Bong gân và đứt dây chằng cổ chân

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Mai Anh Kha - Bác sĩ ngoại Chấn thương chỉnh hình - Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Bong gân tại cổ chân là vị trí bong gân thường gặp nhất trong các chấn thương trên cơ thể. Những trường hợp bong gân thường gặp là: té ngã khi đi giày cao gót hoặc chơi thể thao. Tùy theo từng mức độ chấn thương có trường hợp bong gân ở mức độ nhẹ và có thể điều trị tại nhà, nhưng đối với những trường hợp chấn thương nặng là đứt dây chằng cổ chân thì có thể cần phải phẫu thuật để nối gân.

Bong gân khớp cổ chân là tình trạng các dây chằng xung quang khớp cổ chân bị giãn quá mức dẫn đến rách một phần hoặc toàn bộ dây chằng dưới tác động của lực chấn thương. Bong gân khớp cổ chân gặp ở mọi lứa tuổi, với mức độ tổn thương từ nhẹ đến nặng, tùy thuộc mức độ tổn thương dây chằng.

Bong gân xảy ra khi khớp gối bị chèn ép phải gập nhiều hơn bình thường, do đó làm đứt dây chằng chân. Dạng phổ biến nhất xảy ra khi bàn chân xoay vào trong và toàn bộ trọng lượng cơ thể dồn vào cổ chân. Một số nguyên nhân thường gặp gây ra bong gân cổ chân có thể là do bị trật cổ chân hoặc bàn chân khi nhảy, đi bộ hay tập thể dục.

Ngay sau chấn thương, khớp cổ chân đau kèm theo sưng nề, bầm tím, căng mọng, giảm hoặc mất vận động. Khi tình trạng cấp tính qua đi, thăm khám lâm sàng có thể thấy khớp cổ chân mất vững.

• Nếu bong gân mức độ nặng, người bệnh có thể nghe tiếng “rắc” khi chấn thương, sau đó mất cơ năng cổ chân giống gãy xương
• Chụp phim X-quang

Cấu trúc xương không thay đổi. Chụp Xquang thấy hình ảnh gián tiếp của các tổn thương dây chằng như bong mộng chầy mác (tổn thương dây chằng bên mác), khe sáng mắt cá trong giãn rộng (tổn thương dây chằng delta-bên chầy).

• Chụp cộng hưởng từ (MRI)

Chỉ định chụp MRI khi nghi ngờ tổn thương dây chằng mức độ nặng hoặc tổn thương sụn khớp và khi cổ chân hết giai đoạn sưng nề.

• Phân độ dựa trên mức độ tổn thương dây chằng
  • Độ 1 (mức độ nhẹ): Các dây chằng bị kéo giãn nhẹ, tổn thương ở mức độ vi thể trên các sợi xơ. Biểu hiện: sưng nề nhẹ quanh mắt cá chân.
  • Độ 2 (mức độ trung bình): Đứt dây chằng chân một phần. Biểu hiện: Sưng nề mức độ vừa phải quanh khớp cổ chân, có cảm giác mất vững khớp cổ chân khi thăm khám.
  • Độ 3 (mức độ nặng): Đứt dây chằng chân hoàn toàn. Sưng nề, bầm tím toàn bộ khớp cổ chân. Thăm khám thấy khớp cổ chân mất vững rõ.

• Đau nhức cổ chân

Đau nhức là một triệu chứng điển hình của tình trạng đứt dây chằng cổ chân.

Nếu bạn bị đứt dây chằng ở cổ chân sẽ cảm thấy thấy đau nhói ở vị trí cổ chân, mắt cá chân hoặc cả gót chân. Tùy vào mức độ tổn thương đứt dây chằng chân gây hạn chế vận động, các khớp trở nên tê dại, cơn đau có thể âm ỉ kéo dài hoặc lúc đau lúc không.

• Sưng khớp chân

Người bị đứt dây chằng chân sẽ cảm thấy cổ chân sưng to, vùng da quanh vị trí khớp tổn thương có dấu hiệu bầm, thâm tím do chảy máu ở bên trong. Nếu dùng tay ấn chỗ khớp đau sẽ thấy rất nóng và đau nhói.

• Lỏng cổ chân

Nếu bị bong gân ở trường hợp nặng gây ra đứt dây chằng chân hoàn toàn có thể dẫn tới lỏng khớp khiến người bệnh cảm thấy cổ chân yếu, không vững, khi di chuyển sẽ thấy không thật chân, khó thực hiện các thao tác mạnh và nhanh. Lúc này người bệnh cần nhanh chóng đến các cơ sở y tế để khám và điều trị tránh để bệnh phát triển nặng có thể gây ra thoái hóa khớp cổ chân.

