Diễn biến tâm lý bệnh nhân ung thư theo từng giai đoạn bệnh

Ung thư có nhiều giai đoạn, theo đó, tâm lý người bệnh cũng trải qua từng cung bậc thăng trầm khác nhau. Biết và thấu hiểu diễn biến tâm lý bệnh nhân ung thư cũng là một cách điều trị bệnh, giúp gánh nặng bệnh tật phần nào được nhẹ nhàng hơn.

Nghi ngờ là phản ứng đầu tiên ở hầu hết bệnh nhân được chẩn đoán là ung thư, đặc biệt là trong hoàn cảnh tình cờ phát hiện khi khám tầm soát mà chưa biểu hiện triệu chứng gì. “Bác sĩ này chẩn đoán đúng không?”, “Vì sao là ung thư mà không phải là bệnh khác?”, “chắc là kết quả xét nghiệm của mình bị nhầm với người nào rồi?”... là một trong hàng loạt các câu hỏi được đặt ra, dày đặt trong suy nghĩ của người bệnh. Ở giai đoạn này, một số người đón nhận một cách sửng sốt, bất ngờ rồi âm thầm lặng lẽ đi tìm “chân lý” ở nơi khác. Họ đi khám thêm tại nhiều bác sĩ khác, đòi hỏi làm thêm nhiều xét nghiệm với khao khát chứng minh kết quả kia là hoàn toàn sai lệch. Trái lại, có người sẽ rơi vào tình trạng trầm cảm, u uất mà không giải thoát được.

Thực sự, việc thông báo ra chẩn đoán xác định là ung thư cho người bệnh và người nhà là việc vô cùng khó khăn với bác sĩ, thậm chí cả những người công tác lâu năm. Bởi lẽ đây là cú sốc tâm lý rất phức tạp, đòi hỏi bác sĩ cần có khả năng thấu cảm tâm lý đối phương tốt không chỉ riêng khía cạnh chuyên môn. Ở một số trung tâm y khoa tiên tiến, nhân viên y tế cần phải trải qua một khóa huấn luyện về thông báo tin dữ trước khi hành nghề. Trong một số trường hợp, bác sĩ nên yêu cầu sự trợ giúp từ gia đình, cần nói tránh, nói giảm khi phải đối diện trực tiếp người bệnh như báo rằng bệnh nhân chưa chắc đã bị ung thư mà chỉ nghi ngờ thôi, để người bệnh có thời gian thích nghi dần nhưng song song đó là tiến hành những xét nghiệm chính xác để xác chẩn ung thư và lập kế hoạch điều trị sớm.

Khi đã thăm khám nhiều nơi đều cho cùng một lời kết luận giống nhau, khi thấy các biểu hiện bất thường ngày qua ngày trên chính cơ thể mình là phù hợp với bệnh, người bệnh đành phải thừa nhận họ đã mắc ung thư. Lúc này, tinh thần bệnh nhân có thể bớt dần căng thẳng và tràn đầy hy vọng. Họ nhận thức được thời gian không còn nhiều nên đòi hỏi họ phải nhanh chóng tiến hành mọi biện pháp điều trị với niềm tin tuyệt đối. Họ hy vọng vào các phương pháp y học sẽ giúp họ đẩy lùi căn bệnh ác tính.

