Tuyến tụy và các dấu hiệu, triệu chứng của suy tuyến tụy ngoại tiết

Bài viết của Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Bác sĩ nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

Suy tuyến tụy ngoại tiết (EPI) là bệnh lý xảy ra khi tuyến tụy của bạn không thể sản xuất hoặc tiết đủ các enzym tiêu hóa để phân hủy thức ăn cũng như hấp thụ chất dinh dưỡng. Vì không có triệu chứng chính xác nên rất khó phát hiện trong giai đoạn đầu của bệnh.

Tụy là cơ quan tạo ra những enzyme tiêu hóa và hormone. Tuyến tụy có 3 phần, đó là:

• Đầu tụy
• Đuôi tụy
• Thân tụy.

Các enzyme tiêu hóa và hormone sản xuất trong tuyến tụy đi từ tuyến tụy đến tá tràng (phần đầu tiên của ruột non) thông qua một ống gọi là ống tụy. Nơi tuyến tụy sản xuất hormone sẽ được gọi là tuyến tụy nội tiết, còn nơi sản xuất enzyme tiêu hóa thì gọi là tuyến tụy ngoại tiết.

2. Nguyên nhân gây ra suy tụy ngoại tiết là gì?

Bất cứ điều gì làm gián đoạn quá trình bình thường của các enzym tiêu hóa rời khỏi tuyến tụy đều có thể gây ra suy tụy ngoại tiết.

Viêm tụy không cải thiện theo thời gian và xơ nang là những nguyên nhân phổ biến nhất gây suy tuyến tụy ngoại tiết. Các tình trạng khác gây ra suy tụy ngoại tiết có thể do di truyền, rối loạn ruột hoặc là tác dụng phụ của phẫu thuật.

Các yếu tố liên quan đến suy tụy ngoại tiết bao gồm:

• Bệnh xơ nang
• Viêm tụy mãn tính
• Phẫu thuật tuyến tụy hoặc dạ dày
• Bệnh tiểu đường
• Bệnh celiac
• Bệnh viêm ruột như Crohn
• Viêm tụy tự miễn
• Bệnh ung thư tuyến tụy
• Hội chứng Zollinger-Ellison

3. Dấu hiệu, triệu chứng của suy tuyến tụy ngoại tiết

Khi tuyến tụy hoạt động tốt, các enzym giúp hệ tiêu hóa cũng như phân hủy thức ăn và hấp thụ chất dinh dưỡng được hoạt động tốt.

Suy tuyến tụy ngoại tiết (EPI) là bệnh lý xảy ra khi tuyến tụy của bạn không thể sản xuất hoặc tiết đủ các enzym tiêu hóa để phân hủy thức ăn cũng như hấp thụ chất dinh dưỡng. Quá trình tiêu hóa chất béo bị ảnh hưởng nhiều nhất.

Bạn có thể gặp các triệu chứng như chướng bụng đầy hơi, đau bụng và tiêu chảy. Suy tụy ngoại tiết nghiêm trọng có thể dẫn đến triệu chứng giảm cân, tiêu chảy và suy dinh dưỡng.

Vì suy tụy ngoại tiết khiến cơ thể bạn khó phân hủy thức ăn hơn, nên bạn sẽ có các triệu chứng tương tự như các tình trạng tiêu hóa khác. Các triệu chứng bao gồm:

• Đầy hơi
• Chướng bụng: Khi vi khuẩn đường ruột lên men thức ăn không được hấp thụ, chúng sẽ giải phóng hydro và metan, gây ra khí và đầy hơi.
• Tiêu chảy: Hệ tiêu hóa không phân hủy được chất béo và các chất dinh dưỡng.
• Đau bụng
• Sụt cân: Ngay cả khi bạn đang ăn một lượng thức ăn bình thường, suy tụy ngoại tiết có thể dẫn đến giảm cân. Điều này xảy ra vì cơ thể không phân hủy thức ăn thành các dạng nhỏ hơn mà hệ tiêu hóa của bạn có thể sử dụng. Bạn cũng có thể giảm cân vì ăn ít hơn để tránh các triệu chứng khó chịu của suy tụy ngoại tiết.
• Thiếu vitamin và suy dinh dưỡng: Các enzym tuyến tụy sẽ phá vỡ thức ăn thành các phân tử nhỏ mà cơ thể bạn có thể hấp thụ vào máu. Khi suy tụy ngoại tiết ngăn hệ tiêu hóa phân hủy thức ăn, cơ thể không thể sử dụng các chất dinh dưỡng và vitamin đó.

Vì không có triệu chứng chính xác nên rất khó phát hiện trong giai đoạn đầu của bệnh. Các triệu chứng sẽ trở nên nghiêm trọng hơn khi 90 phần trăm khả năng sản xuất enzyme bình thường của tuyến tụy không còn nữa. Tại thời điểm này, nhiều khả năng bạn có các triệu chứng rõ ràng liên quan đến suy tụy ngoại tiết. Các triệu chứng đặc trưng của suy tụy ngoại tiết ở giai đoạn nặng là sụt cân và đi phân lỏng.

4. Có thể ngăn ngừa suy tụy ngoại tiết không?

Nhiều tình trạng liên quan đến suy tụy ngoại tiết, bao gồm xơ nang, tiểu đường và ung thư tuyến tụy, không thể kiểm soát được.

Nhưng có một số yếu tố mà bạn có thể kiểm soát. Sử dụng rượu nặng và liên tục là nguyên nhân phổ biến nhất của viêm tụy đang diễn ra. Kết hợp sử dụng rượu với chế độ ăn nhiều chất béo và hút thuốc có thể làm tăng khả năng bị viêm tụy. Những người bị viêm tụy do sử dụng nhiều rượu có xu hướng bị đau dạ dày nghiêm trọng và phát triển bệnh suy tụy ngoại tiết nhanh hơn. Do đó, tốt nhất là thực hiện một chế độ ăn uống khoa học, lối sống lành mạnh và không nên uống rượu hoặc hạn chế uống rượu.

Tóm lại, các triệu chứng của suy tụy ngoại tiết tương tự như nhiều tình trạng tiêu hóa khác. Tuy nhiên, nếu bạn bị sụt cân không rõ nguyên nhân, tiêu chảy và phân mỡ, rất có thể suy tụy ngoại tiết đang gây ra các triệu chứng đó. Trong trường hợp này bạn nên đến cơ sở y tế để thăm khám và tư vấn điều trị.

Tài liệu tham khảo:

• Capurso, Gabriele. (2019, March). Exocrine pancreatic insufficiency: prevalence, diagnosis, and management. ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6432881/
• Domínguez-Muñoz, JE. (2011, February). Pancreatic exocrine insufficiency: Diagnosis and treatment. DOI: 10.1111/j.1440-1746.2010.06600.x/full
• Juckett, G. (2011, November 15). Evaluation of chronic diarrhea. aafp.org/afp/2011/1115/p1119.html
• Keller, J, et al. (2015, September 14). Diagnosis of pancreatic exocrine insufficiency in chronic pancreatitis