Tính chất di truyền của ung thư

Ung thư là căn bệnh mang tính chất di truyền. Trong một số trường hợp, tính chất di truyền ung thư là do các thành viên trong gia đình bị phơi nhiễm làm tăng nguy cơ mắc ung thư.

Ung thư là một bệnh trong đó các tế bào phát triển ngoài tầm kiểm soát. Điều này xảy ra vì những thay đổi của một số gen bên trong tế bào. Gen là những mảnh DNA kiểm soát cách thức các tế bào tạo ra protein mà cơ thể cần để hoạt động, cũng như cách các tế bào được giữ cân bằng. Gen ảnh hưởng đến một số thứ như màu tóc, màu mắt và chiều cao. Chúng cũng có thể ảnh hưởng đến nguy cơ mà bạn có thể mắc một số bệnh, chẳng hạn như ung thư.

Một sự thay đổi bất thường trong gen được gọi là đột biến. Đột biến gen có thể ảnh hưởng đến cách thức hoạt động của nó. Ví dụ, một đột biến có thể ngăn chặn một gen hoạt động. Hoặc nó có thể khiến gen luôn bật (ngay cả khi không cần thiết). Dù bằng cách nào thì những điều này đều có thể gây ra vấn đề bên trong tế bào. Đột biến gen có thể là di truyền hoặc thu được.

• Đột biến gen di truyền có mặt trong trứng hoặc tế bào tinh trùng hình thành nên. Khi trứng được thụ tinh bởi tinh trùng, nó sẽ tạo ra một tế bào sau đó phân chia nhiều lần. Loại đột biến này có trong mọi tế bào (bao gồm cả trứng hoặc tinh trùng) và do đó có thể được truyền lại cho thế hệ tiếp theo.
• Đột biến (somatic) có được không xuất phát từ cha mẹ. Loại đột biến này không có trong tế bào trứng hoặc tinh trùng, vì vậy nó không truyền lại cho thế hệ tiếp theo. Đột biến thu được phổ biến hơn nhiều so với đột biến di truyền. Hầu hết các bệnh ung thư là do đột biến mắc phải.

Nhiều hội chứng ung thư gia đình là do đột biến gen di truyền trong các gen ức chế khối u . Đây là những gen thường giữ cho các tế bào được kiểm soát bằng cách làm chậm tần suất chứng phân chia (để tạo ra các tế bào mới), sửa chữa các lỗi DNA.

Bạn có 2 bản sao của hầu hết các gen từ cha và mẹ. Khi ai đó thừa hưởng một bản sao bất thường của gen, các tế bào bắt đầu xuất hiện sự đột biến. Thường thì đây không phải là vấn đề, vì bản sao gen khác vẫn đang hoạt động. Nhưng nếu bản sao gen khác ngừng hoạt động (ví dụ do đột biến mắc phải), chức năng của gen có thể bị mất hoàn toàn. Khi gen ngừng hoạt động là gen ức chế khối u, các tế bào có thể phát triển ngoài tầm kiểm soát, có thể dẫn đến ung thư.

Một người sinh ra với đột biến di truyền ở bản sao của gen ức chế khối u sẽ chỉ phải nhận một đột biến ở bản sao khác của gen đó để nó không hoạt động. Điều này có nhiều khả năng xảy ra hơn so với việc xảy ra đột biến ở cả hai bản sao của gen, vì vậy người này sẽ có nguy cơ mắc bệnh ung thư cao hơn so với người sinh ra không có đột biến gen.

Ung thư là một căn bệnh phổ biến hiện nay. Trên thực tế, tại Hoa Kỳ, cư khoảng 3 người lại có 1 người bị ung thư, vì vậy không có gì lạ khi trong một gia đình có nhiều thành viên mắc ung thư.

Khi nhiều trường hợp mắc ung thư trong một gia đình, đây có thể là ngẫu nhiên hoặc cũng có thể các thành viên đã tiếp xúc với một yếu tố gây rủi ro nhất định, chẳng hạn như hút thuốc. Hoặc có thể là do có sự tương tác giữa các gen nhất định và bị phơi nhiễm, chẳng hạn như một số người thừa hưởng sự thay đổi gen, khiến cơ thể họ khó có thể loại bỏ độc tố hơn trong khói thuốc lá.

