Các phương pháp không xâm nhập đánh giá mức độ bệnh gan nhiễm mỡ

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Nguyễn Thị Mai - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc.

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu ngày càng phổ biến, diễn tiến thầm lặng, gây nhiều biến chứng nghiêm trọng. Tình trạng này thường do lượng mỡ trong gan dư thừa nhiều làm ảnh hưởng đến chức năng của gan.

Từ 1980 đến 2013 béo phì tăng 27.5% ở người lớn và 47.1% ở trẻ em. Tỷ lệ gan nhiễm mỡ không do rượu hiện 24% toàn cầu. Ở Việt Nam hiện nay tỷ lệ béo phì khoảng 25% dân số.

Gan là tạng lớn thứ hai trong cơ thể chỉ sau não bộ. Nhiệm vụ chính của gan là chuyển hóa tất cả những chất được hấp thu từ hệ thống tiêu hóa, đồng thời thải trừ những chất dư thừa trong cơ thể. Ở người bình thường, lượng mỡ trong gan chỉ chiếm 2 đến 4 phần trăm trọng lượng của lá gan. Nhưng khi lượng mỡ này tăng lên trên 5% sẽ xuất hiện bệnh lý gan nhiễm mỡ.

Khi lượng mỡ dư thừa quá nhiều tại gan sẽ làm ảnh hưởng đến chức năng gan. Nếu phát hiện kịp thời và có phương pháp điều trị tốt, những tế bào gan có thể tự phục hồi bằng cách tạo ra những tế bào mới thay thế những tế bào bị tổn thương. Ngược lại, nếu những tình trạng này duy trì trong một thời gian dài, lâu dần sẽ gây nên nên tình trạng xơ hóa và kết cục là gây nên bệnh cảnh xơ gan.

Trong giai đoạn sớm, hầu như gan nhiễm mỡ không gây triệu chứng đáng kể khiến bệnh nhân phải đi khám, hầu hết chỉ phát hiện tình cờ khi khám sức khỏe định kỳ. Khi đến giai đoạn muộn thường có những triệu chứng của tổn thương gan thật sự như: chán ăn, sụt cân, đau bụng, mệt mỏi và vàng da.

Gan nhiễm mỡ có thể chia thành 4 nhóm chính như sau:

Gan nhiễm mỡ không do rượu

Đây là tình trạng bệnh lý không liên quan đến rượu mà do rối loạn chuyển hóa mỡ tại gan dẫn đến dư thừa lượng mỡ trong các tế bào gan. Khi tỉ lệ mỡ trong gan chiếm trên 10% trong lượng gan sẽ được xếp vào nhóm này.

Gan nhiễm mỡ do rượu

Nguyên nhân chính là do sử dụng rượu quá mức. Gan nhiễm mỡ do rượu có các triệu chứng sớm của viêm gan rượu. Khi uống, rượu sẽ trực tiếp vào máu và chuyển hóa tại gan, việc uống quá nhiều bia rượu gây tổn thương các tế bào gan và dẫn đến suy giảm chứng năng chuyển hóa mỡ, gây nên tình trạng gan nhiễm mỡ.

Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu

Nguyên nhân thực sự không phải do rượu. Khi lượng mỡ trong gan tích tụ ngày càng nhiều đạt đến một mức độ nhất định làm khối lượng gan tăng lên nhưng suy giảm chức năng gan. Các triệu chứng chủ yếu là của hội chứng suy tế bào gan như: chán ăn, buồn nôn, nôn, đau bụng, mệt mỏi, vàng da.

Bệnh lý gan nhiễm mỡ cấp tính trong thai kỳ

Đây là một biến chứng hiếm gặp trong thai kỳ và có thể gây nguy hiểm đến tính mạng của sản phụ. Nguyên nhân vẫn chưa được biết rõ nhưng thường xuất hiện ở những bệnh nhân có yếu tố nguy cơ như đái tháo đường thai kỳ, tiền sản giật, béo phì.

