Tâm thần phân liệt ở trẻ em: Chẩn đoán và điều trị

Tâm thần phân liệt ở trẻ em là một bệnh rối loạn tâm thần nghiêm trọng. Bệnh gây ra một loạt các vấn đề về nhận thức, hành vi và cảm xúc. Trẻ bị tâm thần phân liệt cần được phát hiện, chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giúp cải thiện bệnh tốt và giúp trẻ hòa nhập vào cộng đồng tốt hơn.

Tâm thần phân liệt ở trẻ em là một rối loạn tâm thần không phổ biến nhưng là bệnh nghiêm trọng. Bệnh liên quan đến một loạt các vấn đề về suy nghĩ (nhận thức), hành vi hoặc cảm xúc. Nó có thể dẫn đến một số kết hợp của ảo giác, ảo tưởng, suy nghĩ và hành vi cực kỳ rối loạn làm suy giảm khả năng hoạt động của trẻ.

Tâm thần phân liệt ở trẻ em về cơ bản giống như tâm thần phân liệt ở người lớn, nhưng nó xuất hiện sớm, có tác động sâu sắc đến hành vi và sự phát triển của trẻ. Với tâm thần phân liệt ở trẻ em, tuổi khởi phát sớm đưa ra những thách thức đặc biệt trong chẩn đoán, điều trị, giáo dục, phát triển cảm xúc và xã hội.

Tâm thần phân liệt là bệnh mãn tính cần điều trị suốt đời. Chẩn đoán và bắt đầu điều trị bệnh tâm thần phân liệt ở trẻ càng sớm càng tốt có thể cải thiện đáng kể kết quả điều trị lâu dài của trẻ.

2.1 Dấu hiệu và triệu chứng sớm

Các dấu hiệu sớm nhất của tâm thần phân liệt ở trẻ em có thể bao gồm các vấn đề phát triển như:

• Chậm ngôn ngữ
• Trẻ biết bò muộn hoặc bất thường
• Trẻ biết đi bộ muộn
• Các hành vi vận động bất thường khác như rung lắc hoặc đập cánh tay

Một số dấu hiệu và triệu chứng này cũng phổ biến ở trẻ em bị rối loạn phổ tự kỷ. Vì vậy, loại trừ rối loạn phát triển này là một trong những bước đầu tiên trong chẩn đoán bệnh.

2.2 Triệu chứng ở thanh thiếu niên

Các triệu chứng tâm thần phân liệt ở thanh thiếu niên tương tự như ở người lớn, nhưng tình trạng có thể khó nhận biết hơn ở nhóm tuổi này. Một số triệu chứng ban đầu của tâm thần phân liệt ở thanh thiếu niên là biểu hiện chung cho sự phát triển điển hình trong những năm thiếu niên như:

• Lấy tiền từ bạn bè và gia đình
• Hiệu suất học tập giảm ở trường
• Khó ngủ
• Tâm trạng cáu kỉnh hoặc chán nản
• Thiếu động lực
• Có hành vi kỳ lạ
• Sử dụng chất kích thích

So với các triệu chứng tâm thần phân liệt ở người lớn, thanh thiếu niên có thể là:

• Ít có ảo tưởng hơn
• Nhiều khả năng có ảo giác hơn

2.3 Dấu hiệu và triệu chứng muộn hơn

Khi trẻ bị tâm thần phân liệt, các dấu hiệu và triệu chứng điển hình của rối loạn bắt đầu xuất hiện. Các dấu hiệu và triệu chứng có thể bao gồm:

