Vai trò của chất béo chuỗi trung bình ở bệnh nhân có hội chứng ruột ngắn

Bài viết bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Chất béo trung tính chuỗi trung bình là các phân tử lipid dễ được hấp thụ và oxy hóa hơn hầu hết các lipid. Đặc tính độc đáo này của chất béo chuỗi trung bình giúp ích trong điều trị một số rối loạn tiêu hóa, trong đó chất béo chuỗi trung bình chủ yếu được sử dụng để giảm tình trạng kém hấp thu chất béo và có vai trò như một nguồn cung cấp calo để tối ưu hóa tình trạng dinh dưỡng.

Axit béo là một phân tử lipid đơn giản với một đầu là nhóm axit cacboxylic và đầu kia là chuỗi hydrocacbon. Triglyceride là các phân tử lipid với ba axit béo gắn với một xương sống glycerol. Tương tự như các axit béo đơn giản, độ dài của nhóm axit béo xác định danh pháp của chất béo trung tính chuỗi ngắn (SCT), chất béo trung tính chuỗi trung bình (chất béo chuỗi trung bình ) và chất béo trung tính chuỗi dài (LCT).

Sự hiện diện của các liên kết đôi có thể khác nhau trong các axit béo. Các axit béo bão hòa không chứa bất kỳ liên kết đôi nào dọc theo chuỗi hydrocacbon, trong khi các axit béo không bão hòa thì có. Các axit béo không bão hòa đơn chứa một liên kết đôi đơn, trong khi axit béo không bão hòa đa chứa hai hoặc nhiều liên kết đôi. Hầu hết các axit béo đều có thể được tổng hợp nội sinh, ngoại trừ hai axit béo không no chuỗi dài: Axit linoleic và axit linolenic ; chúng được coi là các axit béo thiết yếu (EFAs) và phải được lấy từ chế độ ăn uống.

Các nhóm axit béo của chất béo chuỗi trung bình bao gồm axit caproic, axit caprylic, axit capric và axit lauric. So với chất béo trung tính chuỗi dài , chất béo chuỗi trung bình có khối lượng phân tử nhỏ hơn, tan trong nước, bị oxy hóa nhanh để tạo năng lượng, có điểm khói thấp hơn (nhiệt độ khi các chất dễ bay hơi được tạo ra và khói màu xanh được xem là kết quả của quá trình oxy hóa dầu) và chất lỏng ở nhiệt độ phòng. Chất béo chuỗi trung bình chỉ chứa axit béo bão hòa và do đó không chứa EFAs, axit linoleic và axit linolenic. Vì chất béo chuỗi trung bình không chứa EFA nên chúng cũng không đóng vai trò là tiền thân của quá trình tổng hợp eicosanoid. Chất béo chuỗi trung bình cung cấp ít calo hơn mỗi gam so với chất béo trung tính chuỗi dài, tương ứng là 8,3 so với 9,2.

Hầu hết các chất béo và dầu có nguồn gốc động vật và thực vật đều chứa chất béo trung tính chuỗi dài (ví dụ: Cá, bơ, quả hạch, hạt, ngô, đậu phộng, cây rum và dầu đậu nành).

Ngược lại, các nguồn chất béo chuỗi trung bình tự nhiên bao gồm dầu dừa và dầu hạt cọ, mặc dù những loại dầu này cũng chứa chất béo trung tính chuỗi dài. Các công thức chất béo chuỗi trung bình thương mại có thể bao gồm dầu chất béo chuỗi trung bình có nguồn gốc tự nhiên, dầu chất béo chuỗi trung bình tổng hợp 100% (được sản xuất từ ​​các axit béo chuỗi trung bình được thủy phân từ dầu dừa hoặc dầu hạt cọ, được tinh chế, và sau đó được este hóa lại thành xương sống glycerol), hỗn hợp vật lý (hỗn hợp chất béo chuỗi trung bình và chất béo trung tính chuỗi dài ) hoặc lipid có cấu trúc. Lipid có cấu trúc là các phân tử lipid tổng hợp với sự pha trộn của các axit béo chuỗi trung bình và / hoặc chuỗi dài gắn với xương sống của glycerol. Trong bối cảnh lâm sàng, không có gì lạ khi các chuyên gia chăm sóc sức khỏe khuyên bệnh nhân của họ sử dụng dầu dừa để lấy chất béo chuỗi trung bình

Hội chứng ruột ngắn được định nghĩa bởi sự giảm đáng kể về mặt giải phẫu (hoặc chức năng) chiều dài ruột non, do đó dẫn đến khả năng tiêu hóa và hấp thụ của ruột non bị tổn hại. Tình trạng kém hấp thu đáng kể được quan sát thấy ở những bệnh nhân này thường có biểu hiện như tiêu chảy, sụt cân không chủ ý, rối loạn dịch và điện giải. Cơ sở lý luận đằng sau việc sử dụng chất béo chuỗi trung bình trong hội chứng ruột ngắn là cung cấp lượng calo được hấp thụ hiệu quả với nhu cầu tối thiểu cho quá trình tiêu hóa trước đó.

