Ý nghĩa chỉ số xét nghiệm SCC máu

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Đỗ Thị Hoàng Hà - Bác sĩ Hóa sinh, Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng

Ung thư biểu mô tế bào vảy là một loại ung thư tế bào da và niêm mạc khá phổ biến hiện nay. Nếu không được chẩn đoán sớm bệnh có thể gây nguy hiểm đến tính mạng bệnh nhân. Để chẩn đoán bệnh lý này hiện nay có một dấu ấn sinh học tương đối đặc hiệu là SCC. Vậy xét nghiệm SCC là gì và có vai trò gì đối với ung thư biểu mô tế bào vảy?

Tế bào biểu mô vảy là thành phần chính của biểu bì nhưng nó cũng hiện diện trong lớp nền của đường tiêu hóa, phổi và các vùng khác của cơ thể.

Ung thư biểu mô tế bào vảy là một bệnh lý ác tính khởi phát từ các tế bào vảy. Đây là một trong những tế bào da cấu tạo nên lớp biểu mô bao phủ toàn bộ bề mặt cơ thể, do đó ung thư biểu mô tế bào vảy là dạng chủ yếu của ung thư da.

Tuy nhiên, tế bào vảy còn được xem như một thành phần trong các tế bào niêm mạc bề mặt của nhiều cơ quan khác như phổi, ống tiêu hóa, bàng quang, âm đạo, cổ tử cung, tuyến tiền liệt... Do đó, ung thư biểu mô tế bào vảy cũng có thể xuất hiện ở nhiều vùng khác nhau của cơ thể với các biểu hiện khác nhau về triệu chứng lâm sàng, bệnh sử, tiên lượng và đáp ứng điều trị.

Lớp tế bào vảy có nhiệm vụ bảo vệ bề mặt da hoặc lót ở mặt trong các cơ quan bên trong cơ thể. Đặc điểm đặc trưng của loại tế bào này là khả năng tái tạo nhanh do đó chúng thường xuyên bong ra để thay thế bằng các tế bào da và tế bào niêm mạc mới.

Nguyên nhân dẫn đến ung thư biểu mô tế bào vảy thường liên quan đến đột biến gen và DNA. Một số yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến đột biến:

• Lỗi ở DNA;
• Tiếp xúc thường xuyên với tia cực tím hoặc các loại độc tố...
• Nhiễm độc do các loại thuốc hoặc các chất hóa hóa...
• Hệ thống miễn dịch suy giảm;
• Bệnh nhân đang điều trị bằng bức xạ.

Ung thư biểu mô tế bào vảy chiếm tỷ lệ khoảng 20% trong số các loại ung thư liên quan đến da, bệnh lý này có khả năng xâm lấn và di căn đến nhiều cơ quan khác nhau.

Do đó, đây là một loại ung thư nguy hiểm và có thể gây nhiều biến chứng nặng nề cho người bệnh nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Hiện nay, với sự tiến bộ của Y học, một xét nghiệm giúp tăng khả năng chẩn đoán bệnh lý này chính là xét nghiệm SCC.

SCC hay SCCA là kháng nguyên ung thư biểu mô tế bào vảy (squamous cell carcinoma antigen), bản chất là glycoprotein với khối lượng phân tử khoảng 48 kDa. SCC được sản xuất bởi các tế bào vảy và thuộc nhóm chất ức chế serine/cysteine protease (SCC 1 và 2). Mặc dù có cùng tên, ung thư biểu mô tế bào vảy, nhưng các SCC ở những vị trí khác nhau có sự khác biệt rất lớn về triệu chứng biểu hiện, tiên lượng và đáp ứng điều trị.

Thời gian bán hủy của kháng nguyên SCC trong máu là khoảng 2.2 giờ. Bình thường, giá trị của xét nghiệm SCC là dưới 3 ng/mL (tại phân vị 97.5 với người Đông Á – có thể thay đổi tùy kit xét nghiệm). Khi nồng độ SCC tăng gợi ý một bệnh lý bất thường liên quan đến tế bào vảy.

Xét nghiệm SCC được chỉ định trong các trường hợp bệnh nhân có các dấu hiệu lâm sàng nghi ngờ ung thư biểu mô tế bào vảy sau đây:

• Da toàn thân nổi nhiều mảng đỏ, đau rát và kèm theo tróc vảy. Đặc biệt các tổn thương sẽ đỏ rát và bong tróc nhiều hơn khi tiếp xúc lâu với ánh nắng mặt trời, một số trường hợp nặng có thể lở loét hoặc chảy máu;
• Niêm mạc miệng có các mảng trắng, vết loét;
• Bộ phận sinh dục xuất hiện các vết loét, đau nhiều.
• Tiết dịch âm đạo bất thường, quan hệ tình dục đau hoặc ra máu;
• Đổi màu da, độ đàn hồi da giảm và xuất hiện nhiều nếp nhăn.