• Ảo tưởng: Đây là những niềm tin sai lầm không dựa trên thực tế. Ví dụ, bạn nghĩ rằng bản thân đang bị làm hại hoặc bị quấy rối, có những cử chỉ hoặc ý kiến ​​nhất định được hướng vào bạn, bạn có khả năng đặc biệt hoặc danh tiếng, một người khác đang yêu bạn, hoặc là một thảm họa lớn sắp xảy ra. Ảo tưởng xảy ra ở hầu hết những người bị tâm thần phân liệt.
• Ảo giác: Ảo giác thường liên quan đến việc nhìn hoặc nghe thấy những thứ không tồn tại. Tuy nhiên, đối với người bị tâm thần phân liệt, ảo giác bị tác động từ một trải nghiệm bình thường trong cuộc sống. Ảo giác có thể xảy ra ở bất kỳ giác quan nào, nghe giọng nói là ảo giác phổ biến nhất.
• Suy nghĩ vô tổ chức: Suy nghĩ vô tổ chức được suy ra từ lời nói vô tổ chức. Giao tiếp hiệu quả có thể bị suy yếu, và câu trả lời cho các câu hỏi có thể không liên quan một phần hoặc hoàn toàn. Lời nói có thể bao gồm việc ghép các từ vô nghĩa không thể hiểu được.
• Hành vi vận động cực kỳ vô tổ chức hoặc bất thường: Triệu chứng biểu hiện theo nhiều cách, từ sự lanh lợi như trẻ con đến sự kích động không thể đoán trước. Hành vi không tập trung vào mục tiêu khiến cho việc thực hiện nhiệm vụ trở nên khó khăn, sự phản kháng đối với các hướng dẫn, tư thế không phù hợp hoặc kỳ quái, thiếu phản ứng hoàn toàn hoặc chuyển động vô ích và quá mức.
• Triệu chứng âm tính: Điều này đề cập đến giảm khả năng hoạt động bình thường. Ví dụ, người đó có thể bỏ bê vệ sinh cá nhân hoặc tỏ ra thiếu cảm xúc, không giao tiếp bằng mắt, không thay đổi nét mặt, nói một cách đơn điệu mà không thêm cử động tay hoặc đầu. Ngoài ra, người đó có thể bị giảm khả năng tham gia vào các hoạt động như mất hứng thú với các hoạt động hàng ngày, thiếu các trải nghiệm niềm vui.

2.4 Các triệu chứng có thể khó diễn giải

Khi tâm thần phân liệt ở trẻ bắt đầu sớm, các triệu chứng có thể tích tụ dần. Các dấu hiệu và triệu chứng ban đầu có thể mơ hồ đến mức bạn không thể nhận ra điều gì sai.

Thời gian trôi qua, các triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng và đáng chú ý hơn. Cuối cùng, trẻ có thể phát triển các triệu chứng rối loạn tâm thần, bao gồm ảo giác, ảo tưởng và khó suy nghĩ. Khi những suy nghĩ trở nên vô tổ chức hơn, thường sẽ gây ra hiện tượng "thoát khỏi thực tế" (rối loạn tâm thần), thường xuyên phải nhập viện và điều trị bằng thuốc.

Chẩn đoán tâm thần phân liệt ở trẻ em bao gồm loại trừ các rối loạn sức khỏe tâm thần khác và xác định các triệu chứng không phải do lạm dụng chất, thuốc. Quá trình chẩn đoán có thể bao gồm:

• Khám sức khỏe: Khám sức khỏe được thực hiện để loại trừ các vấn đề khác có thể gây ra các triệu chứng và kiểm tra các biến chứng liên quan.
• Các xét nghiệm và sàng lọc: Bao gồm các xét nghiệm giúp loại trừ các bệnh có triệu chứng tương tự, sàng lọc rượu và ma túy. Bác sĩ cũng có thể yêu cầu các xét nghiệm hình ảnh như chụp cộng hưởng từ MRI hoặc CT.
• Đánh giá tâm lý: Bao gồm các quan sát ngoại hình, thái độ, hỏi về suy nghĩ, cảm xúc và hành vi, bao gồm mọi suy nghĩ tự làm hại hoặc làm hại người khác, đánh giá khả năng suy nghĩ và hoạt động ở mức độ phù hợp với lứa tuổi và đánh giá tâm trạng lo lắng, các triệu chứng loạn thần. Bác sĩ cũng có thể hỏi về tiền sử bệnh của gia đình và của trẻ.
• Tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt: Bác sĩ chuyên khoa tâm thần có thể sử dụng các tiêu chí trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5), được xuất bản bởi Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ trong quá trình chẩn đoán bệnh. Tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh tâm thần phân liệt ở trẻ em nói chung cũng giống như đối với bệnh tâm thần phân liệt ở người trưởng thành.

Con đường chẩn đoán tâm thần phân liệt ở trẻ em có thể dài và đầy thách thức. Một phần là do khó phân biệt với một số bệnh tật tương tự khác như trầm cảm hoặc rối loạn lưỡng cực. Bác sĩ có thể cần theo dõi hành vi, nhận thức và suy nghĩ của trẻ trong 6 tháng trở lên trước khi chẩn đoán bệnh. Trong một số trường hợp, bác sĩ tâm thần có thể khuyên bạn cho trẻ bắt đầu dùng thuốc trước khi chẩn đoán chính thức được đưa ra, đặc biệt là đối với các triệu chứng gây hại cho người khác hoặc tự gây thương tích.

