Các rối loạn tuyến tụy thông thường

Bài viết của Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Bác sĩ nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

Tuyến tụy đóng nhiều vai trò, nó tạo ra insulin cần thiết nhằm điều chỉnh glucose và các enzym để tiêu hóa thức ăn cũng như hấp thụ chất dinh dưỡng. Khi bị rối loạn tuyến tụy, bạn có thể gặp các triệu chứng như đau và chướng bụng, buồn nôn hoặc nôn tiêu chảy giảm cân suy dinh dưỡng...

Tuyến tụy tạo ra các enzyme tiêu hóa và hormone như insulin. Bộ phận này nằm ở vị trí bụng cao, gần các động mạch và tĩnh mạch chính.

Tuyến tụy có ba phần đó là đầu, đuôi và thân tụy. Các enzyme tiêu hóa và hormone sản xuất tại tuyến tụy đi từ tuyến tụy đến tá tràng qua ống tụy. Phần của tuyến tụy sản xuất hormone được gọi là tuyến tụy nội tiết, và phần sản xuất enzyme tiêu hóa được gọi là tuyến tụy ngoại tiết.

Tuyến tụy đóng nhiều vai trò. Nó tạo ra insulin cần thiết để điều chỉnh glucose và các enzym để tiêu hóa thức ăn cũng như hấp thụ chất dinh dưỡng. Khi tuyến tụy của bạn không hoạt động tốt, bạn có thể có ít nhất một số triệu chứng sau:

• Đau và chướng bụng
• Buồn nôn hoặc nôn
• Tiêu chảy
• Phân màu nhạt
• Sốt
• Giảm cân
• Suy dinh dưỡng

Những triệu chứng này có thể là do suy tuyến tụy ngoại tiết, viêm tụy hoặc một số rối loạn khác của tuyến tụy.

2.1. Viêm tụy là một trong những rối loạn tuyến tụy

Viêm tụy có nghĩa là tuyến tụy của bạn bị viêm. Có một số loại viêm tụy với nhiều nguyên nhân khác nhau. 3 loại chính là cấp tính, mãn tính và di truyền.

Viêm tụy cấp tính xảy ra đột ngột, gây ra những cơn đau dữ dội ở vùng bụng trên và có thể kéo dài vài ngày. Nguyên nhân của viêm tụy cấp bao gồm: Sỏi mật; sử dụng rượu mãn tính; chấn thương; nhiễm trùng; một số loại thuốc; bất thường về chất điện giải, lipid hoặc hormone; di truyền. Cách chữa trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra.

Viêm tụy mãn tính gây đau bụng trên, tiêu chảy và sụt cân. Khi bệnh tiến triển, nó gây ra những tổn thương không thể phục hồi cho tuyến tụy. Điều này có thể dẫn đến bệnh tiểu đường và suy dinh dưỡng do suy tụy mạn tính. Nguyên nhân bao gồm: Sử dụng rượu mãn tính, bệnh xơ nang, rối loạn tuyến tụy do di truyền. Điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân và có thể bao gồm liệu pháp thay thế men tụy (PERT), insulin và kiểm soát cơn đau.

Viêm tụy cũng có thể do viêm tụy di truyền hoặc do bất thường ở ruột. Viêm tụy di truyền là một bệnh tiến triển. Điều trị có thể bao gồm liệu pháp thay thế men tụy và kiểm soát cơn đau.

2.2. Suy tuyến tụy ngoại tiết

Suy tuyến tụy ngoại tiết là tình trạng bạn bị thiếu các enzym tuyến tụy đến mức suy dinh dưỡng. Một triệu chứng của suy tuyến tụy ngoại tiết là tăng tiết mỡ trong phân.

Bạn cũng có thể bị rỉ dịch nhờn từ hậu môn. Các triệu chứng khác có thể bao gồm:

• Đầy bụng hoặc co thắt bụng
• Tiêu chảy hoặc không kiểm soát phân được khi đi tiêu
• Giảm cân
• Suy dinh dưỡng

Nguyên nhân của suy tụy mãn tính bao gồm:

• Viêm tụy
• U nang hoặc khối u lành tính của tuyến tụy
• Tắc hoặc hẹp ống tụy, ống mật
• Ung thư tuyến tụy
• Biến chứng của phẫu thuật tuyến tụy
• Xơ nang
• Bệnh tiểu đường

Phương pháp điều trị suy tuyến tụy ngoại tiết có thể là sử dụng liệu pháp thay thế men tụy kết hợp chế độ ăn uống ít chất béo (trừ khi bạn bị xơ nang), bổ sung dinh dưỡng (đặc biệt là vitamin tan trong chất béo A, D, E, K) cũng như tránh uống rượu và hút thuốc.