Để giảm đau khi bị đứt dây chằng cổ chân bạn có thể áp dụng một số biện pháp như:

• Chườm lạnh: Chườm lạnh là phương pháp làm tê nhanh chóng giúp giảm đau, ngăn ngừa phù nề hiệu quả. Bạn nên sử dụng mảnh vải mỏng bọc 3 - 4 viên đá lại rồi chườm lên vị trí cổ chân bị đứt dây chằng sẽ thấy các triệu chứng đau nhức giảm đáng kể. Cần chú ý, tránh việc chườm nóng vì điều này có thể làm giãn mạch, khiến cho khớp sưng to.
• Ngưng vận động: Ngay khi phát hiện các triệu chứng đứt dây chằng cổ chân người bệnh nên ngừng lại mọi hoạt động có liên quan tới chân để tránh bệnh tiến triển nặng.
• Ép chằng cổ chân: Bạn nên sử dụng băng thun để băng ép dây chằng khớp cổ chân trong vòng khoảng 48 giờ để khớp không bị tổn thương nặng thêm dẫn tới thoái hóa, lúc đó điều trị đứt dây chằng cổ chân sẽ khó hơn rất nhiều.

Lưu ý: Bạn nên thực hiện căng nhẹ băng thun không nên chặt quá mà cũng không được lỏng quá.

• Nghỉ ngơi: Thực hiện các chế độ nghỉ ngơi hợp lý và nên hạn chế việc di chuyển sẽ giúp người bệnh mau chóng phục hồi các tổn thương đứt dây chằng cổ chân.
• Chế độ dinh dưỡng: Bạn cần chú ý đến chế độ dinh dưỡng với việc bổ sung những thực phẩm giàu chất kẽm, đồng, canxi, silicium, giúp tăng cường sức khỏe xương khớp, đồng thời thúc đẩy dây chằng cổ chân được nhanh chóng phục hồi.

Ngoài ra, sau khi giảm bớt sưng phù, bạn nên mang giày dép y khoa hoặc lót giày y khoa giúp giảm áp lực cơ thể lên bàn chân để tình trạng đứt dây chằng cổ chân nhanh chóng trở lại bình thường.

Những trường hợp bong gân mức độ vừa và nặng (khớp cổ chân sưng nề nhiều, mất vững, mất vận động), ngoài việc giảm đau, chườm đá, kê cao chân còn phải bất động.

• Bất động bằng bột từ 1/3 trên cẳng chân xuống bàn ngón chân (bột bốt) trong thời gian tối thiểu 3 tuần. Sau bó bột là giai đoạn tập luyện.
• Bong gân rất hiếm khi phải phẫu thuật. Phẫu thuật được chỉ định cho những bong gân mức độ nặng, điều trị bảo tồn không hiệu quả, khớp cổ chân mất vững. Có thể phẫu thuật nội soi.
• Phẫu thuật nội soi: sử dụng các lỗ vào mặt trước khớp cổ chân, đưa camera vào khớp, quan sát diện khớp, lấy bỏ các mảnh bong sụn khớp (chuột khớp) nếu có. Khâu phục hồi dây chằng hoặc tạo hình lại dây chằng bằng các mảnh ghép từ gân cơ tự thân.

Bạn có thể phòng ngừa bong gân, đứt dây chẳng cổ chân bằng các cách sau đây:

• Khởi động kỹ trước khi chơi thể thao hoặc hoạt động thể lực khác
• Đi giày thể thao đúng chủng loại
• Cẩn thận khi bước, chạy, nhảy trên nền mấp mô
• Giảm hoặc dừng chơi thể thao khi có tình trạng đau khớp cổ chân
• Cần tránh để tình trạng bong gân bị tái đi tái lại dẫn đến bong gân mạn tính
• Nếu bị bong gân một lần, các dây chằng không được phục hồi thì sẽ xảy ra bong gân tái diễn nhiều lần
• Nếu đau kéo dài trên 4-6 tuần thì gọi là bong gân mạn tính
• Tránh các hoạt động có xu hướng làm cho tình trạng bong gân mạn tính nặng lên như bước trên nền mấp mô, chơi các môn thể thao làm cho cổ chân dễ bị vặn xoắn.