Nguy cơ tai biến ở người bị mạch máu dạng bột

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Trần Quốc Vĩnh - Bác sĩ Cấp cứu - Khoa Hồi sức - Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Chúng ta đều biết tai biến mạch máu não xảy ra do tăng huyết áp và xơ vữa động mạch và một số nguyên nhân ít gặp hơn như huyết khối từ tim di chuyển lên hoặc những dị dạng mạch máu não. Nhưng vẫn còn một nguyên nhân ít được chú ý đến, đó là bệnh mạch máu thoái hóa dạng bột.

Bệnh mạch máu dạng bột là một bệnh trong đó có sự thoái hóa tiểu động mạch, chất dạng tinh bột lắng đọng trong thành các động mạch não mà không có chỗ nào khác trong cơ thể.

Nguyên nhân gây ra bệnh mạch máu thoái hóa dạng bột là do xuất hiện một nhóm protein trong cơ thể bị dị dạng về cấu trúc, có tên gọi là Amyloid.

• Amyloid là một nhóm protein có dạng sợi, không hòa tan và có cấu trúc rất đặc biệt với khoảng 18 vòng cuộn bất thường so với các protein bình thường khác trong cơ thể.
• Nói cách khác thì Amyloid là những protein bị “dị dạng” về cấu trúc trong cơ thể. Vì sở hữu những cấu trúc bất thường này nên Amyloid không thể tương tác tốt với những protein bình thường khác, dẫn đến nguy cơ mắc bệnh khi chúng xuất hiện trong thành mạch hay các tổ chức của bất kỳ cơ quan nào khác trong cơ thể.

Các nghiên cứu đã cho thấy, tùy theo sự bất thường về cấu trúc mà sản sinh ra nhiều loại Amyloid protein khác nhau, dẫn đến nguy cơ nhiễm bệnh ở các cơ quan khác nhau trong cơ thể. Một số ví dụ điển hình như:

• Beta Amyloid protein gây bệnh sa sút trí tuệ (bệnh Alzheimer)
• Alipoprotein Al gây bệnh xơ cứng bì
• Alpha-synuclein protein gây bệnh Parkinson
• Syrum Amyloid A gây bệnh viêm khớp
• IAPP (Amylin) gây bệnh đái tháo đường týp 2...

Như chúng ta đã biết, bệnh tai biến mạch máu não bao gồm xuất huyết và tắc mạch não. Và bệnh mạch máu thoái hóa dạng bột là một trong những nguyên nhân gây ra xuất huyết não dẫn đến tai biến mạch máu não.

Loại protein Amyloid gây xuất huyết não có tên là Cystatin. Cystatin thẩm lậu vào thành mạch máu và từ từ hủy hoại thành mạch. Dần dần theo thời gian, thành mạch máu không chịu nổi áp lực do dòng máu chảy ra, dẫn đến thành mạch bị vỡ gây triệu chứng xuất huyết não bộ.

Một trong những điểm nổi bật của xuất huyết trong não do bệnh mạch máu thoái hóa dạng bột là các “đốm xuất huyết” xảy ra ở các khu vực gần bề mặt của não (còn gọi là thùy não).

Yếu tố nguy cơ mắc phải bệnh mạch máu thoái hóa dạng bột rõ ràng nhất là tuổi tác. Theo thống kê cho thấy bệnh mạch máu thoái hóa dạng bột thường xảy ở những người:

• Trên 55 tuổi
• Người có kèm bệnh sa sút trí tuệ (vì cùng chung loại Amyloid protein gây tổn thương) và nhiều nghiên cứu cho thấy bệnh mạch thoái hóa dạng bột có liên quan đến một số hình thái của gen apolipoprotein E.
• Ngoài ra bệnh mạch thoái hóa dạng bột xảy ra đáng kể ở người bị đái tháo đường, rối loạn mỡ máu và xơ vữa mạch, tăng huyết áp, tăng acid uric máu.