Vì những lý do trên, đây được xem là “thời điểm vàng” để các thầy thuốc can thiệp điều trị và trấn an tâm lý cho bệnh nhân. Và “thời điểm vàng” này thực sự là giá trị nếu rơi vào giai đoạn sớm của bệnh, khi tiên lượng điều trị dứt bệnh còn cao. Bên cạnh đó, mỗi ung thư có một liệu trình điều trị khác nhau, cùng một bệnh lý nhưng tại mỗi giai đoạn cũng can thiệp khác nhau. Theo đó, việc chọn lọc hay phối hợp giữa phẫu thuật, xạ trị hay hóa trị là tùy vào chỉ định chuyên môn của bác sĩ; đồng thời cũng có phần trăm hiệu quả nhất định và các tác dụng phụ khó tránh khỏi. Tuy nhiên, đội ngũ nhân viên y tế cần có kỹ năng giao tiếp tốt, biết cách khéo léo tận dụng “thời điểm vàng” này để có được niềm tin, sự tuân thủ điều từ người bệnh cũng như vượt qua những tai biến không mong muốn. Hơn thế nữa, đừng bao giờ cam kết với bệnh nhân những điều tuyệt đối với những từ ngữ như “không đau đâu”, “không sao cả”, “sẽ khỏi bệnh”,... vì khi nhận ra những điều này không đúng, họ sẽ bị mất niềm tin và vô tình rút gọn thời gian hy vọng lại một cách rất đáng tiếc, hay thậm chí bỏ trị hoặc lựa chọn các phương pháp điều trị không chính thống khác. Song song đó, trong thời gian điều trị bệnh, nếu thể trạng cho phép, bác sĩ nên khuyến khích bệnh nhân làm những gì mình yêu thích hay cả việc khơi gợi đức tin tôn giáo. Điều này sẽ giúp cho tâm lý bệnh nhân được giải tỏa tốt hơn, vượt qua nỗi sợ hãi bệnh tật.

Khi càng ngày càng phải chịu đau đớn vì ung thư, khi cơ thể biến dạng và các phương pháp điều trị xem như không còn hiệu quả nữa, kể cả các phương pháp không bài bản như tự chữa, đi thầy lang, dùng thuốc nam..., họ tắt ngấm niềm hy vọng và chuyển sang giai đoạn chấp nhận bệnh. Mặc dù có thể họ vẫn tiếp tục theo dõi và sử dụng các phương pháp điều trị nhưng thái độ của họ là “đến đâu cũng được”, “ra sao cũng được”.

Ở giai đoạn này, bác sĩ nên xem xét đến chế độ chăm sóc giảm nhẹ cho người bệnh, vừa giúp nỗi đau bệnh tật được vơi bớt phần nào, vừa giúp tinh thần được nhẹ nhàng hơn. Đội ngũ nhân viên y tế trong khoa Chăm sóc giảm nhẹ không chỉ được đào tạo về chuyên môn mà còn có khả năng xoa dịu tâm lý người bệnh. Trong đó, các liệu pháp và thực hành tâm lý cũng được ứng dụng hiệu quả song song với việc dùng thuốc. Từ đó, nhiều nghiên cứu cũng đã chứng minh rằng, người bệnh ung thư có thang điểm đánh giá tinh thần lạc quan cao trên nhiều phương diện sẽ có tiên lượng bệnh tốt hơn, cuộc sống kéo dài hơn một cách đáng kể so với người bệnh luôn bi quan, chán nản.

Đây là tâm lý của bệnh nhân bị ung thư giai đoạn cuối, nhất là khi họ bị “bệnh viện trả về”. Lúc này, họ sẽ nghĩ nhiều hơn về cái chết và hy vọng vào một cuộc sống tương lai ở thế giới khác. Một số người còn khả năng tỉnh táo sẽ yêu cầu được trực tiếp giải quyết một số công việc, các mối quan hệ còn dang dở. Điều này là việc cần ủng hộ, mọi sự cấm đoán lúc này không còn ý nghĩa gì nữa.

Do đó, vai trò của bác sĩ bây giờ có thể được thay thế bởi đội ngũ điều dưỡng chăm sóc nâng đỡ phối hợp với các chuyên gia tâm lý và cả các bậc đại diện tôn giác như linh mục, nhà sư. Những suy nghĩ nhận ra cuộc sống vốn dĩ là vô thường, sẽ không còn những đau đớn, thống khổ do bệnh tật khi được giải thoát đến thế giới bên kia sẽ giúp họ trải qua những ngày cuối đời được an nhiên hơn.