Hướng dẫn trực quan về sự phát triển bộ não của trẻ

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Minh Tuấn - Bác sĩ Nhi - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Bộ não của trẻ được tạo thành từ nhiều bộ phận, trong đó bao gồm các khu vực khác nhau đảm nhận việc quản lý cảm xúc, logic, ngôn ngữ, trí nhớ, hành vi và kỹ năng vận động. Trong khi gen quy định cấu trúc não bộ của trẻ thì mạng liên kết giữa các vùng khác nhau của não phát triển mạnh hơn hoặc yếu hơn tùy thuộc vào trải nghiệm của trẻ. Muốn hỗ trợ sự phát triển não bộ của trẻ, trước hết bố mẹ nên được bổ sung kiến thức liên quan đến các thùy não và vai trò của chúng.

Thùy trán của não, tương ứng với phần nhu mô não nằm sau trán, có vai trò chính trong việc xử lý mọi suy nghĩ và hành vi tự động như đi bộ, nói, giải quyết vấn đề và một số khía cạnh của cảm xúc.

Sự phát triển của thùy trán ở trẻ thực sự diễn ra trong khoảng thời gian từ 6 đến 12 tháng tuổi, khi em bé của bạn có thể bắt động di chuyển và vận động, cũng như giao tiếp bằng lời nói. Khi trẻ bắt đầu bập bẹ, bán cầu não trái của trẻ sẽ sáng lên nhờ được kích hoạt và khi được nghe một bài hát ru yêu thích thì phần bán cầu não phải của trẻ sẽ nắm vai trò kiểm soát. Đối với hầu hết mọi người, việc phát triển ngôn ngữ được điều khiển bởi phía não bên trái, trong khi phần bên phải chịu trách nhiệm giải thích nội dung, cảm xúc của lời nói thông qua âm điệu và nhịp điệu của nó.

Thùy trán trưởng thành theo từng giai đoạn và mất nhiều năm để hoàn thiện. Các chức năng mới của nó liên tục được bổ sung trong suốt thời thơ ấu thông qua các trải nghiệm của trẻ. Bộ não của trẻ hoạt động tích cực trong thời thơ ấu nên tiêu hao nhiều năng lượng. Ước tính một nửa lượng calo tiêu thụ hằng ngày của một đứa trẻ 5 tuổi được dùng để cung cấp năng lượng cho các hoạt động của bộ não

Thùy đỉnh của não, nằm gần phía đỉnh đầu, có vai trò trong việc kiểm soát vị giác, xúc giác, khả năng nhận biết đồ vật, phối hợp động tác tay và mắt và một số nhận dạng thị giác hay khả năng hiểu những gì đang nhìn thấy.

Sự phát triển của thùy đỉnh được quyết định nhiều từ sự kích thích của môi trường bên ngoài. Khi bạn đưa cho bé những đồ vật mới để chơi và có kết cấu đặc trưng để bé chạm vào và cảm thấy thích thú, nghĩa là bạn đang trực tiếp kích thích sự phát triển ở thùy đỉnh của bộ não của trẻ.

Mặc dù trẻ thường không được tiếp xúc với nhiều loại thực phẩm khác nhau (Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ khuyến cáo rằng sữa mẹ hoặc sữa công thức là dinh dưỡng duy nhất của trẻ trong 6 tháng đầu tiên), các nghiên cứu cho thấy rằng trẻ có sở thích ăn ngọt ngay từ những ngày đầu tiên. Chúng cũng chu miệng giống như người lớn khi nếm vị chua.

Thùy chẩm là phần não bộ nằm gần phía sau đầu, có nhiệm vụ kiểm soát tầm nhìn và khả năng nhận biết hình ảnh hay khả năng hiểu những gì bạn đang nhìn thấy. Thị giác là một trong những giác quan kém phát triển nhất ở trẻ. Trên thực tế, trẻ sơ sinh bị cận thị và chỉ có thể nhìn xa khoảng 20 đến 40 cm. Chúng có thể nhận biết được ánh sáng, hình dạng và chuyển động, nhưng mọi đặc điểm khác vẫn khá mờ.

