Ung thư trẻ em: Những điều cần biết

Bài viết bởi Tiến sĩ, Bác sĩ Phạm Thị Việt Hương - Bác sĩ Huyết học – Ung thư - Đơn nguyên Huyết học và Trị liệu tế bào - Trung tâm Y học Tái tạo và Trị liệu tế bào, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Bệnh ung thư vốn dĩ vẫn không chừa một ai, kể cả đối tượng là trẻ nhỏ. Ước tính trên thế giới hàng năm có một tỷ lệ người tử vong do bệnh ung thư rất lớn. Vì thế, việc nhận biết, tìm hiểu những dấu hiệu bệnh ung thư ở trẻ rất quan trọng để đem lại cơ hội điều trị bệnh tốt hơn, đảm bảo sức khỏe về sau.

Ước tính chính xác về tỷ lệ mắc ung thư ở trẻ em rất quan trọng đối với các nhà hoạch định chính sách để đưa ra các quyết định ưu tiên và lập kế hoạch. Tuy nhiên, nhiều quốc gia không có cơ quan đăng ký ung thư định lượng tỷ lệ mắc ung thư ở trẻ em. Hơn nữa, ngay cả khi có hệ thống đăng ký, họ có thể đánh giá thấp tỷ lệ mắc bệnh thực sự, vì trẻ em bị ung thư có thể không được chẩn đoán.

Do đó, mục đích nghiên cứu của chúng tôi là cung cấp các ước tính về tổng tỷ lệ mắc ung thư ở trẻ em chưa được chẩn đoán chiếm tỷ lệ thấp.

Chúng tôi đã triển khai mô hình vi mô để mô phỏng tỷ lệ mắc ung thư ở trẻ em ở 200 quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn thế giới, có tính đến xu hướng tăng trưởng dân số và đô thị, sự thay đổi địa lý về tỷ lệ mắc ung thư và các rào cản của hệ thống y tế đối với việc chẩn đoán và không được chẩn đoán. Để đảm bảo kết quả mô hình phù hợp với dữ liệu dịch tễ học, chúng tôi đã hiệu chỉnh mô hình thành dữ liệu đăng ký ung thư công khai bằng cách sử dụng phương pháp Bayes trong đó dữ liệu quan sát được cố định và các tham số mô hình (tỷ lệ mắc ung thư, xác suất truy cập và giới thiệu hệ thống y tế) là các biến ngẫu nhiên . Chúng tôi ước tính tổng tỷ lệ mắc ung thư ở trẻ em (được chẩn đoán và không được chẩn đoán) ở mỗi quốc gia trong năm 2015 và dự đoán số ca mắc từ 2015 đến 2030.

Mô hình của chúng tôi ước tính rằng có 397.000 (khoảng không chắc chắn 95% [UI] 377.000 – 426.000) các trường hợp mắc bệnh ung thư ở trẻ em trên toàn thế giới trong năm 2015, trong đó chỉ có 224.000 (95% UI 216.000 - 237.000) được chẩn đoán. Phát hiện này cho thấy 43% (172.000 trong số 397.000) trường hợp ung thư ở trẻ em không được chẩn đoán trên toàn cầu, với sự thay đổi đáng kể theo khu vực, từ 3% ở Tây Âu (120 trong số 4300) và Bắc Mỹ (300 trong số 10.900) đến 57 % (43.000 trong số 76.000) ở phía tây châu Phi. Ở Nam Á (bao gồm Đông Nam Á và Nam Trung Á), tỷ lệ chung của các trường hợp không được chẩn đoán được ước tính là 49% (67.000 trong số 137.000). Có tính đến các dự báo dân số, chúng tôi ước tính sẽ có 6,7 triệu (95% UI 6,3 - 7,2) các trường hợp ung thư ở trẻ em trên toàn thế giới từ 2015 đến 2030. Ở mức độ hiệu quả của hệ thống y tế hiện nay, chúng tôi ước tính có 2,9 triệu (95% UI 2,7 - 3,3) các trường hợp ung thư ở trẻ em sẽ bị lỡ chẩn đoán giữa năm 2015 và 2030.

Ung thư ở trẻ em thực sự không được chẩn đoán, đặc biệt là ở Nam Á và châu Phi cận Sahara (bao gồm cả phía tây, phía đông và nam Châu Phi). Ngoài việc cải thiện điều trị ung thư ở trẻ em, các hệ thống y tế phải được tăng cường để chẩn đoán chính xác và chăm sóc hiệu quả cho tất cả trẻ em bị ung thư. Khi các quốc gia mở rộng phạm vi bảo hiểm y tế toàn cầu, những ước tính về tổng tỷ lệ này hy vọng sẽ giúp hướng dẫn các nỗ lực tăng cường năng lực hệ thống y tế một cách thích hợp để đảm bảo tiếp cận chăm sóc ung thư hiệu quả ở trẻ em.

