Rượu bia tác động thế nào tới lá gan?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Lê Nguyễn Hồng Trâm - Bác sĩ Nội tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang. Bác sĩ đã có nhiều năm kinh nghiệm trong việc khám và điều trị các bệnh lý về đường tiêu hoá, đặc biệt là các bệnh lý tiêu hóa - gan mật, nội soi tiêu hoá và các bệnh lý nội tổng quát.

Gan đóng vai trò như một nhà máy sinh học lọc qua mọi loại thức ăn, đồ uống đi vào cơ thể. Một số nhiệm vụ tối quan trọng của gan bao gồm:

• Lọc bỏ các chất có hại ở máu như dược phẩm, hóa chất, rượu.
• Sản sinh enzym và mật để tiêu hóa thực phẩm.
• Chuyển hóa thực phẩm thành những chất cần thiết cho sự sống và sự tăng sinh mô bào.
• Điều hòa lượng đường và chất béo trong máu...

Tuy nhiên khi cơ thể dung nạp độc chất quá nhiều từ thực phẩm nhiễm hóa chất độc hại hoặc do việc uống rượu bia quá độ, khiến lá gan trở nên quá tải, lúc đó gan không những không làm được chức năng của mình mà còn bị tàn phá nghiêm trọng. Một khi gan bị tổn thương thì mọi hoạt động sẽ bị rối loạn.

Như thế nào là uống nhiều rượu? Dưới đây là con số cụ thể ở nam và nữ giới:

• Nam giới uống >210 gram chất cồn/1 tuần trên 2 năm.
• Nữ giới uống >140 gram chất cồn/ 1 tuần trên 2 năm.

Theo quy ước 1 ly (30ml) rượu mạnh (40 độ), 1 ly (100ml) rượu vang (13,5 độ), 1 ly (330ml) bia hơi, 2/3 chai hoặc lon bia sẽ chứa 10g cồn.

Khi uống rượu bia, chất cồn được hấp thụ nhanh chóng vào máu qua niêm mạc dạ dày và ruột. Chỉ 10% lượng cồn đào thải qua đường mồ hôi, hơi thở, nước tiểu; còn 90% còn lại đi thẳng qua gan, khiến gan nhiễm độc nặng nề, từ đó gây hại cho cơ thể.

Toàn bộ lượng máu ở đường tiêu hóa đều sẽ phải đi qua gan trước khi về tim nên gan sẽ là nơi tập trung nồng độ cồn cao nhất. Xơ gan là một trong những nguy cơ lớn nhất gây ung thư gan. Với những người thường uống nhiều rượu, nghiện rượu thì có nguy cơ rất cao là gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan. Những bệnh trên có thể xảy ra cùng một lúc hoặc xuất hiện dần theo thời gian.

Đặc biệt, chất cồn và các độc tố khác từ rượu bia sẽ kích hoạt tế bào Kupffer của gan, gây sản sinh quá mức các chất gây viêm như Interleukin, TGF-β, TNF-α,...tấn công tế bào gan, khiến chúng tổn thương và chết nhanh chóng. Nghiên cứu cho thấy, mức độ tàn phá gan của các chất gây viêm do tế bào Kupffer tiết ra nặng nề hơn nhiều so với độc chất từ rượu bia.

Nhiệm vụ chính của gan là giải độc cho cơ thể, nhưng khi tế bào gan bị hư tổn và chết nhiều sẽ khiến gan suy giảm khả năng giải độc. Các độc tố ứ đọng trong gan ngày một nhiều càng làm gan nhiễm độc nặng nề. Tình trạng nhiễm độc sẽ tăng dần và ảnh hưởng trên diện rộng, gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm tại gan cũng như toàn cơ thể.

Gan nhiễm mỡ, viêm gan, xơ gan là 3 bệnh lý điển hình do rượu bia gây ra. Đây cũng được coi là 3 giai đoạn kế tiếp nhau trong chuỗi bệnh lý nguy hiểm ở gan. Tuy nhiên, các giai đoạn này không chỉ nối đuôi nhau mà còn có thể mắc chồng chéo. Bệnh nhân bị viêm gan do rượu có thể mắc gan nhiễm mỡ, hoặc vừa xơ gan vừa thấy biểu hiện viêm gan.