Điều trị tâm thần phân liệt ở trẻ em là điều trị suốt đời, ngay cả trong thời gian khi các triệu chứng dường như biến mất. Điều trị tâm thần phân liệt ở trẻ em thường được hướng dẫn bởi một bác sĩ tâm thần trẻ em có kinh nghiệm và các nhân viên khác. Nhóm điều trị có thể bao gồm:

• Bác sĩ tâm lý, nhà tâm lý học hoặc nhà trị liệu khác
• Y tá tâm thần
• Nhân viên xã hội
• Thành viên gia đình
• Dược sĩ
• Nhân viên chăm sóc

Một số phương pháp điều trị bệnh bao gồm:

4.1 Thuốc

Hầu hết các thuốc chống loạn thần được sử dụng ở trẻ em cũng giống như những thuốc được sử dụng cho người lớn bị tâm thần phân liệt. Thuốc chống loạn thần thường có hiệu quả trong việc kiểm soát các triệu chứng như ảo tưởng, ảo giác, mất động lực và thiếu cảm xúc.

Mục tiêu điều trị bằng thuốc chống loạn thần là kiểm soát hiệu quả các triệu chứng ở liều thấp nhất có thể. Theo thời gian, bác sĩ có thể thử kết hợp các loại thuốc khác nhau hoặc liều khác nhau. Tùy thuộc vào các triệu chứng bệnh mà có thể kết hợp các loại thuốc khác như thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc chống lo âu. Có thể mất vài tuần sau khi bắt đầu dùng thuốc mới nhận thấy sự cải thiện của các triệu chứng.

4.2 Tâm lý trị liệu

Ngoài sử dụng thuốc, liệu pháp tâm lý có thể giúp kiểm soát các triệu chứng, giúp phụ huynh và trẻ đối phó với chứng rối loạn. Tâm lý trị liệu có thể bao gồm:

• Trị liệu cá nhân: Các liệu pháp tâm lý như liệu pháp hành vi nhận thức có thể giúp trẻ học cách đối phó với căng thẳng và những thách thức trong cuộc sống hàng ngày do tâm thần phân liệt mang lại. Trị liệu có thể giúp giảm các triệu chứng bệnh, giúp trẻ kết bạn và học tập tốt ở trường. Học về tâm thần phân liệt có thể giúp trẻ hiểu được tình trạng bệnh, đối phó với các triệu chứng và tuân thủ kế hoạch điều trị.
• Liệu pháp gia đình: Liệu pháp cung cấp hỗ trợ và giáo dục sức khỏe có thể mang lại nhiều lợi ích cho trẻ và gia đình. Các thành viên gia đình quan tâm, chăm sóc, hiểu bệnh tâm thần phân liệt ở trẻ nhỏ sẽ gặp nhiều thuận lợi trong quá trình chăm sóc trẻ. Trị liệu gia đình cũng có thể giúp trẻ và gia đình cải thiện giao tiếp, giải quyết các xung đột và đối phó với căng thẳng liên quan đến tình trạng bệnh của trẻ.

4.3 Rèn luyện kỹ năng sống

Kế hoạch điều trị bao gồm xây dựng các kỹ năng sống có thể giúp trẻ hoạt động ở mức độ phù hợp với lứa tuổi. Đào tạo kỹ năng có thể bao gồm:

• Đào tạo kỹ năng xã hội và học tập: Đào tạo các kỹ năng xã hội và học tập là một phần quan trọng trong điều trị tâm thần phân liệt ở trẻ em. Trẻ bị tâm thần phân liệt thường gặp nhiều rắc rối và các vấn đề trường học. Trẻ có thể gặp khó khăn khi thực hiện các công việc hàng ngày như tắm hoặc mặc quần áo.
• Phục hồi chức năng và hỗ trợ việc làm: Tập trung vào việc giúp những người bị tâm thần phân liệt chuẩn bị, tìm và duy trì công việc.

Trong thời gian khủng hoảng hoặc có các triệu chứng nghiêm trọng, có thể cần nhập viện. Điều này có thể giúp đảm bảo an toàn cho trẻ và đảm bảo rằng bé đang có chế độ dinh dưỡng, giấc ngủ và vệ sinh phù hợp. Đôi khi, nhập viện là cách an toàn và tốt để nhanh chóng kiểm soát các triệu chứng.

Nguồn tham khảo: Mayoclinic.org.