Ở Việt Nam, chuyên ngành ung thư trẻ em gặp quá nhiều khó khăn. Bác sĩ, điều dưỡng ung thư nhi khoa được đào tạo bài bản dường như chỉ đếm trên đầu ngón tay vì các Trường Đại học Y đều chưa có bộ môn ung thư nhi khoa (chỉ có bộ môn ung thư với các bài giảng về ung thư người lớn và số ít bài giảng sơ đẳng về ung thư trẻ em, bộ môn Nhi). Mô hình đào tạo ở các nước tiên tiến, bắt buộc để trở thành bác sĩ ung thư trẻ em thì trước đó phải là bác sĩ chuyên khoa Nhi. Ung thư trẻ em khác biệt rất lớn ung thư người lớn. Chúng ta chỉ mới có vài cơ sở điều trị ung thư trẻ em tập trung. Hầu hết các bệnh viện tỉnh, huyện đều không có bác sĩ ung thư trẻ em. Tuyên truyền về bệnh ung thư trẻ em còn rất yếu, vì thế hầu hết trẻ được chẩn đoán ở giai đoạn muộn hoặc không được chẩn đoán.

Ung thư trẻ em được chẩn đoán ở mọi lứa tuổi, từ trẻ sơ sinh đến trẻ em và thanh niên. Số lượng các trường hợp được chẩn đoán hàng năm đã không giảm trong gần 20 năm qua.

Ung thư là nguyên nhân gây tử vong do bệnh tật ở trẻ em Mỹ, dẫn đến cái chết của khoảng 1.800 trẻ em mỗi năm. Khoảng 1.190 trẻ em dưới 15 tuổi dự kiến sẽ chết vì ung thư vào năm 2020. Theo Báo cáo thống kê sống còn quốc gia, tập 68, 2019, Trung tâm kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ, nghiên cứu trên 3774 trẻ 1-19 tuổi tử vong, thì tử vong do ung thư chiếm 51%, tiếp theo là bệnh tim 18%, cúm và viêm phổi 8%...

Ở một số nước thu nhập thấp và trung bình, chỉ 20% trẻ em sẽ sống sót. Hơn 40.000 trẻ em trải qua điều trị ung thư mỗi năm.

Ở Việt Nam, chưa có thống kê đầy đủ trên toàn quốc. Theo Tổ chức y tế thế giới, ung thư ở trẻ em nói chung không thể được ngăn ngừa hoặc sàng lọc.

Cải thiện kết quả cho trẻ em bị ung thư đòi hỏi chẩn đoán sớm và chính xác, sau đó là điều trị hiệu quả. Hầu hết các bệnh ung thư ở trẻ em có thể được chữa khỏi bằng thuốc chung và các hình thức điều trị khác bao gồm phẫu thuật và xạ trị. Điều trị ung thư trẻ em có thể có hiệu quả chi phí trong tất cả các mức thu nhập.

Tử vong lẽ ra có thể tránh được trong ung thư trẻ em ở các nước thu nhập thấp bao gồm thiếu chẩn đoán, chẩn đoán sai hoặc chẩn đoán chậm, trở ngại trong việc chăm sóc, từ bỏ điều trị, tử vong do độc tính và tỷ lệ tái phát cao hơn...

Cần thiết phải có hệ thống dữ liệu ung thư ở trẻ em để thúc đẩy cải tiến liên tục về chất lượng chăm sóc và thúc đẩy các quyết định chính sách.

Chẩn đoán chính xác là điều cần thiết để điều trị cho trẻ em bị ung thư vì mỗi bệnh ung thư đòi hỏi một chế độ điều trị cụ thể có thể bao gồm phẫu thuật, xạ trị và hóa trị. Tiếp cận chẩn đoán hiệu quả, thuốc thiết yếu, giải phẫu bệnh, các chế phẩm máu, xạ trị, tâm lý xã hội và chăm sóc hỗ trợ là khác nhau và không công bằng trên toàn thế giới.

Các ung thư thường gặp ở trẻ em bao gồm: u não, bạch cầu cấp, u lympho (không Hodgkin và Hodgkin), u nguyên bào thần kinh, u nguyên bào thận, các sarcoma phần mềm, xương, u nguyên bào võng mạc...

Các triệu chứng nghĩ đến ung thư ở trẻ em như sau cha mẹ nên chú ý và kịp thời cho con mình đến bệnh viện để được chẩn đoán và điều trị:

Trẻ có dấu hiệu sốt kéo dài không rõ nguyên nhân. Bên cạnh đó, trẻ còn bị ra mồ hôi nhiều, đặc biệt là vào ban đêm.

