Các loại đa polyp gia đình (FAP) thường gặp

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Dương Xuân Lộc - Bác sĩ Ngoại Tiêu hóa - Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng

Hội chứng đa polyp gia đình (FAP) là một bệnh di truyền, được chẩn đoán khi một người có hơn 100 polyp ở đại tràng, thường được phát hiện ở độ tuổi trung niên, phổ biến nhất là ở tuổi 35. Nếu FAP không được phát hiện và điều trị sớm thì rất có thể tiến triển thành ung thư đại tràng. Ngoài ra còn làm tăng nguy cơ phát triển ung thư ở các cơ quan khác, bao gồm dạ dày, ruột non và tuyến tụy và mật.

Không phải tất cả các triệu chứng ở bệnh nhân FAP đều liên quan đến ung thư. Một số triệu chứng kèm theo có thể bao gồm:

• U xương lành tính thường được tìm thấy ở vị trí xương hàm.
• Răng thừa, thiếu hoặc chưa mọc.
• Phì đại bẩm sinh của biểu mô sắc tố võng mạc (CHRPE).
• Thay đổi da lành tính (không ung thư), chẳng hạn như u nang biểu bì và u xơ.
• Khối thượng thận.

Bệnh đa polyp đại tràng là bệnh có tính gia đình, phân loại FAP được dựa trên các đặc điểm lâm sàng, bao gồm:

FAP cổ điển: Được đặc trưng bởi hơn 100 polyp đại tràng. Phẫu thuật cắt bỏ đại tràng thường là cách điều trị hiệu quả nhất giảm nguy cơ ung thư đại tràng.

FAP suy yếu (AFAP): Thể này có thể xuất hiện từ 20-100 polyp. Những người bị AFAP thường tiếp tục phát triển đa polyp đại tràng trong suốt cuộc đời của họ và tăng nguy cơ phát triển ung thư đại trực tràng nếu polyp không được loại bỏ. Những người bị AFAP có xu hướng phát triển polyp muộn hơn trong cuộc đời so với những người mắc FAP cổ điển; tuy nhiên, yếu tố này có thể khác nhau giữa các gia đình và sự theo dõi thường xuyên để phát hiện sớm là rất quan trọng. Hiện vẫn chưa được xác định các gia đình mắc AFAP có nguy cơ mắc các loại ung thư khác giống như các gia đình mắc FAP cổ điển hay không.

Hội chứng Gardner: Là một biến thể của FAP. Giống như ở bệnh nhân FAP, những người mắc hội chứng Gardner có thể xuất hiện nhiều đa polyp đại tràng cùng với các khối u khác bên ngoài các cơ quan tiêu hóa, có thể bao gồm:

• U nang biểu mô - là khối u trong hoặc dưới da.
• U xơ.
• Khối u desmoid - là khối u xơ có thể phát triển bất cứ nơi nào trong cơ thể.
• Các u xương - là khối u trong hoặc trên xương.

Hội chứng Turcot: Được coi là một biến thể của hội chứng FAP hoặc hội chứng Lynch chứ không phải do di truyền. Những người mắc hội chứng Turcot có xu hướng phát triển đa polyp đại tràng, tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng và tăng nguy cơ khối u não. Hai loại u não phổ biến nhất trong hội chứng Turcot là:

• U nguyên bào thần kinh đệm: Loại u não này là một dạng u tế bào hình sao thường thấy ở các gia đình có hội chứng Lynch.
• Ung thư biểu mô tuyến: Loại khối u não này bắt đầu trong tiểu não và mặt sau của não, thường xảy ra ở trẻ em và thường được tìm thấy trong các gia đình có các triệu chứng của FAP.

FAP được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong một gia đình. Đột biến (thay đổi) trong gen APC là nguyên nhân dẫn tới FAP, AFAP, hội chứng Gardner và hội chứng Turcot, làm cho một người tăng nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng hoặc các bệnh ung thư đường tiêu hóa khác.