Gan nhiễm mỡ: Là hiện tượng tích mỡ ở tế bào gan, xảy ra ở những người uống nhiều rượu. Có đến 90% người thường xuyên dùng rượu bia bị gan nhiễm mỡ. Tình trạng gan nhiễm mỡ sẽ dần thuyên giảm nếu người bệnh uống ít hoặc ngừng uống rượu.

Viêm gan: Là tình trạng viêm và hoại tử tế bào gan từ từ có thể gây tử vong, nhất là những người đã có bệnh gan từ trước. Những người đã bị xơ gan vì bất cứ lý do gì nếu tiếp tục uống rượu sẽ làm gan ngày càng suy yếu nhanh hơn và nặng hơn. Bệnh có thể diễn biến ở mức độ từ nhẹ đến nặng. Mức độ nhẹ thường không có triệu chứng hoặc nếu có thì thể hiện ở chỉ số men gan trong máu. Khi viêm gan nặng lâu dần sẽ thành mãn tính, gây phá hủy tế bào gan và dẫn đến xơ gan.

Xơ gan: Có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân như: rối loạn tiêu hóa, di truyền, virus nhưng cao nhất vẫn là do uống nhiều rượu bia với tỷ lệ 10%. Từ xơ gan đến mắc ung thư gan chỉ cách nhau gang tấc.

Ung thư gan: Là loại ung thư phát triển từ các tế bào gan. Giai đoạn đầu thường không có triệu chứng gì khi kích thước khối u còn nhỏ, chỉ có thể phát hiện sớm bằng xét nghiệm máu, siêu âm, cộng hưởng từ, chụp CT. Khi xuất hiện các triệu chứng rõ rệt hơn như suy kiệt, mệt mỏi, sụt cân, vàng da, bụng to ra, ăn uống kém, nôn ra máu... thì đã ở giai đoạn muộn làm hạn chế hiệu quả điều trị. Nếu không điều trị nhanh chóng và đúng cách, bệnh nhân ung thư gan sẽ tử vong trong vòng 6-12 tháng kể từ khi có những triệu chứng đầu tiên.

Những người thường hay uống rượu bia cần theo dõi sức khỏe định kỳ để được chẩn đoán và điều trị sớm các tổn thương ở gan. Tốt nhất, để phòng ngừa các tổn thương ở gan do rượu thì nên hạn chế lượng rượu bia nạp vào cơ thể, tức là không uống quá 1-2 ly bia hoặc 1 chén rượu nhỏ (50ml/ngày).

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo, người trưởng thành chỉ nên dùng một đơn vị bia rượu mỗi ngày (tương đương 270ml bia hoặc 125ml rượu vang, 25 ml rượu mạnh). Nếu dùng quá mức này được coi là lạm dụng và gây ra nhiều tác hại nguy hiểm, đặc biệt cho lá gan.

Những người đã mắc bệnh gan nói chung cần tránh các thức ăn nhiều dầu, mỡ, gia vị. Bên cạnh đó cần bổ sung nhiều các loại protein được nấu nhừ, các loại hoa quả, rau xanh nhiều chất xơ như : táo, chuối, cà rốt, gạo lứt, cam, quýt, bưởi,.....

• Nên uống nhiều nước, đặc biệt là nước cam, chanh để tăng lượng nước cho cơ thể. Tuyệt đối không nên uống bia, rượu.
• Đối với người bị xơ gan nên chia khẩu phần ăn thành nhiều bữa trong ngày, mỗi bữa một ít.
• Người bệnh gan cần kiêng đồ ăn cay, thuốc lá, thực phẩm chế biến sẵn...
• Thường xuyên luyện tập thể dục, không tự ý sử dụng các loại thuốc, nên chủ động thường xuyên khám sức khỏe định kỳ.

Hiện nay Việt Nam là một trong những nước có tỉ lệ uống rượu bia đáng báo động. Trung bình mỗi người tiêu thụ 6,4 đơn vị rượu bia mỗi ngày, 26,1 đơn vị mỗi tuần, cao gấp 6 lần chuẩn cho phép của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Mỗi năm người Việt tiêu thụ đến 3,4 tỷ lít bia và 70 triệu lít rượu. Đây là những con số đáng báo động, giải thích vì sao số lượng người mắc các bệnh về gan đang không ngừng tăng lên.