Các con đường thần kinh vận chuyển thông tin thị giác đến não cũng chưa trưởng thành, vì vậy rất khó để trẻ sơ sinh hiểu được những gì trẻ đang nhìn thấy.

Để phát triển những con đường này và các cơ quan kiểm soát thị lực nằm ở thùy chẩm, em bé của bạn cần được nhìn thấy nhiều đồ vật khác nhau. Trong vài tuần đầu, khuôn mặt của mẹ ở cự ly gần khi ôm sẽ rất đẹp trong mắt trẻ. Nghiên cứu cho thấy trẻ sơ sinh thích nhìn mặt người hơn những đồ vật khác. Khi bé được một tháng tuổi, bất kỳ đồ vật nào bạn lướt qua trước mắt bé, đặc biệt là những đồ vật có màu sắc tương phản đậm, sẽ thu hút được ánh nhìn của bé. Với sự kích thích liên tục, thị lực của bé sẽ cải thiện và đến khoảng tám tháng tuổi, bé sẽ nhìn tốt như người lớn.

Thùy thái dương, được đặt tên theo vị trí vì phần não này nằm gần thái dương, có chức năng kiểm soát thính giác, khứu giác và khả năng hiểu ngôn ngữ. Thùy thái dương phối hợp hoạt động với hạch hạnh nhân và hồi hải mã để cho phép con người học tập, ghi nhớ và phản ứng bằng cảm xúc.

Thính giác là giác quan đầu tiên phát triển hoàn thiện ở trẻ sơ sinh. Trong vòng vài phút sau khi sinh, một đứa trẻ sơ sinh sẽ giật mình và khóc vì những tiếng động lớn.

Nghiên cứu cho thấy tai trong là cơ quan giác quan duy nhất hình thành đầy đủ trước khi sinh. Tai trong đạt kích thước trưởng thành vào giữa thai kỳ.

Khứu giác cũng phát triển sớm trong cuộc đời của trẻ sơ sinh. Các nhà nghiên cứu nói rằng trẻ sinh non khi được 7 tháng tuổi có thể phản ứng với mùi, có nghĩa là các công cụ cần thiết để phát hiện mùi hương vẫn hoạt động ngay cả trước khi sinh.

Trẻ sơ sinh phản ứng với mùi vào ngày đầu tiên khi chúng chào đời, khuôn mặt của chúng sẽ nhăn nhó khi phải ngửi những mùi khó chịu, giống như trứng thối và mỉm cười với mùi thơm ngọt của những thực phẩm có đường. Vào cuối tuần tuổi đầu tiên, trẻ bú mẹ sẽ nhận biết và quay về phía miếng lót thấm sữa mẹ của chúng mà bỏ qua miếng lót từ các bà mẹ cho con bú khác.

Tiểu não là cấu trúc nối liền đại não với tủy sống, nằm ở phía sau đầu gần gáy, có nhiệm vụ giữ thăng bằng và phối hợp vận động của các cơ trong cơ thể. Đó là khu vực cho phép em bé của bạn phát triển các vận động, từ lăn sang bò và sau đó là tập đi.

Khu vực này cũng điều phối các chức năng vận động và cảm giác khác. Nói cách khác, nó kết hợp các tín hiệu từ tất cả các giác quan của bé để giúp bé tìm ra cảm giác thăng bằng của mình khi di chuyển xung quanh.

Tiểu não cũng giúp thực hiện các chức năng cao hơn của não, chẳng hạn như học nhạc và ngôn ngữ. Một số chuyên gia tin rằng tiểu não có một vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ xử lý các tín hiệu xã hội. Trên thực tế, các nghiên cứu cho thấy rằng các bất thường của tiểu não đóng một phần trong việc gây ra chứng tự kỷ (một rối loạn phát triển liên quan đến giao tiếp và suy giảm chức năng xã hội).

Thân não nằm ở đầu tủy sống gần cổ là vùng não phát triển cao nhất khi mới sinh. Nó kiểm soát tất cả các phản xạ bẩm sinh, chẳng hạn như khóc, giật mình và phản xạ bú, đồng thời điều chỉnh các chức năng sống cơ bản như thở, huyết áp, nhịp tim, tiêu hóa.

