Biến chứng và nguy cơ vỡ túi phình động mạch chủ bụng

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BSCK II Nguyễn Quốc Việt - Bác sĩ Tim mạch can thiệp - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Phình động mạch chủ bụng là bệnh lý giãn khu trú bất thường của động mạch chủ ở đoạn bụng, bao gồm một hay nhiều đoạn. Tỷ lệ tử vong do vỡ phình động mạch chủ bụng rất cao: 25% tử vong trước khi đến được bệnh viện và 51% tử vong trong bệnh viện mà chưa kịp làm phẫu thuật.

Nguyên nhân chính xác gây phình động mạch chủ bụng không được biết rõ, các yếu tố nguy cơ và điều kiện thuận lợi cho việc hình thành phình động mạch chủ bụng là:

• Tăng huyết áp
• Hút thuốc lá
• Tăng cholesterol, béo phì
• Phế khí thủng
• Yếu tố di truyền
• Tuổi tác, giới tính: Phình động mạch chủ bụng có thể hình thành ở bất cứ người nào, nhưng thường gặp nhất ở nam trên 60 tuổi.

Phình động mạch càng lớn, nguy cơ vỡ càng cao. Túi phình phát triển từ từ trong nhiều năm và không gây ra triệu chứng rõ rệt, thường được phát hiện tình cờ khi siêu âm hoặc chụp phim cắt lớp vi tính. Tiêu chuẩn chẩn đoán phình động mạch chủ bụng là khi một đoạn động mạch chủ giãn ra ít nhất gấp 1,5 lần kích thước bình thường của nó. Nếu túi phình lớn nhanh, rách ra (vỡ phình), hoặc máu chảy dọc theo thành động mạch (bóc tách động mạch chủ), các triệu chứng có thể đến đột ngột.

Một số triệu chứng vỡ phình bao gồm:

• Cảm giác mạch đập ở vùng bụng
• Đau ở vùng bụng hoặc phía sau lưng - đau nhiều, đột ngột, kéo dài, hoặc liên tục. Đau có thể lan xuống bẹn, mông và chân
• Bụng gồng cứng
• Lo âu
• Buồn nôn và nôn
• Toát mồ hôi
• Tim đập nhanh ở tư thế đứng
• Shock
• Khối u ở bụng.

Vỡ túi phình động mạch chủ bụng: Đây là biến chứng quan trọng và nguy hiểm nhất của phình động mạch chủ bụng, có thể gây tràn máu ổ bụng, đưa đến sốc và tử vong cho người bệnh. Khi vỡ phình động mạch chủ bụng xảy ra thì có tới 80% các trường hợp bị vỡ vào phía sau phúc mạc bên trái và có thể làm hạn chế phần nào sự vỡ ra, trong khi hầu hết các trường hợp còn lại vỡ vào khoang phúc mạc và gây chảy máu không kiểm soát.

Nguy cơ trụy tim mạch do vỡ túi phình động mạch chủ: Choáng mất máu và các biến chứng của vỡ phình phình động mạch chủ bụng có thể xảy ra nhanh chóng.

Chảy máu sau phúc mạc: có thể biểu hiện bằng tụ máu ở bên sườn và vùng bẹn. Vỡ vào khoang phúc mạc có thể dẫn đến căng cứng bụng, trong khi vỡ vào trong tá tràng biểu hiện bằng xuất huyết dạ dày - ruột ồ ạt. Dòng máu chảy qua chỗ phình sẽ bị rối loạn và có thể hình thành các cục máu đông dọc theo thành động mạch chủ. Cục máu đông này cùng với những mảnh xơ vữa động mạch có thể trôi theo dòng máu gây thuyên tắc mạch và ảnh hưởng đến tuần hoàn của các động mạch phía xa.

Phình bóc tách thành mạch: đau dữ dội, đột ngột, mạch nhanh, huyết áp thấp, khó thở.

Huyết khối bám thành gây tắc mạch tại chỗ: Trường hợp ít gặp hơn, phình động mạch chủ bụng có thể gây ra vấn đề sức khỏe nghiêm trọng được gọi là tắc mạch. Những cục máu đông hoặc mảnh vụn có thể hình thành bên trong túi phình và đi đến những mạch máu dẫn đến những cơ quan khác trong cơ thể của người bệnh. Nếu một trong những mạch máu này bị nghẽn, có thể gây đau dữ dội hoặc thậm chí gây ra những vấn đề nghiêm trọng hơn, ví dụ như mất chi.

Do động mạch chủ bụng là động mạch lớn nhất trong cơ thể, lưu lượng tuần hoàn rất lớn đồng thời đoạn động mạch bị phình có thành mạch yếu. Mặt khác, dòng chảy của máu trong đoạn phình mạch có dạng dòng chảy xoáy, dội vào thành mạch do vậy rất dễ vỡ, đặc biệt những túi phình có đường kính > 5cm. Khi túi phình bị vỡ thì nguy cơ tử vong là rất cao, để lại nhiều di chứng như shock giảm thể tích; thuyên tắc động mạch; suy thận; nhồi máu cơ tim; tai biến mạch não.

Cách tốt nhất để phòng ngừa và kiểm soát bệnh phình động mạch chủ bụng là giữ cho mạch máu càng khỏe càng tốt.

Một số yếu tố nguy cơ, chẳng hạn như tuổi tác và di truyền, không thể kiểm soát được. Tuy nhiên, các yếu tố nguy cơ khác có thể được điều chỉnh hoặc kiểm soát, điều này làm giảm đáng kể khả năng bạn bị phình động mạch chủ bụng và các động mạch chủ khác. Hãy kiểm soát các yếu tố nguy cơ bằng viêc:

• Không hút thuốc lá, rượu bia
• Kiểm soát huyết áp: Huyết áp cao là tác nhân quan trọng gây ra bệnh mạch máu, bạn nên duy trì huyết áp bình thường bằng cách sử dụng chế độ ăn uống một cách hợp lý, kiểm soát căng thẳng, stress hoặc dùng thuốc kiểm soát huyết áp
• Kiểm soát mức cholesterol của bạn: cholesterol cao dẫn đến xơ vữa động mạch - là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây phình động mạch chủ
• Khám sức khỏe thường xuyên: Phình động mạch chủ bụng giai đoạn đầu hầu hết không có triệu chứng gì, vì thế việc khám sức khỏe định kỳ đều đặn để có thể phát hiện bệnh sớm. Đặc biệt là những người có tiền sử gia đình bị phình động mạch chủ bụng, những người trên 60 tuổi có tiền sử hút thuốc lá hay tăng huyết áp và cholesterol cao, có thể được phát hiện và điều trị sớm để ngăn ngừa biến chứng và nguy cơ của phình động mạch chủ bụng.