Để chẩn đoán được gan nhiễm mỡ thì tiêu chuẩn vàng chính là sinh thiết tế bào gan làm xét nghiệm. Chẩn đoán xác định khi lượng mỡ >5% tế bào gan. Tuy nhiên, phương pháp này là phương pháp xâm lấn và bên cạnh đó có rất nhiều phương tiện chẩn đoán không xâm lấn có giá trị cao trong đánh giá gan nhiễm mỡ. Một số phương pháp sử dụng phổ biến như siêu âm các kỹ thuật siêu âm đàn hồi gan B mode, chụp cắt lớp vi tính CT-scan, chụp cộng hưởng từ MRI.

Hình ảnh của gan nhiễm mỡ trên siêu âm được đo dựa vào độ hồi âm của nhu mô gan tăng lên tạo nên hình ảnh đặc trưng gọi là gan sáng. Mỗi mức độ gan nhiễm mỡ ở từng đối tượng mà tình trạng gia tăng độ hồi âm sẽ khác nhau. Siêu âm B-mode có nhiều ưu điểm trong chẩn đoán mức độ gan nhiễm mỡ vì luôn sẵn có, chi phí thấp nhưng vẫn cho độ nhạy và độ đặc hiệu cao. Dựa vào các đặc điểm âm vùng sâu, mờ vòm hoành và mạch máu để phân chia mức độ gan nhiễm mỡ.

Mức độ gan nhiễm mỡ trên siêu âm:

• Độ 1: có sự gia tăng nhẹ độ hồi âm lan tỏa trong nhu mô, mức độ hút âm chưa có thay đổi đáng kể và độ hiển thị tại cơ hoàng cũng như đường bờ tĩnh mạch vẫn còn rõ.
• Độ 2: Độ hồi âm lan tỏa và hút âm của nhu mô gan đã gia tăng, còn xác định được cơ hoành như mức độ hiển thị cơ hoành và đường bờ tĩnh mạch trong gan đã giảm.
• Độ 3: Gia tăng đáng kể độ hồi âm lan tỏa và hút âm của nhu mô, không còn nhìn thấy vùng cơ hoành cũng như đường bờ tĩnh mạch trong gan.

Tuy nhiên phương pháp này vẫn có những nhược điểm như không phát hiện được gan nhiễm mỡ mức độ < 10%, không phân biệt được gan nhiễm mỡ đơn thuần và viêm gan mỡ, không xác định chính xác mức độ xơ hóa gan.

Đây là phương tiện chẩn đoán hình ảnh có giá trị cao trong trường hợp gan nhiễm mỡ dạng hạt nhỏ. Trên chụp CT-scan không tiêm thuốc cản quang, gan có tỷ trọng lớn hơn so với lách và máu. Gan nhiễm mỡ có thể được chẩn đoán nếu tỷ trọng của gan thấp hơn 10HU so với lách hoặc tỷ trọng gan ít hơn 40 HU. Ngoài ra, ở mức độ nặng các mạch máu của gan có thể tăng đậm độ so với các mô gan nhiễm mỡ.

Chụp cộng hưởng từ cũng là một phương pháp có giá trị tốt trong chẩn đoán mức độ gan nhiễm mỡ. Dựa trên hình ảnh độ xê dịch hóa học điểm vàng từ (GRE) với hình ảnh inphase và outphase, gan nhiễm mỡ có thể được đánh giá vào sự mất tín hiệu trên hình ảnh outphase so với inphase và lượng mỡ trong gan có thể được định lượng bằng cách đánh giá mức độ mất cường độ tín hiệu.

Bên cạnh những xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh, việc đánh giá mức độ gan nhiễm mỡ còn có thể dựa vào đánh giá yếu tố nguy cơ của bệnh nhân như béo phì, đái tháo đường, rối loạn lipid máu, hội chứng chuyển hóa; các xét nghiệm máu như tăng men gan AST, ALT, GGT và một số thang điểm như Fatty Liver Index, SteatoTest hay NAFLD Fat score.

Để phòng tránh bệnh gan nhiễm mỡ, bạn nên kiểm tra sức khỏe tổng quát thường xuyên để có những điều chỉnh chế độ dinh dưỡng thích hợp cũng như có những can thiệp điều trị kịp thời.