Tuy hiếm gặp nhưng một số thành viên trong gia đình đều mắc ung thư là do liên quan đến đột biến gen di truyền, hay còn gọi là hội chứng ung thư gia đình. Hội chứng ung thư gia đình có thể được nhận biết thông qua các yếu tố sau đây:

• Các thành viên mắc cùng một loại ung thư (đặc biệt nếu đó là loại ung thư không phổ biến hoặc hiếm gặp)
• Ung thư xảy ra ở độ tuổi trẻ hơn bình thường (như ung thư ruột kết ở tuổi 20)
• Một người mắc nhiều hơn 1 loại ung thư (một phụ nữ bị ung thư vú và ung thư buồng trứng)
• Ung thư xảy ra ở cả hai cặp cơ quan (như cả hai mắt, cả thận hoặc cả hai vú)
• Ung thư xảy ra ở nhiều thế hệ (như ở ông, cha và con trai)

Nếu người thân trong gia đình, chẳng hạn như bố mẹ, anh chị em ruột mắc ung thư, điều này khiến bạn có nguy cơ mắc ung thư cao hơn so với họ hàng xa. Ngay cả khi ung thư là do đột biến gen, khả năng nó truyền sang bạn cũng sẽ thấp hơn với những người họ hàng xa. Điều quan trọng là phải xem xét rõ từng vấn đề, chẳng hạn như nếu có 2 người thân trong một gia đình bị ung thư sẽ liên quan nhiều hơn về mặt di truyền.

Độ tuổi của người bị ung thư được chẩn đoán cũng rất quan trọng. Ví dụ, ung thư ruột kết thường hiếm gặp ở những người dưới 30 tuổi. Có người thân dưới 30 tuổi bị ung thư ruột kết có thể là dấu hiệu của hội chứng ung thư di truyền. Mặt khác, ung thư tuyến tiền liệt rất phổ biến ở những người đàn ông cao tuổi, vì vậy nếu cả cha và anh trai của bạn bị phát hiện mắc ung thư tuyến tiền liệt khi họ ở độ tuổi 80, thì ít có khả năng là do thay đổi gen di truyền.

Một số loại khối u lành tính (không phải ung thư) và các điều kiện y tế đôi khi cũng là một phần của hội chứng ung thư gia đình. Ví dụ, những người mắc bệnh đa nội tiết, hội chứng loại II (MEN II) có nguy cơ cao mắc một loại ung thư tuyến giáp nhất định.

Khi nhiều người thân mắc cùng loại ung thư, điều quan trọng cần lưu ý là ung thư có thể liên quan đến yếu tố nguy cơ như hút thuốc hay không. Ví dụ, ung thư phổi thường do hút thuốc, vì vậy với những trường hợp mắc ung thư phổi trong một gia đình có thành viên nghiện thuốc lá nặng có nhiều khả năng là do hút thuốc hơn là do thay đổi gen di truyền.

Có nhiều hội chứng ung thư gia đình, chẳng hạn như:

Hội chứng di truyền vú và ung thư buồng trứng (HBOC)

Ở một số gia đình, nhiều phụ nữ bị ung thư vú và cả ung thư buồng trứng. Thông thường những bệnh ung thư này được phát hiện ở những phụ nữ trẻ hơn so với tuổi bình thường. Một số trường hợp có thể mắc cả ung thư vú ( cả 2 bên) hoặc vừa mắc ung thư vú, vừa mắc ung thư buồng trứng. Đây được gọi là hội chứng ung thư vú và ung thư buồng trứng di truyền (HBOC).

Thông thường, HBOC là do đột biến di truyền ở gen BRCA1 hoặc BRCA2 . (Một số gia đình mắc HBOC dựa trên tiền sử ung thư, nhưng không có đột biến ở một trong hai gen này. Các nhà khoa học tin rằng cũng có thể có những gen khác có thể gây ra HBOC.

