Vai trò của test chẩn đoán nhanh trong phòng chống sốt rét

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Nhật - Bác sĩ Truyền nhiễm - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Sốt rét được coi là một căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do ký sinh trùng sốt rét Plasmodium gây ra. Loài ký sinh trùng này tồn tại trong cơ thể muỗi anophen, nếu con người bị loại muỗi này đốt thì ký sinh trùng sẽ theo đó truyền vào trong mạch máu và gây ra bệnh sốt rét.

Thời gian ủ bệnh sốt rét của từng bệnh nhân sẽ có sự khác nhau tùy vào thể ký sinh trùng:

• Khi bị nhiễm Plasmodium Falciparum: thời gian ủ bệnh thường ngắn nhất, các triệu chứng thường tồn tại từ 9 đến 14 ngày;
• Khi bị nhiễm Plasmodium Vivax: thời gian ủ bệnh lâu hơn, các triệu chứng thường tồn tại từ 12 đến 17 ngày;
• Khi bị nhiễm Plasmodium Malariae: các triệu chứng thường tồn tại từ 20 đến vài tháng;
• Khi bị nhiễm Plasmodium Ovale: đây là loại ký sinh trùng nguy hiểm nhất, gây ra nhiều triệu chứng khác nhau và có thời gian ủ bệnh kéo dài lên đến 10 tháng.

Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO) phân loại bệnh sốt rét thành 2 loại chính:

1.1. Sốt rét thông thường

Dạng bệnh này sẽ không đe dọa đến tính mạng con người, bao gồm những biểu hiện triệu chứng thường gặp khi mới mắc bệnh. Sốt rét thông thường được chia làm 3 thể:

• Sốt sơ nhiễm: Dạng sốt này thường xuất hiện đầu tiên, bệnh nhân có biểu hiện sốt cao liên tục trong vài ngày. Triệu chứng này rất hay bị nhầm lẫn với những bệnh thông thường khác như cảm lạnh hoặc cảm cúm.
• Sốt điển hình: Thể sốt điển hình sẽ chia làm 3 giai đoạn khác nhau. Ở giai đoạn rét run, toàn thân bệnh nhân ở trong trạng thái rét run dữ dội, môi tái nhợt, nổi da gà; thường kéo dài từ 30 phút đến 2 tiếng. Tiếp theo là giai đoạn sốt nóng, lúc này cơ thể bệnh nhân bắt đầu nóng dần lên, thân nhiệt có thể đạt đến 41 độ C, da khô và đỏ, nhức đầu và khát nước, tim đập nhanh, thở mạnh và thường kéo dài đến 3 tiếng. Cuối cùng là giai đoạn vã mồ hôi, lúc này thân nhiệt bệnh nhân lại giảm, mồ hôi ra nhiều, khát nước, cơn đau đầu suy giảm; đây là giai đoạn bệnh nhân cảm thấy dễ chịu nhất.
• Sốt thể cụt: Đây là thể sốt thường gặp ở những người bệnh mắc bệnh sốt rét nhiều năm. Những cơn sốt không xuất hiện thành cơn, bệnh nhân chỉ có biểu hiện rét run dữ dội và không thể làm ấm bằng cách mặc thêm áo hay đắp chăn, thường có thể kéo dài từ 1 - 2 giờ.
• Ký sinh trùng lạnh: Chỉ ở những người đã điều trị khỏi bệnh mới được xếp vào dạng này, nguyên nhân là vì cơ thể người mắc vẫn còn mầm bệnh. Những trường hợp này khi xét nghiệm sốt rét thì vẫn cho kết quả dương tính với bệnh, tuy nhiên lại không xuất hiện các triệu chứng sốt rét, sức khỏe ổn định bình thường.