Nếu trên người trẻ bỗng xuất hiện các vết bầm tím, hoặc vết ban đỏ không rõ nguyên nhân, hoặc trẻ bị chảy máu mũi thường xuyên thì rất có thể đây chính là biểu hiện ung thư máu ở trẻ em. Hiện tượng này xảy ra do khả năng đông máu kém do số lượng bạch cầu tăng cao, chèn ép tiểu cầu và hồng cầu.

Ung thư máu khiến lượng bạch cầu tăng cao và hồng cầu suy giảm, mà hồng cầu lại có chức năng đưa oxy đi khắp cơ thể, khi hồng cầu bị thiếu trẻ sẽ bị hoa mắt, chóng mặt, da tái nhợt xanh xao, thở dốc,... Thậm chí trẻ có thể bị rối loạn ngôn ngữ, nói không rõ tiếng...

Khi mắc ung thư máu, các tế bào ung thư máu làm cho khu vực bụng của trẻ bị khó chịu, gây cảm giác chán ăn, khiến trẻ bị sụt cân, cơ thể yếu ớt.

Sở dĩ trẻ mắc ung thư máu bị khó thở là bởi các tế bào bạch cầu phát triển mạnh có thể tập trung ở quanh tuyến ức, gần khu vực cổ, khiến trẻ cảm thấy khó thở.

Nhiễm trùng thường xuyên, dai dẳng là một trong những biểu hiện của ung thư máu. Biểu hiện của nhiễm trùng do ung thư máu là: ho, sốt, chảy nước mũi... và tình trạng này sẽ không thuyên giảm dù dùng thuốc kháng sinh.

Bởi các tế bào bạch cầu phát triển mạnh và tích tụ trong các cơ quan nội tạng như gan, thận, lá lách... nên khiến trẻ bị đau bụng, chướng bụng.

Khi trẻ bị ung thư máu, các hạch bạch huyết ở khu vực cổ, dưới cánh tay, bẹn sẽ bị sưng to, cứng do tích tụ nhiều tế bào bạch cầu.

Máu thường được sản xuất trong tủy xương, nhưng khi bị ung thư máu, lượng hồng cầu bị suy giảm do bạch cầu tăng cao, sự tích tụ quá mức của bạch cầu sẽ chèn ép, tác động lên các mô xương gây đau nhức.

Cha mẹ có thể thấy mắt trẻ lóe lên khi chụp ảnh flash, trong bóng tối, nhìn thấy đồng tử có đốm trắng, hoặc lác mắt, sưng nền, đỏ mắt.

Nếu bệnh ung thư được phát hiện ở giai đoạn sớm, trẻ sẽ có nhiều cơ hội hơn để được cứu sống. Việc chữa trị là sự kết hợp các phương pháp điều trị hóa trị, phẫu thuật . . . tùy theo dạng bệnh và lứa tuổi của trẻ.

Bệnh ung thư vốn dĩ vẫn không chừa một ai, ước tính trên thế giới hàng năm có một tỷ lệ người tử vong do bệnh ung thư rất lớn. Thực tế, nếu bệnh ung thư có thể phát hiện ở giai đoạn sớm thì tiên lượng điều trị bệnh rất cao, thậm chí có thể khỏi hẳn và không tái phát. Vì thế, việc tầm soát ung thư là việc làm cần thiết, nhất là với các đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao.

Với nhiều năm kinh nghiệm trong việc thăm khám và điều trị, sàng lọc các bệnh lý ở trẻ, hiện nay khoa Nhi tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec đã trở thành một trong các trung tâm chăm sóc sức khỏe lớn, có khả năng thăm khám, sàng lọc và điều trị nhiều bệnh lý chuyên sâu ở trẻ. Bên cạnh đó, để nâng cao chất lượng dịch vụ hiện nay Vinmec còn có các gói Khám sức khỏe tổng quát dành cho trẻ em dưới 18 tuổi và gói sàng lọc ung thư từ rất sớm. Vì thế khi thấy trẻ có các dấu hiệu bất thường, cha mẹ có thể đưa trẻ đến Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec để thăm khám sức khỏe và sàng lọc bệnh lý.

Nguồn tham khảo:

• Trung tâm Thông tin Công nghệ Sinh học Quốc gia Mỹ
• Viện ung thư quốc gia Hoa Kỳ
• Tổ chức Y tế Thế giới
• Viện sức khỏe quốc gia Hoa Kỳ

Zachary J Ward, Jennifer M Yeh, Nickhill Bhakta et al (2019), Estimating the total incidence the total incidence of global childhood cancer: a simulation-based analysis, The Lancet Oncology 2019, VOLUME 20, ISSUE 4, P483-493, APRIL 01, 2019)