Tại sao hệ vi sinh vật đường ruột lại quan trọng đối với sức khỏe?

Cơ thể con người có chứa đến hàng tỷ các vi sinh vật khác nhau, bao gồm nấm, vi khuẩn và vi rút. Nhiều loại vi sinh vật có thể gây ra các bệnh lý nhất định, trong đó cũng có các vi sinh vật đường ruột đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với hệ tiêu hóa, miễn dịch, cân nặng, tim mạch và nhiều khía cạnh khác của sức khỏe.

Vi rút, vi khuẩn, nấm và các sinh vật sống cực nhỏ khác được gọi chung là vi sinh vật. Thực tế, có đến hàng tỷ các loại vi sinh vật khác nhau tồn tại ở trên da và bên trong ruột của cơ thể con người.

Hầu hết các loại vi sinh vật trong đường ruột được tìm thấy ở 1 chiếc túi của ruột già, có tên là manh tràng và chúng được gọi là hệ vi sinh vật đường ruột.

Mặc dù bên trong cơ thể bạn có nhiều loại vi sinh vật khác nhau tồn tại nhưng loài được nghiên cứu nhiều nhất có lẽ là vi khuẩn. Trên thực tế, trong cơ thể bạn có nhiều tế bào vi khuẩn hơn so với tế bào người. Nghiên cứu cho thấy, có khoảng 40 nghìn tỷ tế bào vi khuẩn trong cơ thể con người và chỉ có khoảng 30 nghìn tỷ tế bào người.

Đặc biệt, có tới 1000 loài vi khuẩn trong hệ vi sinh vật đường ruột của con người. Mỗi loài trong số chúng giữ 1 vai trò khác biệt nhau, tuy nhiên hầu hết đều cực kỳ quan trọng đối với sức khỏe con người. Ngoài ra, cũng tồn tại các loại vi sinh vật trong đường ruột có thể gây bệnh.

Theo nghiên cứu, các vi sinh vật đường ruột này có thể nặng tới 2 – 5 pound, tương đương 1 – 2 kg (gần bằng trọng lượng bộ não của con người). Chúng kết hợp với nhau và hoạt động như 1 cơ quan phụ trong cơ thể, giữ vai trò rất lớn đối với sức khỏe tổng quát của con người.

Con người đã tiến hoá để chung sống cùng với các vi sinh vật đường ruột trong hàng triệu năm. Trải qua ngần ấy thời gian, các loại vi sinh vật trong đường ruột đã đóng góp nhiều vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể con người. Trên thực tế, nếu không có hệ vi sinh vật đường ruột, cơ thể chúng ta rất khó để tồn tại.

Hệ vi sinh vật đường ruột bắt đầu ảnh hưởng đến cơ thể con người ngay từ khi được sinh ra. Lần đầu tiên 1 người tiếp xúc với vi sinh vật là khi đi qua ống sinh của người mẹ. Tuy nhiên, một số bằng chứng mới đây cho thấy, trẻ sơ sinh có tiếp xúc với một số loại vi sinh vật ngay từ khi còn ở trong bụng mẹ.

Khi một đứa trẻ lớn lên, hệ vi sinh vật đường ruột bắt đầu đa dạng hơn. Sự đa dạng của hệ vi sinh vật đường ruột càng cao thì càng tốt cho sức khỏe của bạn.

Một điều thú vị là những thực phẩm mà bạn tiêu thụ hàng ngày có ảnh hưởng đáng kể đến sự đa dạng của các vi sinh vật đường ruột. Khi các loại vi sinh vật trong đường ruột phát triển, chúng sẽ ảnh hưởng đến cơ thể bạn theo một số cách sau đây:

• Tiêu hoá sữa mẹ: Một số vi khuẩn đầu tiên bắt đầu phát triển ở bên trong ruột của trẻ sơ sinh, hay còn được gọi chung là Bifidobacteria. Chúng tiêu hoá các loại đường lành mạnh trong sữa mẹ - rất quan trọng cho sự phát triển của trẻ sơ sinh.
• Tiêu hoá chất xơ: Một số loại vi khuẩn nhất định giữ chức năng tiêu hoá chất xơ, tạo ra các axit béo chuỗi ngắn, giữ vai trò trọng yếu đối với sức khỏe đường ruột. Chất xơ có thể giúp cơ thể bạn ngăn ngừa được nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, thừa cân, bệnh tim và ung thư.
• Giúp kiểm soát hệ thống miễn dịch của cơ thể: Hệ vi sinh vật đường ruột là 1 trong những yếu tố quan trọng, giúp kiểm soát sự hoạt động của hệ thống miễn dịch. Bằng cách giao tiếp với các tế bào miễn dịch, các loại vi sinh vật trong đường ruột có thể kiểm soát cách cơ thể bạn phản ứng lại với sự nhiễm trùng.
• Giúp kiểm soát sức khỏe của não bộ: Nhiều nghiên cứu mới đây cho thấy, hệ vi sinh vật đường ruột cũng ảnh hưởng đáng kể đến hệ thống thần kinh trung ương – nơi kiểm soát các chức năng não bộ.