1.2. Sốt ác tính

Ở dạng bệnh này các chuyên gia y tế chia thành 4 thể:

• Thể giá lạnh: Khi người bệnh ở thể này sẽ có các triệu chứng như: toàn thân lạnh, huyết áp tụt thấp, đổ mồ hôi nhiều, da xanh tái nhợt, đau đầu dữ dội.
• Thể não: Các triệu chứng có thể bắt gặp gồm: biểu hiện rối loạn ý thức, nhức đầu dữ dội, sốt cao liên miên, tiêu chảy không kiểm soát,... Đây đều là những dấu hiệu của tiền ác tính nên khi được chẩn đoán sốt rét ác tính thể não, bệnh nhân có tỷ lệ tử vong cao.
• Thể tiêu hóa: Những cơn đau bụng dữ dội xuất hiện, kèm theo đó là các triệu chứng buồn nôn, tiêu chảy và hạ thân nhiệt.
• Thể gan: Vì là những tổn thương liên quan đến gan nên có những triệu chứng điển hình như: củng mạc mắt vàng, da của người bệnh có màu vàng, phân và nước tiểu vàng. Ngoài ra, bệnh nhân có thể buồn nôn hoặc ói mửa.

XEM THÊM: Các nguyên tắc điều trị sốt rét

Các test chẩn đoán nhanh (Rapid Diagnostic Tests – RDTs) có vai trò vô cùng quan trọng trong chẩn đoán sốt rét. Thông qua nó, các bác sĩ có thể xác định sự hiện diện của kháng nguyên ký sinh trùng sốt rét ở trong máu của người mắc. Đây là một phương pháp chẩn đoán có độ nhạy rất cao lên tới 95% với mật độ 100 ký sinh trùng/ μl máu đối với Plasmodium Falciparum.

Dựa trên sự hiện diện của pLDH (parasite-Specific Lactase Dehydrogenase) hoặc HRP2 (Histidine-Rich Protein-2), các loại xét nghiệm sốt rét thông thường chỉ có thể chẩn đoán một loài P.falciparum. Thực tế, hiện nay trên thị trường đã xuất hiện thêm các loại test chẩn đoán nhanh có thể giúp xác định được 2 hoặc 3 loài ký sinh trùng sốt rét. Tuy nhiên, ở những vùng mà P. vivax có tỷ lệ tương đối cao nên sử dụng các test chẩn đoán nhanh phát hiện được nhiều loài.

Một số loại test chẩn đoán nhanh được sử dụng nhằm hỗ trợ công tác chẩn đoán ký sinh trùng sốt rét hiện nay:

• Determine MalariaPf. (ABBOTT)
• ICT F, ICT F+V (Binax Inc.)
• MAKRO med Malaria Pf.
• Paracheck Pf. (Orchid Biomed, India)
• ParaSight F, ParaSight F+V (BD)
• Quorum Pf. (PATH)
• OptiMAL F+V (DiaMed)

Tuy rằng test chẩn đoán nhanh không thể thay thế tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán ký sinh trùng sốt rét, nhưng nó vẫn giữ vai trò cực kỳ quan trọng. Test chẩn đoán nhanh mang lại những hiệu quả tuyệt vời trong các trường hợp sử dụng cho lực lượng vũ trang đóng quân ở những vùng có dịch sốt rét lưu hành; ở những điểm kính hiển vi không hoạt động tốt; ở vùng sâu, vùng xa; tầm soát ca bệnh khi bùng dịch;...

Các lối sống và biện pháp tại nhà sau đây có thể giúp bạn phòng chống sốt rét hiệu quả:

• Định kỳ phun thuốc diệt muỗi lên tường nhà;
• Khi ngủ phải thả màn để tránh được nguy cơ bị muỗi đốt;
• Giữ không gian nhà ở luôn khô ráo và sạch sẽ. Bạn có thể sử dụng các loại dung dịch diệt khuẩn như dettol, phenyl để làm sạch nhà và nhà vệ sinh;
• Mặc quần dài và áo dài tay để tránh muỗi, đặc biệt khi nơi bạn đang ở có dịch bệnh sốt rét lan rộng;
• Không để nước đọng, ao tù gần nhà vì đây là những nơi muỗi dễ tập trung sinh sản;
• Khi được chẩn đoán mắc bệnh sốt rét, bệnh nhân nên dùng thức ăn lỏng.

Nếu nghi ngờ bản thân có những triệu chứng sốt rét, người bệnh cần đến cơ sở khám chữa bệnh để được test chẩn đoán nhanh nhằm chẩn đoán xác định bệnh. Sốt rét là một căn bệnh truyền nhiễm rất nguy hiểm, vì thế mỗi người cần thực hiện các biện pháp phòng bệnh, tránh những biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.