Nguy cơ ung thư vú và buồng trứng rất cao ở những phụ nữ có đột biến ở BRCA1 hoặc BRCA2 , nhưng nó có xu hướng cao hơn với đột biến BRCA1 . Cùng với ung thư vú và ung thư buồng trứng, hội chứng này cũng có thể dẫn đến ung thư ống dẫn trứng, ung thư phúc mạc nguyên phát, ung thư tuyến tụy và ung thư tuyến tiền liệt. Cũng như một số người khác, ung thư tuyến tụy và ung thư tuyến tiền liệt có thể được phát hiện với các đột biến ở một trong hai gen, nhưng phổ biến hơn ở những người có đột biến BRCA2 . Ở Mỹ, đột biến gen BRCA phổ biến hơn ở những người gốc Do Thái Ashkenazi.

Đối với nữ giới, nếu gia đình có tiền sử về ung thư vú và ung thư buồng trứng, bạn nên tham khảo các gói tư vấn di truyền nhằm ước tính nguy cơ bị đột biến ở một trong các gen BRCA . Chuyên gia di truyền có thể ước tính rủi ro dựa trên tiền sử ung thư của bệnh nhân và tiền sử ung thư trong gia đình họ. Nếu họ có nguy cơ cao, họ có thể chọn xét nghiệm. Nếu có đột biến, người phụ nữ có nguy cơ mắc ung thư vú và ung thư buồng trứng cao (cũng như một số bệnh ung thư khác). Sau đó, cô ấy có thể xem xét các bước để phát hiện ung thư sớm và thậm chí giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư.

Vì ung thư vú rất hiếm ở nam giới, nam giới mắc bệnh ung thư này thường được tư vấn di truyền và xét nghiệm các đột biến BRCA . Mặc dù có đột biến ít có khả năng ảnh hưởng đến sức khỏe tương lai của nam giới so với nữ giới, nhưng nó có thể ảnh hưởng đến nguy cơ mắc một số bệnh ung thư, như ung thư tuyến tiền liệt và tuyến tụy.

Nếu ai đó có đột biến BRCA, điều đó có nghĩa là người thân của họ (cha mẹ, anh chị em và con cái) cũng có 50% khả năng bị đột biến. Vì vậy, họ cần được kiểm tra, hoặc thậm chí không cần xét nghiệm mà có thể bắt đầu thực hiện sàng lọc sớm một số bệnh ung thư hoặc thực hiện các biện pháp phòng ngừa khác để giảm nguy cơ mắc ung thư.

HBOC không phải là hội chứng ung thư gia đình duy nhất có thể gây ung thư vú hoặc ung thư buồng trứng.

Hội chứng Lynch (ung thư đại trực tràng không di truyền)

Hội chứng di truyền phổ biến nhất làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư ruột kết là hội chứng Lynch, còn được gọi là ung thư đại trực tràng không di truyền (HNPCC). Những người mắc hội chứng này có nguy cơ cao mắc ung thư đại trực tràng.

Hội chứng Lynch cũng dẫn đến nguy cơ mắc ung thư nội mạc tử cung cao, ung thư buồng trứng, ung thư dạ dày, ung thư ruột non, tụy, thận, não, niệu quản ( ống dẫn nước tiểu từ thận đến bàng quang và ống mật chủ.

Hội chứng Lynch có thể được gây ra bởi một đột biến ở bất kỳ gen nào trong số các gen sửa chữa không phù hợp (MMR), bao gồm MLH1 , MSH2 , MSH6 , PMS1 và PMS2. Những gen này thường tham gia vào việc sửa chữa DNA bị hỏng. Khi một trong những gen này không hoạt động, DNA bị lỗi không được sửa chữa, điều này có thể dẫn đến các đột biến gen khác và cuối cùng là dẫn đến ung thư.

Đột biến trong các gen gây ra hội chứng Lynch sau đó có thể được kiểm tra bằng xét nghiệm di truyền.

