Vì sao rượu methanol có thể gây ngộ độc?

Methanol trong rượu là một chất cực độc. Khi vào cơ thể, methanol sẽ chuyển hóa thành các axit gây tổn thương tế bào, đặc biệt là mắt, não, gây mù và thậm chí là tử vong.

1.1 Methanol là gì?

Methanol còn được gọi là carbinol, methyl alcohol, alcohol gỗ, methyl hydrate, methyl hydroxide, methyl alcohol,... Methanol tức rượu methyl là một chất cồn, có công thức hóa học là CH3OH, là loại rượu đơn giản nhất, nhẹ, không màu, dễ bay hơi, dễ cháy, dễ tan trong nước. Rượu methanol là một chất lỏng với mùi đặc trưng, hơi ngọt hơn ethanol (rượu uống).

Ở nhiệt độ phòng, methanol là một chất lỏng phân cực, được sử dụng như một chất chống đông, dung môi, nhiên liệu và một chất làm biến tính cho ethanol. Methanol cũng được sử dụng để sản xuất diesel sinh học thông qua phản ứng xuyên este hóa. Trong đời sống, methanol thường được sử dụng trong công nghiệp để làm chất chống đông lạnh, làm dung môi trong chất tẩy rửa sơn, nước rửa kính xe, mực in máy photo và làm nhiên liệu cho các loại bếp lò nhỏ,...

1.2 Rượu methanol là gì?

Thành phần chính của rượu uống là ethanol có công thức hóa học là C2H5OH, trong khi methanol có công thức hóa học là CH3OH. Cả 2 loại rượu này đều được sản xuất bằng cách lên men và chưng cất. Trong khi ethanol được lên men từ tinh bột như ngũ cốc, các loại củ có chứa tinh bột hoặc đường thì methanol được lên men từ nguyên liệu có chứa cellulose (gỗ). Không giống rượu ethanol, methanol nguyên chất có độc tính cao, không thích hợp để uống.

Tại sao methanol độc mà lại làm rượu từ methanol? Câu trả lời là vì lợi nhuận, người sản xuất ra rượu với chi phí rẻ, tạo ra các loại rượu có hàm lượng methanol trong rượu rất cao, dễ gây ngộ độc.

Khi uống rượu methanol, methanol dễ dàng hấp thu qua ruột, da vào phổi. Sau khi vào cơ thể, methanol sẽ đạt nồng độ đỉnh trong huyết tương sau 30 - 60 phút. Hóa chất này được chuyển hóa chậm ở gan. Khoảng 3% lượng methanol đưa vào cơ thể được đào thải qua phổi hoặc đào thải nguyên vẹn không thay đổi qua nước tiểu.

Methanol là một chất có độc tính thấp. Tuy nhiên, sau khi được đưa vào cơ thể, methanol sẽ bị oxy hóa tạo thành formaldehyde. Chất này sau đó tiếp tục bị oxy hóa tạo thành acid formic - acid kiến, thành phần chính của nọc kiến. Chính acid formic được xem là thủ phạm gây độc trong các trường hợp ngộ độc rượu methanol. Cuối cùng, acid formic được chuyển hóa thành CO2 và nước. Hai chất này được đào thải qua phổi và thận.

Quá trình oxy hóa xảy ra nhanh chóng khiến acid formic tích tụ trong huyết thanh và gây độc. Sự tích tụ của acid formic trong huyết thanh gây nên tình trạng toan chuyển hóa. Sự chuyển hóa methanol và tích tụ acid formic trong võng mạc gây tổn thương võng mạc, tổn thương thần kinh thị giác, dẫn đến mù lòa. Acid formic còn gây tổn thương não bộ, có thể dẫn đến tử vong.

• Dùng nguyên liệu có lẫn bã dạng gỗ (cellulose): Thông thường, rượu ethanol được chưng cất từ gạo hoặc đường mía nên không gây độc. Tuy nhiên, một số cơ sở chưng cất rượu sử dụng loại mật mía không sạch bã (trong bã mía có cellulose), dẫn tới hiện tượng trong quá trình lên men chưng cất, bã phân hủy tạo ra methanol. Nếu tận dụng bã mía hoặc dùng mật mía bị cặn để điều chế rượu thì hàm lượng methanol trong rượu sẽ cao, dễ gây ngộ độc rượu cấp;
• Sản xuất rượu từ loại cồn ethylic kém chất lượng: Một lượng lớn rượu đang bán trên thị trường được điều chế theo cách dùng cồn pha với nước. Trung bình, 1 lít cồn có thể chế ra 3 lít rượu mà không mất công hay chi phí nấu rượu theo cách chưng cất. Nguy hiểm hơn, nhiều chủ cơ sở sản xuất rượu sử dụng loại cồn kém chất lượng (giá rẻ, có hàm lượng methanol, aldehyde, aceton cao vượt tiêu chuẩn) nên khi pha ra rượu sẽ có hàm lượng cao methanol, aldehyde, aceton,...;
• Vô tình sử dụng cồn methanol: Nhiều cơ sở sản xuất rượu thường cho loại cồn khô (chứa methanol) vào khi chưng cất. Pha rượu từ cồn theo cách này sẽ làm rượu chóng ra hơn, dậy mùi hơn. Tuy nhiên, đây lại là phương pháp đưa chất độc methanol vào rượu, dễ gây ra những vụ ngộ độc rượu nặng, dẫn đến tử vong;
• Không loại bỏ phần rượu chứa methanol lúc đầu: Khi chưng cất rượu, giai đoạn đầu tiên sẽ tạo ra tạp chất methanol, aldehyde, aceton,... vì các chất này bay hơi ở nhiệt độ thấp nên sản sinh ra ngay ở giai đoạn cất đầu. Nguyên tắc là phải bỏ đi. Tuy nhiên, vì lý do kinh tế, có một số người làm rượu giữ lại, lẫn vào lớp rượu chưng cất ban đầu và gây nguy hại cho người sử dụng rượu.