Trên các xét nghiệm gen, một số cá nhân mắc bệnh polyp đại tràng được phát hiện mang 2 đột biến gen MUTYH, hay còn gọi là gen MYH, dẫn đến bệnh đa nang liên kết MUTYH (MAP). Những người mắc FAP hoặc AFAP có thể được chỉ định xét nghiệm máu để tìm kiếm đột biến gen APC hoặc MUTYH. Nếu một gen đột biến trên được tìm thấy thì các thành viên khác trong gia đình cũng có nguy cơ cao mắc FAP hoặc AFAP.

Thông thường, mỗi tế bào sẽ nhận được hai bản sao của mỗi gen: một được thừa hưởng từ mẹ và một được thừa hưởng từ cha. Cha mẹ có đột biến gen có thể di truyền cho con một bản sao gen bình thường hoặc một bản sao gen đột biến. Do đó, một đứa trẻ có cha mẹ bị đột biến sẽ có 50% cơ hội thừa hưởng gen đột biến đó. Anh, chị hoặc cha mẹ của một người có gen đột biến cũng có 50% cơ hội mang gen đột biến tương tự.

Chẩn đoán di truyền tiền ghép (PGD) là một biện pháp được thực hiện kết hợp với thụ tinh trong ống nghiệm (IVF). Nó cho phép những người chắc chắn mang đột biến gen giảm khả năng di truyền cho con cái họ gen đột biến này.

Trứng của người mẹ sẽ được lấy ra và được thụ tinh trong phòng thí nghiệm. Khi phôi đạt đến một kích thước nhất định, một tế bào sẽ được lấy ra để kiểm tra tình trạng di truyền. Sau đó, cha mẹ có thể chọn cấy phôi mà không có đột biến. PGD ​​đã được sử dụng trong hơn 2 thập kỷ và đã được sử dụng cho một số hội chứng có khuynh hướng ung thư di truyền.

FAP và AFAP đều không phổ biến. Ước tính cụ thể về số lượng người mắc FAP dao động từ 1/22.000 đến 1/7.000. Khoảng 30% những người mắc FAP không có tiền sử gia đình và là người đầu tiên trong gia đình được chẩn đoán mắc bệnh này.

Hầu hết ung thư đại trực tràng là lẻ tẻ, có nghĩa là nó xảy ra ngẫu nhiên và không liên quan đến FAP hoặc các hội chứng di truyền khác. Chỉ có ít hơn 1% của các bệnh ung thư đại trực tràng được cho là FAP. Hội chứng Gardner và hội chứng Turcot đều tương đối hiếm.

• FAP cổ điển thường được chẩn đoán khi bác sĩ tìm thấy nhiều polyp ở đại trực tràng chứ không dựa trên kết quả xét nghiệm trong phòng thí nghiệm. Một người có hơn 100 polyp đại tràng sẽ được chẩn đoán là có FAP.
• AFAP thường được nghi ngờ ở những người có từ 20 – 100 polyp đại tràng.
• Hội chứng Gardner sẽ được nghi ngờ khi một người bị đa polyp đại tràng và/hoặc ung thư đại trực tràng cùng với một số khối u lành tính như liệt kê ở trên.
• Hội chứng Turcot bị nghi ngờ khi một người có nhiều polyp đại tràng và/hoặc ung thư đại trực tràng, cùng với một khối u não glioblastoma hoặc u trung thất.

Bác sĩ sẽ chỉ định làm thêm các xét nghiệm máu để giúp tìm kiếm đột biến trong gen APC và/hoặc gen MUTYH nếu nghi ngờ một người mắc FAP hoặc các kiểu con của nó. Nếu tìm thấy gen đột biến, các thành viên khác trong gia đình cũng nên đi kiểm tra xem mình có mang gen đột biến không, nhằm phát hiện sớm và điều trị kịp thời.