2.3. Bệnh xơ nang

Xơ nang là một rối loạn tuyến tụy có yếu tố di truyền ảnh hưởng đến phổi và đường tiêu hóa, bao gồm cả tuyến tụy. Các triệu chứng của bệnh bao gồm:

• Nhiễm trùng đường hô hấp thường xuyên
• Ho
• Chướng bụng
• Phân có mùi hôi
• Da có vị mặn
• Không thể tăng cân
• Chậm phát triển
• Suy dinh dưỡng do suy tụy mãn tính

Điều trị xơ nang bao gồm:

• Liệu pháp thay thế men tụy
• Thuốc để giải quyết các vấn đề về hô hấp
• Bài tập thở và vật lý trị liệu lồng ngực
• Chế độ ăn uống và bổ sung dinh dưỡng phù hợp
• Ghép phổi

2.4. Bệnh ung thư tuyến tụy

Ung thư tuyến tụy tiến triển có thể gây ra vàng da và mắt cũng như suy tuyến tụy ngoại tiết. Điều trị ung thư tuyến tụy có thể bao gồm:

• Phẫu thuật
• Hóa trị liệu
• Bức xạ
• Quản lý cơn đau
• Liệu pháp thay thế men tụy

2.5. Bệnh tiểu đường

Bệnh tiểu đường là tình trạng tuyến tụy không sản xuất đủ insulin hoặc cơ thể không thể sử dụng nó một cách hiệu quả. Insulin cần thiết để phân phối glucose đến các tế bào khắp cơ thể. Các triệu chứng của bệnh tiểu đường không được kiểm soát bao gồm:

• Đói và khát quá mức
• Mệt mỏi
• Đi tiểu thường xuyên

Mối liên hệ giữa bệnh tiểu đường và suy tuyến tụy ngoại tiết không được hiểu hoàn toàn. Nhưng bệnh tiểu đường có thể dẫn đến việc bạn phải suy tụy mãn tính và việc mắc suy tuyến tụy ngoại tiết trong một thời gian dài có liên quan đến bệnh tiểu đường.

Điều trị bệnh tiểu đường tùy thuộc vào loại, triệu chứng và biến chứng. Nó có thể bao gồm quản lý chế độ ăn uống, insulin và theo dõi lượng đường trong máu. Nếu bạn bị tiểu đường và phát triển suy tuyến tụy ngoại tiết, bác sĩ có thể kê đơn liệu pháp thay thế men tụy.

2.6. Phẫu thuật tuyến tụy

Đôi khi, suy tuyến tụy ngoại tiết xảy ra sau khi phẫu thuật tuyến tụy do ung thư tuyến tụy, u nang hoặc khối u lành tính.

3. Khi nào đến gặp bác sĩ?

Không nhất thiết phải đến gặp bác sĩ nếu thỉnh thoảng bạn bị đầy hơi và chướng bụng. Nhưng nếu bạn thường xuyên gặp rắc rối với tiêu hóa, có một số tình trạng nguy hiểm có thể gây ra các triệu chứng này. Điều quan trọng là phải tìm ra nguyên nhân để có thể đưa ra liệu pháp phù hợp.

Nếu bạn có các triệu chứng của suy tuyến tụy ngoại tiết, chẳng hạn như đau bụng, phân có mùi hôi và sụt cân, hãy đến gặp bác sĩ ngay lập tức. Bạn có thể bị suy dinh dưỡng và cần điều trị. Đặc biệt lưu ý những triệu chứng này nếu bạn đang bị:

• Viêm tụy cấp tính hoặc mãn tính
• Ung thư tuyến tụy
• Sau phẫu thuật tuyến tụy
• Bệnh xơ nang
• Bệnh tiểu đường

Bạn cũng nên nói chuyện với bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi thêm men tiêu hóa không kê đơn (OTC) vào chế độ ăn uống.

Tóm lại, có nhiều rối loạn tuyến tụy khác nhau. Do đó, nếu bạn gặp các vấn đề về tiêu hóa thường xuyên hoặc dai dẳng thì nên đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và có biện pháp điều trị thích hợp.

Tài liệu tham khảo:

• Common disorders of the pancreas. (n.d.). pancreasfoundation.org/patient-information/about-the-pancreas/common-disorders-of-the-pancreas/
• Jawaid S, et al. (2019). Exocrine pancreatic insufficiency following acute pancreatitis: True association or suy tuyến tuỵ ngoại tiết phenomenon? DOI: 10.1007/s10620-019-05653-z
• Struyvenberg MR, et al. (2017). Practical guide to exocrine pancreatic insufficiency – Breaking the myths. DOI: 10.1186/s12916-017-0783-y