• Triệu chứng ban đầu giống như say rượu: Không kiểm soát được cảm xúc, hành vi, dễ tức giận, nổi nóng, đi đứng không vững;...
• Triệu chứng nặng hơn: Buồn nôn, nôn ói, đau bụng, mờ mắt, thở nhanh, lơ mơ, chậm chạp, co giật, mê sảng,...;
• Triệu chứng cực nặng: Mù mắt, hôn mê, suy thở, tụt huyết áp nặng, ngưng tim và có thể dẫn đến tử vong do ngộ độc rượu nếu không được cấp cứu kịp thời.

Ngộ độc rượu do methanol xảy ra rất nhanh. Sau khi uống khoảng 6 - 8 giờ, bệnh nhân có biểu hiện buồn nôn, nôn ói, đau đầu, chóng mặt. Các triệu chứng trên kéo dài khoảng 8 giờ thì tử vong. Thời gian từ khi uống tới khi tử vong vì ngộ độc rượu chưa đầy 24 tiếng.

Khi bị ngộ độc rượu nên tìm cách gây nôn hết rồi xát mạnh 2 bên má, cho nạn nhân uống một cốc sữa nóng, trà đặc. Tiếp theo, nên nới lỏng áo, quần, để nạn nhân nằm ở nơi thoáng mát nhưng tránh gió lùa trực tiếp. Tư thế đặt nạn nhân: nằm úp xuống giường, 2 tay xuôi ra sau, mặt nghiêng về bên trái. Không cho nạn nhân sử dụng thuốc chống nôn vì sẽ giữ chất độc và không cho uống Paracetamol vì sẽ làm hại gan.

Nếu nạn nhân có biểu hiện co giật, thở không đều, hôn mê, bị ngã có chảy máu tai, quầng mắt, loạn nhịp tim,... cần ngay lập tức đưa nạn nhân và những chất mà họ đã sử dụng (nghi ngờ là tác nhân gây ngộ độc) tới bệnh viện cấp cứu.

Nhiễm độc rượu methanol là loại nhiễm độc nặng, nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa được bằng các cách sau:

• Hạn chế sử dụng rượu, bia vì đây là chất độc hại, ảnh hưởng xấu tới gan, tim mạch, não bộ,...
• Mỗi người chỉ nên uống 1 đơn vị rượu mỗi ngày. Cụ thể, chỉ nên uống 300 - 350ml bia (nồng độ 4%), 150 - 200ml rượu sâm panh (nồng độ 11%), 50ml rượu có màu (nồng độ 17 - 20%) hoặc 25ml rượu trắng (nồng độ 35 - 40%);
• Thận trọng khi sử dụng rượu, chỉ mua rượu tại các địa chỉ uy tín, có thông tin nguồn gốc rõ ràng;
• Không uống rượu tự pha chế, tự ngâm với lá, rễ cây, động vật,... mà không rõ thành phần, xuất xứ hay công dụng;
• Không uống rượu có hàm lượng methanol > 0,1%;
• Không uống rượu khi đang đói;
• Không uống rượu kèm với các loại nước có ga;
• Không uống rượu khi đang sử dụng các loại thuốc như: Thuốc ức chế hệ thần kinh trung ương, thuốc kích thích hệ thần kinh trung ương, thuốc hạ huyết áp, thuốc hạ đường huyết, các nhóm kháng sinh Cephalosporin, nhóm Phenicol (Chloramphenicol), nhóm Azol (như Metronidazol), thuốc kháng viêm không steroid thế hệ cũ (như Diclofenac, Ibuprofen,...);
• Phụ nữ có thai và cho con bú không nên uống rượu;
• Nhận biết sớm các dấu hiệu nhiễm độc methanol để kịp thời đưa nạn nhân đi cấp cứu tại các cơ sở y tế.

Rượu methanol gây ngộ độc rượu, tùy từng mức độ có thể nguy hiểm cho sức khỏe, thậm chí là tử vong. Vì vậy, để có một sức khỏe tốt, mỗi người nên hạn chế sử dụng rượu bia. Khi có các triệu chứng ngộ độc rượu, cần đưa nạn nhân tới bệnh viện để được cấp cứu kịp thời.