Vì sao trào ngược dạ dày thực quản lại gây ho nhiều?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Đặng Xuân Cường - Khoa Hồi sức cấp cứu - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng. Bác sĩ có 14 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực hồi sức cấp cứu và chống độc.

Trào ngược dạ dày thực quản là tình trạng xảy ra khi axit từ dạ dày di chuyển lên trên vào thực quản, gây kích thích niêm mạc tại chỗ, dẫn đến triệu chứng ợ nóng, cảm giác nóng rát ở ngực và nhất là ho kéo dài, làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Bệnh trào ngược dạ dày thực quản, hay tên viết tắt quen thuộc theo tiếng Anh là GERD (Gastroesophageal reflux disease), là một rối loạn tiêu hóa có nguồn gốc là từ cơ thắt thực quản dưới, một vòng cơ nằm ở ranh giới giữa thực quản và dạ dày. Trong sinh lý vận động hệ tiêu hóa trên bình thường, cơ thắt thực quản dưới sẽ mở ra để cho phép thức ăn từ thực quản đi vào dạ dày và đóng lại nhằm ngăn chặn thức ăn cũng như dịch dạ dày có tính axit di chuyển lên ngược vào thực quản.

Tình trạng trào ngược dạ dày thực quản sẽ xảy ra khi vòng cơ này yếu đi hoặc gặp phải điều kiện thư giãn không thích hợp, tạo thuận lợi cho dịch dạ dày chảy vào thực quản. Từ đó, người bệnh biểu hiện ra các triệu chứng, cả về đường tiêu hóa lẫn khoang miệng, họng và đường hô hấp, như cảm giác nóng rát ở ngực hay ợ nóng, ợ chua, thường là sau khi ăn, nặng hơn vào ban đêm; đau ngực, khó nuốt, ho nhiều, viêm thanh quản, hen suyễn mới xuất hiện hoặc làm xấu đi và cả rối loạn giấc ngủ.

Có rất nhiều người, bao gồm cả phụ nữ mang thai và trẻ em, bị ợ nóng hoặc khó tiêu do axit gây ra bởi GERD. Tuy nhiên, vấn đề điều trị có thể vừa đơn giản lại vừa phức tạp. Trong hầu hết các trường hợp, GERD có thể thuyên giảm thông qua chế độ ăn uống và thay đổi lối sống; mặc dù vậy, một số người có thể cần phải cần dùng thuốc trong thời gian kéo dài hoặc thậm chí là phẫu thuật.

Ho mạn tính thường được định nghĩa là ho nhiều, kéo dài trong 8 tuần hoặc lâu hơn. Trong các nguyên nhân gây ho mạn tính, cần nghi ngờ khả năng là do axit dạ dày trào vào thực quản trong bệnh cảnh của GERD.

Mặc dù ho mãn tính không phải là triệu chứng điển hình của trào ngược dạ dày, nguyên nhân là do GERD lại chiếm vai trò trong ít nhất 25% các nguồn gốc của các trường hợp ho mạn tính. Theo một số nghiên cứu, tỷ lệ này có thể lên đến 40%. Có giả thiết còn đặt ra là ho mạn tính không chỉ có thể được gây ra từ hiện tượng trào ngược axit mà còn làm trào ngược axit trở nên tồi tệ hơn. Có hai cơ chế có thể giải thích vấn đề này. Đầu tiên, ho được cho là một hành động phản xạ lại khi có sự gia tăng axit từ dạ dày đi vào thực quản, nhằm bảo vệ đường thở. Cơ chế thứ hai cho rằng dịch trào ngược di chuyển trên và ra khỏi thực quản, những giọt nhỏ axit dạ dày rơi vào cổ họng, gây kích thích ho. Loại trào ngược này được gọi là trào ngược thanh quản. Không những thế, khi axit dạ dày tiếp xúc với dây thanh âm và cổ họng, GERD có thể gây viêm dẫn đến các triệu chứng như khàn tiếng, cảm giác có gì đó bị mắc kẹt trong cổ họng hay viêm họng, viêm amidan kéo dài.