Đối với những người bị ung thư đại trực tràng hoặc nội mạc tử cung, mổ khối u có thể được kiểm tra nhằm phát hiện sự thay đổi gen MMR hoặc những thay đổi khác khi một trong những gen này bị lỗi, được gọi là mất ổn định kính hiển vi (MSI). Có những phát hiện không cho thấy có sự thay đổi gen MMR hoặc MSI, nghĩa là người đó có thể không mắc hội chứng Lynch. Nhưng nếu xuất hiện sự thay đổi này, người đó có nguy cơ mắc hội chứng Lynch.

Những người bị đột biến gen có liên quan đến hội chứng Lynch có thể thực hiện sàng lọc ung thư đại trực tràng khi còn trẻ hoặc thực hiện một số biện pháp nhằm ngăn ngừa ung thư. Phụ nữ mắc hội chứng Lynch có thể bắt đầu sàng lọc ung thư nội mạc tử cung hoặc thực hiện các biện pháp khác để ngăn ngừa ung thư này.

Nếu ai đó mắc hội chứng Lynch, điều đó có nghĩa là người thân của họ (cha mẹ, anh chị em và con cái) cũng có 50% khả năng bị đột biến. Vì vậy, họ cần được kiểm tra, hoặc thậm chí không cần xét nghiệm mà có thể bắt đầu thực hiện sàng lọc sớm một số bệnh ung thư hoặc thực hiện các biện pháp phòng ngừa khác để giảm nguy cơ mắc ung thư.

Hội chứng Li-Fraumeni

Hội chứng Li-Fraumeni là một hội chứng di truyền hiếm gặp có thể dẫn đến sự phát triển của một số bệnh ung thư, bao gồm sarcoma, ung thư bạch cầu, não, ung thư vỏ thượng thận...

Những người mắc hội chứng Li-Fraumeni cũng có thể bị ung thư nhiều hơn một lần trong đời. Dường như nguy cơ mắc ung thư khác ở những bệnh nhân này cao hơn khi xạ trị, vì vậy các bác sĩ điều trị cho những bệnh nhân này thường cố gắng tránh xạ trị khi có thể.

Hội chứng này thường được gây ra bởi đột biến gen di truyền ở gen TP53 , đây là gen ức chế khối u. Một gen TP53 bình thường tạo ra một loại protein giúp ngăn chặn các tế bào bất thường phát triển.

Hội chứng Li-Fraumeni cũng có thể được gây ra bởi đột biến trong gen ức chế khối u có tên CHEK2 , thường giúp ngăn chặn các tế bào bị tổn thương DNA phát triển.

Nếu ai đó mắc hội chứng Li-Fraumeni, họ hàng gần của họ (đặc biệt là trẻ em) cũng có nguy cơ bị đột biến. Vì vậy, họ cần được kiểm tra, hoặc thậm chí không cần xét nghiệm mà có thể bắt đầu thực hiện sàng lọc sớm một số bệnh ung thư hoặc thực hiện các biện pháp phòng ngừa khác để giảm nguy cơ mắc ung thư.

Bệnh ung thư là căn bệnh nguy hiểm có tính chất di truyền, hiện nay một số căn bệnh ung thư nếu được phát hiện và điều trị ở giai đoạn sớm thì tỷ lệ phục hồi sẽ rất cao. Do đó nếu có những dấu hiệu sức khỏe không ổn định hoặc gia đình có tiền sử mắc bệnh ung thư thì bạn nên đi khám sàng lọc ung thư hoặc thăm khám sức khỏe tổng quát theo định kỳ.

Hiện tại, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec đang triển khai các gói sàng lọc ung thư, giúp phát hiện và điều trị sớm các bệnh ung thư ngay cả khi chưa có triệu chứng.

Quý khách có nhu cầu khám tại bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec có thể đăng ký khám tại hệ thống Bệnh viện, Phòng khám Vinmec trên toàn quốc hoặc đăng ký khám TẠI ĐÂY.

Nguồn tham khảo: cancer.or