bù dịch là đưa huyết áp trung bình (HATB) về khoảng 65mmHg và huyết áp tâm thu khoảng 90 mmHg trừ trường hợp có chấn thương sọ não kèm theo phải đưa HATB > 105 mmHg và huyết áp tâm thu > 120 mHg.

Ngoài ra một số trường hợp sốc do chấn thương nhưng không mất máu, để kiểm soát sốc chấn thương không do mất máu cần phải chuyển đến các tuyến y tế cơ sở như bệnh viện huyện, quận...để có thể sơ cứu. Trường hợp này không thể xử trí tại cộng đồng được.

Nguồn tham khảo: Cục quản lý khám chữa bệnh - Bộ Y tế