Các loại sỏi thận và làm thế nào để tránh tái phát sỏi thận

Bài viết được viết bởi ThS.BS Vũ Ngọc Thắng - Bác sĩ Ngoại Thận - Tiết Niệu, Khoa Ngoại tổng hợp - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Người Việt Nam gặp chủ yếu là sỏi vô cơ trong đó sỏi oxalat calcium chiếm > 80%, sỏi thường tồn tại dưới dạng hỗn hợp đan xen giữa các thành phần hoá học. Nếu không có những biện pháp phòng ngừa, sự tái phát của một sỏi thận là hầu như không thể tránh được. Người ta ước tính rằng nguy cơ tái phát là 30 đến 40% lúc 5 năm và 50 đến 70% lúc 10 năm. Sự tái phát này sẽ xuất hiện dễ dàng hơn nếu bệnh đã bắt đầu ở một người trẻ tuổi (trước 30-40 tuổi).

Có 2 nhóm sỏi chính: sỏi vô cơ và sỏi hữu cơ.

1.1 Sỏi vô cơ

• Sỏi oxalate calcium: hay gặp màu đen, gai góc, cản quang rõ.
• Sỏi phosphate calcium: có màu vàng nhạt hoặc trắng bẩn, dễ vỡ.
• Sỏi carbonate calcium: có màu trắng như màu phấn, mềm, dễ vỡ.

1.2 Sỏi hữu cơ

• Sỏi acid Uric: màu trắng gạch cua, có thể không cản quang mềm và hay tái phát.
• Sỏi cystin: nhẵn, màu vàng nhạt, mềm, hay tái phát.
• Sỏi struvite: (ammonia magnesium-phosphate) màu vàng trắng, thường do nhiễm khuẩn đường niệu loại vi khuẩn Proteus.

Những yếu tố nguy cơ chủ yếu do chế độ ăn uống của chúng ta ngày nay quá nhiều protein, muối, đường, mỡ, soda và quá ít trái cây, rau xanh và những sản phẩm sữa.
Theo những kết quả của điều tra này, những quy tắc dinh dưỡng sau đây sẽ được bàn bạc và thích ứng đối với mỗi bệnh nhân.

• Nước uống

Sự hấp thụ nước uống dồi dào để làm hòa loãng nước tiểu và làm chúng xuống dưới ngưỡng làm kết tinh các muối canxi là một nguyên tắc căn bản của phòng ngừa những tái phát của các sỏi đường tiểu. Những thông điệp chủ yếu vẫn là lượng nước uống phải > 2 lít nhằm đảm bảo một lưu lượng nước tiểu 2 lít (thể tích nước tiểu mỗi ngày).

Khi đạt được thể tích nước tiểu này, nguy cơ kết tinh của nước tiểu sẽ giảm. Cần đảm bảo uống nước đều đặn trong cả ngày. Khuyến khích uống mỗi ngày 1 ly nước cam, chanh tươi từ 150 – 200 ml.

• CALCIUM

Loại sỏi thận phổ biến nhất là sỏi canxi oxalat, khiến nhiều người tin rằng họ nên tránh ăn calci. Tuy nhiên sự thật là chế độ ăn ít canxi có thể làm tăng nguy cơ sỏi thận và nguy cơ loãng xương.

Để tốt nhất, nên uống bổ xung calci với bữa ăn giúp cho hạn chế hình thành sỏi. Những sản phẩm sữa cần thiết đối với một chế độ ăn uống bình thường và quân bình. Nên sử dụng 1 cốc sữa chua, 1 ly sữa 120ml cho một ngày là hợp lý.

• Muối thực phẩm

Có một mối liên hệ trực tiếp giữa sự xuất hiện sỏi đường tiểu và sự tiêu thụ muối thức ăn. Không nên ăn mặn quá, chỉ nên sử dụng không vượt quá 6g mỗi ngày. Việc chống lại muối có trong thức ăn là khó bởi vì chế độ ăn uống của chúng ta thuộc loại rất giàu muối. Các bệnh nhân phải “tập lại thói quen” ăn đồ ăn nhạt “ít muối” .

• Những chất đạm động vật

Cũng như đối với muối, các chất đạm động vật (thịt trắng và đỏ, cá, trứng, đồ thịt lợn) làm tăng sự xuất hiện của sỏi đường tiểu nếu chúng được tiêu thụ quá mức. Ta nói là quá mức khi các đạm động vật hiện diện trong hơn một bữa ăn mỗi ngày. Nói rõ hơn, nếu một bệnh nhân đã tiêu thụ thịt, cá hay trứng vào bữa ăn trưa, thì buổi ăn tối không nên tiêu thụ lần nữa những thức ăn này.

Một số nghiên cứu tại Mỹ - mỗi người cơ bản chỉ cần khoảng từ 0.8 đến 1gr protein trên 1 kg cân nặng mỗi ngày là đủ dinh dưỡng. Về mặt đạm động vật, thì cá cũng có hại như thịt, về mỡ thì cá tốt hơn.

• Ăn ít thực phẩm giàu oxalate

Sau cùng vài thức ăn rất giàu oxalate, phải tránh tiêu thụ đó là chocolate và chocolate đen (oxalate được chứa trong cacao). Cũng như vậy đối với chè (chủ yếu là chè xanh), café, củ cải, quả hồ đào, sản phẩm làm từ đậu nành.

Mối quan hệ giữa chế độ ăn và những yếu tố nguy cơ của sỏi thận là khá mật thiết nên việc điều chỉnh lại chế độ ăn uống cân bằng là những quy tắc tốt. Chúng là thiết yếu, cần thiết và đơn giản thực hiện để chống lại sự tái phát của các sỏi đường tiết niệu. Để phòng ngừa sỏi lâu dài là khó khăn trong đó sự kiên nhẫn và tính nhất quán của bản thân bệnh nhân là quan trọng nhất.

Xem thêm: Hướng dẫn chẩn đoán sỏi thận

Bài viết tham khảo nguồn:

1. https://kidneystones.uchicago.edu/kidney-stone-types
2. Matthew Tyson, Nathen Grimes, Laura McAuley, Derek Hennessy, Ajay Pahuja, Michael Young. “Renal and Ureteric Stone Composition: A five year retrospective study for Northern Ireland”; Ulster Med J. 2019 Jan;88(1):21-24.
3. Glenn M Preminger, Gary C Curhan. “Evaluation of the adult patient with established nephrolithiasis and treatment if stone composition is unknown”; updated: Apr 25, 2019.
4. U.S. Department of Health and Human Services and U.S. Department of Agriculture. Dietary guidelines for Americans. Eighth Edition. 2015-2020. health.gov/dietaryguidelines/2015/guidelines External link. Published December 2015. Accessed April 18, 2017