Giải phẫu đường mật trong siêu âm gan mật

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Xuân Thiệp - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long

Giải phẫu đường mật trong siêu âm gan mật là 1 kỹ thuật an toàn, đơn giản nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong việc định vị tổn thương đường mật ngoài gan từ đó giúp bác sĩ có thể phát hiện những bất thường, tổn thương gan, mật.

Siêu âm là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh bằng cách sử dụng sóng âm tần số cao (sóng siêu âm) để định hình và tái tạo hình ảnh, cấu trúc bên trong cơ thể. Đây là một trong những phương pháp cận lâm sàng nhằm chẩn đoán, theo dõi, điều trị bệnh phổ biến, được áp dụng tại hầu hết các cơ sở y tế.

Siêu âm gan mật là siêu âm gan và đường mật có thể xác định các thùy gan, phân thùy, hạ phân thùy của gan, dựa vào mối liên quan của tĩnh mạch chủ dưới, động mạch chủ, tĩnh mạch gan, tĩnh mạch cửa.

Túi mật là một túi nhỏ hình quả lê, màu xanh, nằm ở mặt dưới của thùy gan phải, có độ dài khoảng từ 6 - 8cm và rộng nhất là 3cm khi căng đầy, chứa khoảng 30-50cc dịch mật. Đây là một bộ phận của đường dẫn mật ngoài gan, gồm có 3 phần: đáy, thân và cổ.

Ống dẫn mật từ túi mật (ống cổ túi mật) tới ống mật chủ dài 3 - 4cm, đoạn đầu rộng 4 - 5mm, đoạn cuối hẹp 2,5mm. Trong lòng phần trên ống túi mật có những van được gọi là van Heister có chức năng giúp cho ống túi mật không bị gấp lại và làm cho mật lưu thông dễ dàng.

Túi mật và hệ thống ống mật được nuôi dưỡng bởi nhánh của động mạch gan, là đường liên lạc trực tiếp giữa gan với ống tiêu hoá. Túi mật có dạng hình nón, dài 7 - 10cm, chứa 30 - 50cc mật (lặp lại). Từ mỗi thùy gan, mật từ các ống nhỏ đổ chung vào một ống, rồi vào ống gan chung dẫn vào túi mật. Mật từ túi theo ống mật chủ đổ vào tá tràng ở bóng Vater. Có 60 - 70% người lớn có ống tụy đổ chung vào ống mật chủ trước khi vào tá tràng, nên viêm túi mật cấp (có thể liên quan hoạc dẫn đến viêm tụy cấp, đặc biệt là do nguyên nhân tắc: sỏi, ....) có liên quan đến hoại tử tụy.

Gan hoạt động tạo ra mật liên tục. Mật là một chất hơi đặc có màu vàng hơi xanh lục, vị đắng. Mật có vai trò quan trọng trong quá trình tiêu hoá thức ăn. Muối mật bao gồm Natri Glycocholate và Natri Taurocholate có nhiệm vụ phân huỷ các chất béo, thúc đẩy hoạt động của các men Lipase là phân huỷ Lipid. Chúng còn giúp cho các chất béo đã được tiêu hoá có thể đi qua được thành ruột.

Đường mật bao gồm đường mật trong gan và đường mật ngoài gan.

Đường mật trong gan xuất phát từ các tiểu ống trong thuỳ rồi đổ ra các ống quanh thuỳ. Những ống này được nối với nhau và hợp lại ở khoảng cửa tạo thành những ống lớn hơn. Vị trí của đường mật trong gan giống với sự phân chia của tĩnh mạch cửa. Mỗi tĩnh mạch phân thuỳ có một hoặc hai ống mật đi về rốn gan để tạo thành một ống gan phải và một ống gan trái.

Đường mật ngoài gan (đường mật chính) có 4 đoạn: đoạn rốn gan, đoạn trong mạc nối, đoạn sau tá tụy và đoạn trong thành. Hai đoạn đầu góp phần tạo nên cuống gan mà nó gồm các thành phần chính đi và đến gan qua rốn gan là tĩnh mạch cửa, động mạch gan và đường mật chính (ống gan chung) . Trong đó, tĩnh mạch cửa nằm ở mặt phẳng phía sau của cuống gan, mặt phẳng trước gồm đường mật chính đi xuống ở bên phải và động mạch gan đi lên ở bên trái.

5.1 Phương pháp siêu âm gan mật: siêu âm qua đường bụng

Trước khi siêu âm người bệnh sẽ được yêu cầu nhịn ăn từ 6-8 tiếng, vì nếu ăn túi mật sẽ co nhỏ và gây khó khăn trong việc thăm khám, dẫn đến bỏ sót những tổn thương nhỏ. Tuy nhiên với những trường hợp cấp cứu, bác sĩ có thể tiến hành siêu âm nhưng vẫn cần phải thăm khám lâm sàng.

5.2 Quy trình thực hiện siêu âm gan mật

Bệnh nhân nằm ở tư thế ngửa, hít sâu và nín thở nhằm mục đích hạ thấp gan xuống và tránh hơi trong đại tràng. Bác sĩ bôi lên vùng bụng một chất gel với tác dụng giúp máy dò tiếp xúc chắc chắn với cơ thể, tránh không khí ở giữa máy dò và da người.

Thực hiện siêu âm toàn bộ ổ bụng bao gồm những vùng xung quanh gan - mật.

>>> Vai trò của siêu âm, chụp cắt lớp vi tính trong chẩn đoán, điều trị bệnh lý gan mật

Sau khi kết thúc, bác sĩ sẽ lau chất gel được bôi ban đầu và kết thúc quá trình siêu âm. Bệnh nhân ngồi chờ kết quả theo hướng dẫn.

Đường mật trong gan khó thấy nếu chúng không giãn. Đường mật chính phân tích trên các lớp chéo hoặc song song dưới sườn, đó là cấu trúc ống nằm trước tĩnh mạch cửa, đường kính thường dưới 7mm, có thể lớn hơn sau mổ hoặc ở người già.

Trong trường hợp giãn do bít tắc, đường mật trong gan giãn biểu hiện là những hình ống giảm âm trong nhu mô gan giống hình “chân cua” hoặc “chân nhện”, tụ về rốn gan, ở trước các nhánh của tĩnh mạch cửa. Khi đường mật ngoài gan bị bít tắc, ống gan trái thường giãn sớm hơn ống gan phải.

Đường mật ngoài gan giãn, thấy trên các lớp cắt dưới sườn (ngang hoặc quặt ngược), là hình “khẩu súng hai lòng” ở cuống gan (tĩnh mạch cửa phía sau và ống mật chủ phía trước), cần phân biệt với hình giả do ống túi mật hoặc động mạch gan tạo thành với tĩnh mạch cửa.