Thân não phối hợp với hạch hạnh nhân - trung tâm cảm xúc của não - để xử lý cảm xúc của bé, đặc biệt là sự lo lắng hoặc mặt khác là giúp trẻ bình tĩnh lại trong một số tình huống. Các vùng não kiểm soát cảm xúc trưởng thành sớm trong cuộc sống và rất nhạy cảm khi phản hồi với cha mẹ.

Marian Diamond, tiến sĩ, một nhà nghiên cứu não bộ tiên phong, viết trong cuốn sách Magic Trees of the Mind rằng sự kiên nhẫn, tập trung và thấu hiểu của bố mẹ là chìa khóa để giúp con bạn phát triển một cách lành mạnh trong việc xử lý cảm xúc. Bế và dỗ dành trẻ khi trẻ khóc, đặc biệt là trong năm đầu đời, sẽ giúp trẻ phát triển khả năng tự bình tĩnh sau này.

Đối với trẻ nhỏ sẽ rất dễ gặp bệnh về đường hô hấp, các bệnh lý nhiễm trùng hô hấp và nhiễm trùng đường tiêu hóa nếu bé ăn dặm sớm hoặc việc lưu trữ và pha chế sữa không đảm bảo. Để bảo vệ sức khỏe của trẻ, cha mẹ nên thực hiện tốt việc cho bé bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu (nếu được) và tiêm vắc-xin đúng lịch. Ngay khi thấy trẻ có các triệu chứng như biếng ăn, mệt mỏi, quấy khóc thì cần đưa trẻ đến bệnh viện để được các bác sĩ chuyên khoa tư vấn theo dõi và điều trị. Khoa nhi tại hệ thống Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là địa chỉ tiếp nhận và thăm khám các bệnh lý mà trẻ sơ sinh cũng như trẻ nhỏ dễ mắc phải: sốt virus, sốt vi khuẩn, viêm tai giữa, viêm phổi ở trẻ,... Với hệ thống cơ sở vật chất, trang thiết bị y tế hiện đại, không gian vô trùng, giảm thiểu tối đa tác động cũng như nguy cơ lây lan bệnh, Vinmec sẽ mang lại sự hài lòng cho Quý khách hàng và được các chuyên gia trong ngành đánh giá cao với:

• Quy tụ đội ngũ y bác sĩ về Nhi khoa: gồm các chuyên gia có trình độ chuyên môn cao (giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ), giàu kinh nghiệm, từng công tác tại các bệnh viện lớn như Bạch Mai, 108.. Các bác sĩ đều được đào tạo bài bản, chuyên nghiệp, có tâm - tầm, am hiểu tâm lý trẻ. Bên cạnh các bác sĩ chuyên khoa Nhi trong nước, khoa Nhi còn có sự tham gia của các chuyên gia nước ngoài (Nhật Bản, Singapore, Úc, Mỹ) luôn tiên phong áp dụng những phác đồ điều trị mới nhất và hiệu quả nhất.
• Dịch vụ toàn diện: Trong lĩnh vực Nhi khoa, Vinmec cung cấp chuỗi các dịch vụ khám - chữa bệnh liên hoàn từ Sơ sinh đến Nhi và Vaccine,... theo tiêu chuẩn Quốc tế để cùng bố mẹ chăm sóc sức khỏe bé từ khi lọt lòng đến tuổi trưởng thành
• Kỹ thuật chuyên sâu: Vinmec đã triển khai thành công nhiều kỹ thuật chuyên sâu giúp việc điều trị các căn bệnh khó trong Nhi khoa hiệu quả hơn: phẫu thuật thần kinh - sọ, ghép tế bào gốc tạo máu trong điều trị ung thư.
• Chăm sóc chuyên nghiệp: Ngoài việc thấu hiểu tâm lý trẻ, Vinmec còn đặc biệt quan tâm đến không gian vui chơi của các bé, giúp các bé vui chơi thoải mái và làm quen với môi trường của bệnh viện, hợp tác điều trị, nâng cao hiệu quả khám chữa bệnh.

Nguồn tham khảo: babycenter.com