Tuy nhiên, các dấu hiệu trên thường không đặc hiệu, diễn tiến chậm nên tạo tâm lý chủ quan cho người bệnh. Do đó, để đảm bảo cho sức khỏe thì khi gặp các dấu hiệu trên người bệnh nên đến gặp bác sĩ để có được chẩn đoán chính xác nhất.

Xét nghiệm SCC tăng cao giúp chẩn đoán các ung thư biểu mô tế bào vảy ở các cơ quan khác nhau cũng như dự đoán khả năng đáp ứng điều trị , khả năng tái phát và tiên lượng sống của bệnh nhân:

• Ung thư cổ tử cung: Có đến 45-83% bệnh nhân ung thư biểu mô tế bào vảy cổ tử cung có sự gia tăng đáng kể nồng độ SCC trong máu. Đặc biệt, ở các bệnh nhân tái phát sau điều trị thì giá trị xét nghiệm SCC cũng tăng, gặp ở 66-84% bệnh nhân.
• Ung thư da: Xét nghiệm SCC tăng kèm theo các dấu hiệu trên da như có những vết sần màu đỏ, thường xuyên ngứa, bong tróc vảy hoặc loét không rõ nguyên nhân, đặc biệt ở những người tiếp xúc với ánh nắng mặt trời thường xuyên;
• Ung thư phổi: Khoảng 39-78% trường hợp ung thư biểu mô tế bào vảy ở phổi có hiện tượng tăng nồng độ SCC; đặc biệt trong ung thư phổi tế bào không nhỏ. SCC ở phổi có liên quan chặt chẽ với tiền sử hút thuốc lá hơn những loại ung thư phổi khác.
• Ung thư vòm họng và ung thư thực quản: 90% ung thư đầu và cổ là tế bào vảy, có nguồn gốc từ màng niêm mạc (biểu mô) của những khu vực này. Nồng độ SCC gia tăng ở các mức độ khác nhau tùy theo giai đoạn của ung thư biểu mô tế bào vảy ở vòm họng, thực quản. Ở bệnh nhân có các khối u nhỏ, nồng độ SCC trong huyết thanh liên quan đến di căn hạch với nồng độ cao hơn đáng kể ở bệnh nhân hạch dương tính. Độ nhạy của SCC trong các loại ung thư này là 34 – 78%.
• Ung thư bàng quang, dương vật: Lượng SCC huyết tương tăng ở 45% trường hợp ung thư dương vật và gặp ở một số bệnh nhân mắc ung thư niệu đạo;
• Ung thư đại trực tràng, ung thư dạ dày: Xét nghiệm SCC trong các bệnh lý này có thể tăng trong khoảng 20%, đặc biệt trong ung thư hậu môn độ nhạy của xét nghiệm SCC là khoảng 76%.

Tuy nhiên, thực tế vẫn có những trường hợp không phải ung thư biểu mô tế bào vảy nhưng giá trị của xét nghiệm SCC vẫn tăng, nhưng thường tăng nhẹ dưới 3ng/mL. Các trường hợp đó bao gồm:

• Xơ gan: Gặp ở khoảng 6-10% bệnh nhân xơ gan có thể tăng SCC máu;
• Viêm tụy;
• Suy thận: Tỷ lệ khoảng 44-78% bệnh nhân có thể tăng xét nghiệm SCC và mức độ tăng SCC tỷ lệ thuận với mức độ tăng creatinin máu;
• Các bệnh phổi lành tính: viêm phế quản mạn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, lao phổi cũng có chỉ số xét nghiệm SCC tăng nhẹ
• Các bệnh phụ khoa lành tính;
• Các bệnh tai mũi họng (21% bệnh nhân)
• Các bệnh về da như vảy nến, viêm da, pemphigus hoặc eczema (80% số bệnh nhân có nồng độ SCC tăng nhẹ)
• Một số khối u lành tính: Gặp ở khoảng 46% bệnh nhân.

Người bệnh hoàn toàn có thể phòng tránh ung thư biểu mô tế bào vảy bằng các cách sau đây:

• Hạn chế tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, đặc biệt trong khoảng từ 10 giờ đến 14 giờ. Lý do bởi thời điểm này ánh nắng chứa nhiều tia cực tím, rất gay gắt và nguy hại đến các tế bào da;
• Nếu làm việc hoặc đi lại dưới ánh nắng thì cần bôi kem chống nắng đầy đủ, có chỉ số SPF khoảng 30+ kèm theo các biện pháp chống nắng khác như áo chống nắng dài, đội mũ, đeo kính râm để tránh tia cực tím.

Xét nghiệm SCC tăng cao giúp chẩn đoán các ung thư biểu mô tế bào vảy ở nhiều các cơ quan khác nhau. Tuy nhiên, trong một số trường hợp không phải ung thư biểu mô tế bào vảy nhưng giá trị của xét nghiệm SCC vẫn tăng. Vì thế, để phòng tránh bệnh ung thư ung thư biểu mô tế bào vảy, bạn cần hạn chế tiếp xúc ánh nắng mặt trời, sử dụng kem và đồ dùng chống nắng để tránh các tia cực tím.