• Ung thư đại trực tràng: 100% nếu không cắt bỏ polyp
• Khối u desmoid: 10% đến 20%
• Ruột non: 4% đến 12%
• Ung thư tụy: 2%
• Ung thư tuyến giáp thể nhú: 2% đến 25%
• U nguyên bào gan: 1,5%
• Khối u não hoặc hệ thần kinh trung ương dưới: 1%
• Ung thư dạ dày: 0,5%
• Ung thư ống mật nhỏ
• Ung thư tuyến thượng thận nhỏ

• Soi đại tràng sigma hoặc nội soi đại tràng: Cứ sau 1 đến 2 năm, bắt đầu từ 10 đến 11 tuổi đối với những người có nguy cơ mắc FAP. Nội soi bắt đầu từ 18 đến 20 tuổi đối với những người có nguy cơ mắc AFAP.
• Nội soi đại tràng hàng năm: Nếu polyp được tìm thấy cho đến khi có chỉ định cắt bỏ trực tràng.
• Phẫu thuật: Có nhiều loại phẫu thuật đại tràng khác nhau cho những người mắc FAP và AFAP. Những người mắc FAP cổ điển có thể yêu cầu cắt bỏ toàn bộ đại tràng, do số lượng polyp cao và nguy cơ ung thư đại trực tràng cao. Đây là một cuộc phẫu thuật lớn và có thể kéo theo mổ ruột non. Sau khi phẫu thuật đại tràng, các bác sĩ sẽ theo dõi bệnh nhân bằng soi đại tràng sigma với tần suất thường xuyên, tùy thuộc vào loại phẫu thuật. Thường bệnh nhân sẽ được nội soi từ 6 đến 12 tháng nếu vẫn còn một số mô trực tràng hoặc 1 đến 4 năm nếu tất cả các mô trực tràng đã được cắt bỏ và có một túi ruột nhỏ.
• Nội soi trên (EGD): Ở tuổi 25 đến 30, hoặc một khi polyp đại trực tràng được tìm thấy, tùy theo trường hợp nào xảy ra trước. Thủ thuật này nhằm kiểm tra polyp tá tràng. Polyp tá tràng làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư tá tràng nếu không được cắt bỏ.
• Siêu âm tuyến giáp hàng năm: Nên bắt đầu từ 25 - 30 tuổi.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI): Có thể được chỉ định nếu một người có tiền sử cá nhân hoặc gia đình có khối u desmoid.

Các lựa chọn sàng lọc cho hội chứng Gardner được coi là tương tự như đối với FAP cổ điển, kèm thêm với việc kiểm tra da thường xuyên bởi bác sĩ da liễu. Các tùy chọn sàng lọc cho hội chứng Turcot được coi là tương tự như các hội chứng Lynch hoặc FAP, nhưng bổ sung thêm sàng lọc u não.

Nguy cơ ung thư trong FAP và AFAP có thể được giảm bớt thông qua việc loại bỏ polyp đại trực tràng và tá tràng. Hiện nhiều nghiên cứu đang được tiến hành để tìm hiểu xem liệu dùng thuốc có thể có hiệu quả trong việc giảm nguy cơ ung thư hay không.

Một thử nghiệm lâm sàng gần đây cho thấy sự kết hợp của 2 loại thuốc, sulindac (Clinoril) và erlotinib (Tarceva), đã làm giảm số lượng polyp đại trực tràng và tá tràng. Tuy nhiên kết quả này vẫn chưa được đưa vào chiến lược điều trị và cần được nghiên cứu nhiều hơn.

Nếu bạn lo lắng về nguy cơ ung thư đại trực tràng hoặc các loại ung thư khác, bạn nên thảo luận cùng các bác sĩ có chuyên môn. Hãy cân nhắc hỏi những câu hỏi sau:

• Nguy cơ phát triển ung thư đại trực tràng là gì?
• Tôi có tổng cộng có bao nhiêu polyp đại tràng?
• Tôi đã có loại polyp đại tràng nào?
• Nguy cơ phát triển một loại ung thư khác là bao nhiêu?
• Tôi có thể làm gì để giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư?
• Các biện pháp nào để sàng lọc và phòng ngừa ung thư là gì?