Trẻ bị điếc thường sẽ bị câm?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Lê Thanh Cẩm - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Theo ước tính thì Việt Nam có hơn 39.000 trẻ khiếm thính, trong đó có 15.500 trẻ từ 0-6 tuổi bị điếc hoặc nghe kém, ít được tiếp cận giáo dục mầm non. Việc sàng lọc câm điếc bẩm sinh trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Trẻ bị điếc thường phân ra làm 2 loại: một loại do điếc bẩm sinh và một loại là do nguyên nhân nào đó gây ra về sau này:

Điếc bẩm sinh là một dị tật ở trẻ sơ sinh khá hiếm gặp. Có nhiều nguyên nhân gây điếc bẩm sinh như:

• Vấn đề về gen: người mẹ bị mắc một chứng bệnh về tai lúc còn nhỏ hoặc trong gia đình, dòng họ có bệnh điếc di truyền và điếc do truyền nhiễm.
• Do người mẹ trong thời gian thai kỳ đã tiếp nhận những loại chất (ví dụ như thuốc chữa bệnh, rượu, thuốc lá, nhiễm độc streptomycin...) có khả năng gây tổn hại đến thần kinh thính giác của thai nhi.
• Do đầu của trẻ sơ sinh bị tổn thương do quá trình sinh nở khó khăn, gây điếc bẩm sinh.

Tai điếc về sau thì lại có 2 khả năng gây ra. Một là do tổn thương từ bên ngoài khiến phần tai bị tổn thương nặng gây mất đi thính giác. Hai là trong quá trình trưởng thành người bệnh mắc một căn bệnh nào đó ảnh hưởng đến khu vực thính giác não, hoặc thần kinh thính giác (ví dụ bệnh viêm tai giữa, viêm màng não, cảm cúm...), ở mức độ nghiêm trọng có thể phá hủy hệ thống truyền âm trong tai.

Có một thực tế là đa số trường hợp trẻ bị điếc thường câm. Thật ra người điếc không hẳn đã là người câm bẩm sinh. Nguyên nhân là do một số trường hợp bố mẹ mất niềm tin vào đứa con bị điếc nên không muốn trò chuyện, tạo cơ hội cho con học nói, khiến trẻ trở thành người câm.

Đối với trẻ bị điếc trước khi biết nói (thường trước 2 tuổi), người ta vẫn gọi là điếc bẩm sinh thì câm là hậu quả của chứng điếc sớm ở trẻ. Do trẻ không tiếp nhận được các tín hiệu âm thanh nên không thể bắt chước và rèn luyện, từ đó gây câm.

Nhưng nếu những bậc cha mẹ có đủ tình thương và tính nhẫn nại để rèn luyện cho đứa con bị điếc thì có thể thông qua việc luyện tập ngôn ngữ miệng để trẻ hiểu được ý của người bình thường nói. Sau đó thông qua những bài học và rèn luyện ở trường dành riêng cho người câm điếc, trẻ học được cách phát âm thì dù có điếc bẩm sinh thì vẫn nói được.

Nhiều bậc phụ huynh thường để ý đến việc trẻ nói mà bỏ qua việc trẻ có nghe hay không. Từ đó để lỡ mất “giai đoạn vàng” để sàng lọc câm điếc bẩm sinh trước 6 tháng tuổi cho trẻ.

Trẻ bị nghe kém nếu được phát hiện từ sớm, có các liệu pháp điều trị, can thiệp kịp thời sẽ có khả năng hồi phục, thậm chí nghe, nói và phát triển như trẻ bình thường, tuy rằng tiếp thu sẽ chậm hơn so với trẻ bình thường.

Nói chung, ở lứa tuổi nào cũng cần lưu ý đến khả năng thính giác của trẻ khi phát hiện những triệu chứng về tai. Ví dụ như trẻ có dị hình vành tai hay ống tai ngoài, bị viêm mũi họng, đau hoặc viêm tai...là những dấu hiệu cha mẹ cần đặc biệt lưu ý.

Phương pháp sàng lọc câm điếc bẩm sinh:

• Trẻ sơ sinh: Quan sát phản xạ khi nghe, cử động của trẻ. Trẻ bình thường sẽ chớp mắt, cử động chân tay, giật mình hoặc khóc khi có tiếng động. Nhưng trẻ bị khiếm thính sẽ không có các dấu hiệu trên.
• Trẻ từ vài tháng đến 1 tuổi: Ở độ tuổi này trẻ đã biết chú ý, quay đầu theo các hướng phát âm của các dụng cụ như chuông, lục lạc. Khi nghe các âm thanh quá to như tiếng sấm, tiếng còi ô tô, đồ vật rơi mạnh...trẻ sẽ giật mình tỉnh giấc hoặc khóc. Trẻ bị khiếm thính sẽ không có các phản xạ này.

• Trẻ từ 1-3 tuổi: Đây là độ tuổi trẻ tập nói, bập bẹ theo các từ đơn giản. Nếu khiếm thính trẻ sẽ có biểu hiện chậm nói, ngọng hoặc không nói được. Thậm chí không có phản ứng khi người lớn gọi, hỏi chuyện hoặc chỉ đáp ứng trước các âm thanh có cường độ lớn.
• Trẻ trên 3 tuổi: Các dấu hiệu bất thường thính lực như trên ngày càng rõ ràng như: trẻ nói quá ngọng, chỉ nói được một số từ nào đó không rõ ràng.
• Trẻ ở lứa tuổi học đường: Trẻ thể hiện rõ khả năng nghe kém, tiếp thu bài chậm, học kém hơn so với các bạn cùng lớp, không tập trung, dễ cáu giận, không muốn tiếp xúc, trò chuyện hay tham gia các hoạt động tập thể...

Ở Việt Nam hiện nay có 2 hình thức can thiệp câm điếc bẩm sinh sớm cho trẻ. Tùy theo tình trạng thính lực nặng hay nhẹ mà bác sĩ chuyên khoa sẽ đưa ra cách thức điều trị phù hợp:

• Phương pháp theo khoa học hiện đại, sử dụng thiết bị nghe tân tiến như cấy ốc tai điện tử.
• Phương pháp ngôn ngữ ký hiệu kết hợp trị liệu ngôn ngữ dạy nói cho trẻ, đòi hỏi sự kiên nhẫn và chú tâm rất cao của gia đình.

Như vậy, nếu chỉ nhìn bề ngoài thì trẻ sơ sinh sẽ không thể hiện rõ việc có bị giảm thính lực hay không. Khi lớn lên cha mẹ thấy con mình chậm chạp so với các bạn đồng trang lứa thì mới đưa trẻ đi khám thì đã lỡ mất cơ hội điều trị. Về lâu dài bị điếc bẩm sinh sẽ dẫn tới câm. Do vậy tốt nhất ngay từ khi trẻ sinh ra, gia đình nên đưa trẻ đi kiểm tra thính lực để sớm có cơ hội sàng lọc câm điếc bẩm sinh.