Tại thời điểm này, chỉ có một số báo cáo trường hợp ban đầu chứng minh được lợi ích tiềm năng của chất béo chuỗi trung bình ở hội chứng ruột ngắn. Một trường hợp liên quan đến một phụ nữ 65 tuổi với 76cm hỗng tràng, 20cm hồi tràng cuối và một đại tràng nguyên vẹn, người này nhập viện vì tiêu chảy mãn tính và giảm cân không chủ ý 3 năm sau khi cắt bỏ ruột rộng để gỡ dính ruột. Một trường hợp khác liên quan đến một người đàn ông 69 tuổi với 120cm ruột non còn lại (chủ yếu là hỗng tràng), người bị tiêu chảy mãn tính và sụt cân không chủ ý 2 năm sau khi cắt bỏ ruột rộng do huyết khối mạc treo tràng. Sự bài tiết chất béo trong phân tăng cao ở cả hai bệnh nhân khi được áp dụng chế độ ăn uống thông thường giàu chất béo trung tính chuỗi dài hoặc sữa công thức đường ruột. Khi chuyển sang một công thức đường ruột duy nhất có chứa chất béo chuỗi trung bình, sự bài tiết chất béo trong phân đã giảm và bệnh nhân tăng cân. Cả hai bệnh nhân sau đó đều được áp dụng chế độ ăn hạn chế chất béo (chất béo trung tính chuỗi dài ) trong 8 - 10 tháng được bổ sung chất béo chuỗi trung bình.

Ảnh hưởng của giải phẫu ruột đối với lợi ích của chất béo chuỗi trung bình vẫn chưa rõ ràng, mặc dù các nghiên cứu ban đầu cho thấy rằng sự hiện diện của đại tràng nguyên vẹn đóng một vai trò quan trọng. Trong một nghiên cứu chéo ngẫu nhiên trên 19 bệnh nhân hội chứng ruột ngắn (9 người không có đại tràng; 10 người có đại tràng), những người tham gia ban đầu được thực hiện chế độ ăn nhiều chất béo chỉ với chất béo trung tính chuỗi dài đơn lẻ hoặc hỗn hợp chất béo trung tính chuỗi dài và chất béo chuỗi trung bình, tương đương trong đó nguồn chất béo chuỗi trung bình là bơ thực vật chứa chất béo chuỗi trung bình hoặc dầu chất béo chuỗi trung bình.

Khi chuyển từ chế độ ăn chất béo trung tính chuỗi dài sang chất béo trung tính chuỗi dài, những bệnh nhân có đại tràng nguyên vẹn không có sự khác biệt về khối lượng phân, trong khi những bệnh nhân không có đại tràng thì khối lượng phân tăng lên. Điều thú vị là những bệnh nhân có đại tràng cũng bị tăng hấp thu chất béo và năng lượng tổng thể trong chế độ ăn uống chất béo trung tính chuỗi dài -chất béo chuỗi trung bình , mặc dù những người không có đại tràng chỉ tăng nhẹ hấp thu chất béo và không cải thiện khả năng hấp thụ năng lượng tổng thể. Các nhà nghiên cứu cho rằng đại tràng đóng vai trò là cơ quan chính để hấp thụ chất béo chuỗi trung bình hòa tan trong nước, tương tự như axit béo chuỗi ngắn và không giống như chất béo trung tính chuỗi dài không hòa tan. Sự thiếu cải thiện trong việc hấp thụ năng lượng ở những người bị u hồi tràng và hỗng tràng được cho là do tăng lượng carbohydrate và mất protein.

Chất béo chuỗi trung bình có các đặc tính tiêu hóa, hấp thụ và oxy hóa độc đáo dẫn đến việc sử dụng chúng trong điều trị rối loạn tiêu hóa rất được quan tâm. Sự hấp thụ dễ dàng của chất béo chuỗi trung bình mà không cần mật hoặc các enzym tuyến tụy làm cho chúng trở thành một nguồn cung cấp calo tốt trong việc gây ra tình trạng kém hấp thu và tăng tiết mỡ do các bệnh, chẳng hạn như suy tụy hoặc suy mật. Do khả năng vượt qua hệ thống bạch huyết, chất béo chuỗi trung bình s cũng có thể đóng vai trò như một nguồn lipid cho những bệnh nhân bị rò rỉ dưỡng chất. Vì chất béo chuỗi trung bình không chứa EFA, nên việc bổ sung EFA có chứa dầu thực vật sẽ cần thiết sau 3 tuần để tránh thiếu hụt. Mặc dù các nghiên cứu còn hạn chế, chất béo chuỗi trung bình có thể được coi là nguồn calo bổ sung đơn lẻ hoặc là một phần của sản phẩm đường ruột, trong rối loạn tiêu hóa nhất định.

Tài liệu tham khảo

1. Neha D. Shah, Berkeley N. Limketkai, The Use of Medium-Chain Triglycerides in Gastrointestinal Disorders, Nutrition issues in gastroenterology, series #160, practicalgastro.
2. Bach AC, Babayan VK. Medium-chain triglycerides: an update. Am J Clin Nutr. 1982;36(5):950-62. 2. Gropper SS. Advanced nutrition and human metabolism. 6th Ed. ed. Belmont, OH: Cengage Learning; 2012.
3. Isaacs PE, Ladas S, Forgacs IC, et al. Comparison of effects of ingested medium- and long-chain triglyceride on gallbladder volume and release of cholecystokinin and other gut peptides. Dig Dis Sci. 1987;32(5):481-6.
4. Symersky T, Vu MK, Frolich M, et al. The effect of equicaloric medium-chain and long-chain triglycerides on pancreas enzyme secretion. Clin Physiol Funct Imaging. 2002;22(5):307-11.