Thực chất, có hàng ngàn loại vi khuẩn khác nhau sinh sống trong đường ruột của bạn và hầu hết trong số chúng đều có lợi cho sức khỏe. Tuy nhiên, nếu có quá nhiều vi khuẩn không lành mạnh trong đường ruột thì có thể dẫn đến bệnh tật.

Sự mất cân bằng của các vi sinh vật có lợi trong đường ruột và các vi sinh vật không lành mạnh thường được gọi là mất cân bằng hệ vi sinh. Tình trạng rối loạn này có thể góp phần làm tăng trọng lượng cơ thể bạn, dẫn đến tăng cân.

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, hệ vi sinh vật đường ruột có xu hướng khác biệt hoàn toàn giữa các cặp song sinh giống hệt nhau, 1 trong số họ bị béo phì và người còn lại rất khoẻ mạnh. Điều này chứng minh rằng sự khác biệt trong hệ vi sinh vật đường ruột không phải là di truyền.

Hiện nay, nhiều người sử dụng men vi sinh vì nó rất tốt cho một hệ vi sinh vật đường ruột khỏe mạnh, đồng thời giúp hỗ trợ giảm cân. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho biết, tác dụng của men vi sinh đối với việc giảm cân là tương đối nhỏ (chỉ giảm được ít hơn 1 kg trọng lượng cơ thể).

Hệ vi sinh vật đường ruột có sức ảnh hưởng lớn đối với sức khỏe đường ruột. Nhiều loại vi sinh vật có liên quan đến các vấn đề đường ruột, chẳng hạn như bệnh viêm ruột (IBD) và hội chứng ruột kích thích (IBS).

Các triệu chứng như đầy hơi, đau bụng và chuột rút mà những người bị IBS gặp phải có thể là do sự mất cân bằng hệ vi sinh trong đường ruột. Các tình trạng này xảy ra là do vi khuẩn đường ruột tạo ra nhiều khí và các hoá chất khác, góp phần gây ra những triệu chứng khó chịu ở ruột.

Tuy nhiên, một số vi sinh vật có lợi trong đường ruột cũng giúp cải thiện sức khỏe hệ tiêu hoá. Các lợi khuẩn như Lactobacilli và Bifidobacteria được tìm thấy trong men vi sinh và sữa chua có khả năng giúp bịt kín các khoảng trống giữa những tế bào ruột và ngăn ngừa hội chứng rò rỉ ruột (LGS).

Ngoài ra, những lợi khuẩn này cũng giúp ngăn chặn vi khuẩn gây bệnh bám vào thành ruột. Trên thực tế, việc sử dụng một số loại men vi sinh có chứa Lactobacilli và Bifidobacteria có thể làm giảm các triệu chứng khó chịu của IBS.

Ngoài những vai trò quan trọng trên, hệ vi sinh vật đường ruột thậm chí có ảnh hưởng lớn đến sức khỏe tim mạch.

Một nghiên cứu mới đây ở 1500 người đã cho thấy, hệ vi sinh vật đường ruột có thể thúc đẩy sự gia tăng của lượng cholesterol tốt HDL và các chất béo trung tính lành mạnh. Tuy nhiên, các vi sinh vật đường ruột không lành mạnh có thể góp phần gây ra bệnh tim bằng cách tạo ra trimethylamine N-oxide (TMAO) – 1 chất hoá học khiến các động mạch bị tắc nghẽn và dẫn đến các cơn đau tim hoặc đột quỵ.

Một số vi khuẩn trong hệ vi sinh vật chuyển đổi choline và L-carnitine thành TMAO (cả 2 đều là chất dinh dưỡng có trong thịt đỏ và các nguồn thực phẩm từ động vật khác). Sự chuyển đổi này có thể làm tăng các yếu tố nguy cơ mắc bệnh tim. Tuy nhiên, các loại vi sinh vật trong đường ruột khác, đặc biệt là Lactobacilli có thể giúp làm giảm mức cholesterol xấu khi được sử dụng dưới dạng probiotic.

Hệ vi sinh vật đường ruột cũng giúp kiểm soát hiệu quả lượng đường trong máu cao – yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 1 và tuýp 2.

Một nghiên cứu mới đây ở 33 trẻ sơ sinh có nguy cơ cao mắc bệnh tiểu đường tuýp 1 do di truyền đã cho thấy sự đa dạng của hệ vi sinh vật đường ruột đã bị giảm đột ngột trước khi căn bệnh này khởi phát. Ngoài ra, các chuyên gia cũng phát hiện ra rằng, mức độ của các vi sinh vật đường ruột có hại đã tăng lên ngay trước khi khởi phát bệnh tiểu đường tuýp 1 ở những đứa trẻ này.