Nhìn chung, cần phải thừa nhận mối liên kết tồn tại giữa ho mạn tính và GERD. Ho nhiều kéo dài luôn là một vấn đề phổ biến và một người có thể có hai tình trạng cùng một lúc, một là GERD, hai là bệnh lý khác như hen suyễn, nhiễm trùng đường hô hấp, viêm phế quản, sử dụng thuốc lá hay sử dụng thuốc hạ áp thuộc nhóm ức chế men chuyển.

>>Xem thêm: Ho kéo dài – Coi chừng nguyên nhân do trào ngược dạ dày thực quản – Bài viết bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Để chẩn đoán GERD và ho mạn tính có liên quan với nhau, các bác sĩ sẽ khai thác tiền sử bệnh lý thật chi tiết và đánh giá các triệu chứng của từng cá nhân. Có thể gặp khó khăn hơn để chẩn đoán ho mãn tính ở những người không bị ợ nóng kèm theo.

Bên cạnh đó, cách tốt nhất để chẩn đoán GERD là theo dõi pH trong lòng thực quản liên tục trong 24 giờ. Xét nghiệm này được thực hiện bằng cách đặt đầu dò qua mũi vào thực quản. Người bệnh vẫn ăn uống và sinh hoạt như bình thường, kể cả việc đi lại, nằm ngồi. Khi có dòng trào ngược axit lên thực quản, cảm biến sẽ ghi nhận lại tần suất. Chính vì là một thủ thuật, tương đối phức tạp, cần làm trong bệnh viện, xét nghiệm này được sử dụng ít hơn so với các chẩn đoán trên lâm sàng vốn chỉ cần dựa trên các triệu chứng và tiền sử theo từng trường hợp.

Ngoài ra, việc chẩn đoán GERD còn dựa trên kinh nghiệm khi cho bệnh nhân được điều trị thử nghiệm với thuốc ức chế bơm proton (PPIs), đây là một trong các loại thuốc điều trị GERD. Nếu các triệu chứng ho cải thiện đồng thời trong thời gian này, điều này có thể giúp nhận định là tình trạng ho nhiều này là có liên quan đến vấn đề trào ngược dạ dày.

Một số thay đổi lối sống như mặc quần áo rộng, ăn chậm rãi và bỏ hút thuốc có thể giúp những người bị ho mãn tính do trào ngược dạ dày cải thiện khó chịu này rất hiệu quả, đặc biệt đối với những người có triệu chứng nhẹ đến trung bình. Theo đó, những người bị ho mạn tính do trào ngược axit có thể thử thực hiện các thay đổi lối sống sau đây để cải thiện các triệu chứng của mình:

• Duy trì chỉ số khối cơ thể khỏe mạnh (BMI): Điều này có thể làm giảm một lượng áp lực nhất định lên dạ dày, làm giảm lượng axit dạ dày buộc lên thực quản
• Mặc quần áo rộng: Điều này cũng gián tiếp làm giảm áp lực lên dạ dày
• Ngừng hút thuốc: Những người hút thuốc có nguy cơ mắc GERD cao hơn
• Ăn chậm và tránh ăn quá nhiều: Các bữa ăn lớn sẽ ức chế sự đóng kín của cơ thắt thực quản dưới, cho phép axit dạ dày dâng lên vào thực quản
• Không nằm xuống ngay sau hoặc trong bữa ăn: Mọi người nên đợi khoảng 3 giờ sau bữa ăn cho dịch trong dạ dày được tiêu hóa bớt trước khi nằm xuống.
• Kê cao đầu giường: Những người bị trào ngược dạ dày thực quản vào ban đêm có thể thử nâng đầu giường để làm giảm lượng axit vào thực quản.
• Thay đổi chế độ ăn uống: Một số thực phẩm và đồ uống kích hoạt trào ngược axit nên cần phải hạn chế như rượu, cafein, sôcôla, cam quýt, thức ăn giàu mùi vị như chua, cay, bạc hà, tỏi, hành, thực phẩm chiên xào hay thực phẩm giàu chất béo.

Nói tóm lại, ho nhiều đôi khi là một triệu chứng thầm lặng của chứng trào ngược dạ dày thực quản. Nếu không nghĩ đến để điều trị thì tình trạng ho mạn tính gây ảnh hưởng không ít đến sinh hoạt hằng ngày. Vì vậy, khi bị ho kéo dài, cần đến thăm khám, tìm nguyên nhân và điều trị đúng cách, tránh để dài đôi khi dẫn đến các biến chứng khó kiểm soát.