Với đặc trưng là những ổ xuất huyết nhỏ, nằm rải rác trong nhu mô não, dưới vỏ não nên các triệu chứng lâm sàng của bệnh mạch máu thoái hóa dạng bột thường biểu hiện từ từ và không rầm rộ và khác nhau tùy thuộc vào lượng máu bị chảy do các mạch máu bị vỡ:

• Trường hợp nhẹ: Khi chảy máu lượng ít, có thể không có triệu chứng gì cả, hoặc các triệu trứng có thể mơ hồ, bệnh nhân chỉ cảm thấy đau đầu, suy giảm nhận thức, thiếu hụt nhẹ chức năng não, suy giảm thị lực...
• Trường hợp nặng: Khi chảy máu lượng nhiều, bệnh có biểu hiện nặng khi khối xuất huyết phát triển lớn gây ra hiện tượng co giật, liệt nửa người, mất ý thức, hôn mê từ nhẹ đến và thậm chí tử vong.

Hiện nay, các phương pháp đáng tin cậy nhất được sử dụng để chẩn đoán bệnh mạch thoái hóa dạng bột là sinh thiết não. Phương pháp này chỉ được thực hiện khi rất cần thiết vì sinh thiết là một thủ tục phẫu thuật mang nguy cơ chảy máu nhất định hoặc nhiễm trùng.

Tuy nhiên, bệnh mạch thoái hóa dạng bột có thể thực hiện chẩn đoán dựa vào phim chụp cắt lớp (CT) hoặc “phương pháp tín hiệu dội” (GRE) - một hình thức của chụp cộng hưởng từ sọ não (MRI). Phương pháp này là một xét nghiệm rất hiệu quả đối với xuất huyết trong não bất kể xuất huyết nhỏ hay lớn, diễn nhiều giờ hay nhiều năm trước.

Các dấu hiệu đặc trưng của mạch máu dạng bột xuất hiện trên GRE thường được gọi là “xuất huyết vỏ não.”

Trường hợp xảy ra xuất huyết gây tăng áp lực trong não, do sưng não hoặc tích tụ máu trong não, thì bác sĩ có thể thực hiện phẫu thuật cấp cứu hoặc các biện pháp khác nhằm giảm áp lực trong não.

Ngoài ra cũng có thể áp dụng trị liệu bằng việc cho bệnh nhân sử dụng thuốc chống động kinh để ngăn ngừa cơn co giật.

Trường hợp xuất huyết đáng kể đủ để gây ra các triệu chứng đột quỵ, bác sĩ theo dõi giữ bệnh nhân trong một hoặc nhiều ngày ở các đơn vị chăm sóc đặc biệt để theo dõi cho đến khi tình hình bệnh trở nên ổn định.

Hiện tại chúng ta chưa tìm ra phương pháp loại trừ Amyloid protein – nguyên nhân chính gây bệnh mạch máu thoái hóa dạng bột. Vậy nên:

• Việc điều trị chủ yếu tập trung vào việc xử lý các triệu chứng như ngăn cản phù não bằng manitol, NaCl 3%, lợi tiểu Furosemide, thở máy (PEEP thấp), nằm đầu cao..., dùng thuốc bảo vệ tế bào não, đảm bảo hô hấp, tuần hoàn, nuôi dưỡng đầy đủ...
• Cần kiểm soát tốt các bệnh phối hợp như tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh tim phổi mãn tính.
• Những người được chẩn đoán mắc bệnh này nên duy trì huyết áp bình thường và tránh thuốc ảnh hưởng đến quá trình đông máu như aspirin hay plavix, vì chúng có thể làm tăng nguy cơ xuất huyết trong não.

Trên đây là những kiến thức cần biết về nguy cơ tai biến ở người bị bệnh mạch máu thoái hóa dạng bột. Không nên chủ quan với các bệnh gây ra tai biến mạch máu não - sát nhân thầm lặng có thể cướp đi sinh mạng của người bệnh bất cứ lúc nào.