Một số bằng chứng cũng cho thấy, ngay cả khi nhiều người ăn cùng 1 loại thực phẩm nhưng lượng đường trong máu của họ có thể thay đổi rất khác nhau. Điều này là do sự hoạt động của các loại vi sinh vật trong đường ruột.

Các vi sinh vật đường ruột thậm chí có thể mang đến nhiều lợi ích sức khỏe cho não bộ theo một số cách khác nhau.

Một số loài vi khuẩn đường ruột có khả năng sản xuất ra các chất hóa học trong não, hay còn được gọi là chất dẫn truyền thần kinh. Điển hình là chất dẫn truyền thần kinh chống trầm cảm serotonin, được tạo ra chủ yếu trong ruột.

Thực tế, ruột của con người được kết nối vật lý với não bộ thông qua hàng triệu dây thần kinh. Do đó, hệ vi sinh vật đường ruột cũng có thể tác động đến sức khỏe của não bộ thông qua việc kiểm soát các thông điệp được gửi đến não nhờ các dây thần kinh này.

Các chuyên gia cho biết, những người mắc các chứng rối loạn tâm lý khác nhau thường có nhiều các loài vi sinh vật trong đường ruột không giống nhau so với những người khoẻ mạnh. Điều này chứng tỏ rằng hệ vi sinh vật đường ruột có tầm ảnh hưởng lớn tới sức khoẻ của não bộ.

Thực tế, có nhiều cách giúp bạn cải thiện được hệ vi sinh vật đường ruột của mình, bao gồm:

• Tiêu thụ nhiều loại thực phẩm khác nhau: Điều này giúp bạn xây dựng được một hệ vi sinh vật đường ruột đa dạng. Bạn nên ăn nhiều các loại đậu, trái cây có chứa chất xơ và những thực phẩm giúp thúc đẩy sự phát triển của lợi khuẩn Bifidobacteria.

• Ăn các thực phẩm lên men: Chẳng hạn như dưa cải bắp, sữa chua và nấm sữa Kefir. Những thực phẩm lên men này đều chứa nhiều vi sinh vật có lợi trong đường ruột, đặc biệt là Lactobacilli, đồng thời giúp làm giảm số lượng các loại vi khuẩn gây hại trong ruột.
• Hạn chế tiêu thụ chất làm ngọt nhân tạo: Một số nghiên cứu cho thấy, chất làm ngọt nhân tạo như aspartame có thể làm tăng lượng đường huyết bằng cách kích thích sự phát triển của các vi sinh vật gây hại trong đường ruột, chẳng hạn như Enterobacteriaceae.
• Ăn nhiều thực phẩm giàu prebiotic: Prebiotic là một loại chất xơ giúp kích thích sự phát triển của các vi sinh vật có lợi trong đường ruột. Thực phẩm giàu prebiotic bao gồm chuối, atiso, yến mạch, măng tây và táo.
• Cho trẻ bú sữa mẹ trong ít nhất 6 tháng: Việc cho con bú đóng vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của hệ vi sinh đường ruột. Khi trẻ được bú sữa mẹ trong ít nhất 6 tháng sẽ có nhiều lợi khuẩn Bifidobacteria hơn so với những trẻ được bú bình.
• Ăn ngũ cốc nguyên hạt: Các loại ngũ cốc nguyên hạt có chứa nhiều chất xơ và carbs lành mạnh như beta – glucan, được tiêu hoá bởi những vi sinh vật có lợi trong đường ruột, giúp giảm cân, ngăn ngừa nguy cơ mắc tiểu đường, ung thư và các rối loạn khác.
• Thử áp dụng chế độ ăn kiêng dựa trên thực vật: Thực hiện một chế độ ăn chay có thể giúp bạn giảm mức độ vi khuẩn gây bệnh như E.coli, cũng như mức cholesterol xấu và chứng viêm.
• Tiêu thụ nhiều thực phẩm giàu polyphenol: Polyphenol là một hợp chất thực vật, có chủ yếu trong trà xanh, rượu vang đỏ, dầu ô liu, sô cô la đen và ngũ cốc nguyên hạt. Hợp chất thực vật này được phân huỷ bởi các vi sinh vật đường ruột, từ đó kích thích sự phát triển của các lợi khuẩn.
• Uống bổ sung probiotic: Đây là như vi khuẩn sống, giúp khôi phục đường ruột trở lại trạng thái khỏe mạnh sau khi bị rối loạn sinh học.
• Chỉ nên dùng thuốc kháng sinh khi cần thiết: Hầu hết các loại thuốc kháng sinh có thể tiêu diệt cả vi khuẩn tốt và xấu trong hệ vi sinh vật đường ruột. Điều này có thể dẫn đến tình trạng tăng cân và kháng kháng sinh. Do đó, bạn chỉ nên sử dụng thuốc kháng sinh trong trường hợp thật sự cần thiết.

Nguồn tham khảo: healthline.com