Phòng ngừa tái phát sỏi thận

Bài viết được viết bởi TS.BS Vũ Hoàng Huy - Bác sĩ Cấp Cứu - Khoa Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa quốc tế Vinmec Times City.

Theo thống kê có khoảng 30% sỏi tái phát sau 3-5 năm và 50% trong vòng 10 năm. Không có cách nào chắc chắn để ngăn ngừa sỏi thận, đặc biệt nếu bạn có tiền sử gia đình mắc bệnh này. Tuy nhiên, sự kết hợp giữa chế độ ăn uống và thay đổi lối sống, cũng như một số loại thuốc, có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh.

Thực hiện những điều chỉnh nhỏ đối với chế độ ăn uống và kế hoạch dinh dưỡng hiện tại của bạn có thể giúp bạn ngăn ngừa sỏi thận một cách lâu dài.

1.1 Tăng lượng chất lỏng, uống nhiều nước

Uống nhiều nước hơn là cách tốt nhất để ngăn ngừa sỏi thận. Tăng lượng chất lỏng sẽ làm tăng tốc độ dòng chảy của nước tiểu và giảm nồng độ chất hòa tan trong nước tiểu, cả hai đều bảo vệ chống lại sỏi sự hình thành.

Nếu bạn không uống đủ, lượng nước tiểu của bạn sẽ thấp. Lượng nước tiểu thấp có nghĩa là nước tiểu của bạn cô đặc hơn và các tính thể muối trong nước tiểu sẽ dễ kết tụ lại và gây ra sỏi.

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng hiệu quả của việc uống nhiều nước làm giảm tới 30% nguy cơ sỏi tái phát. Người có sỏi thận cố gắng uống khoảng tám ly chất lỏng mỗi ngày, hoặc uống đủ nước để tiểu hơn hai lít nước tiểu mỗi ngày.

Nước chanh và nước cam cũng là những lựa chọn tốt. Cả hai đều chứa citrate, có thể ngăn hình thành sỏi. Đặc biệt các loại nước thảo dược như bông mã đề kim tiền thảo, râu ngô,....có tác dụng lợi niệu và chống sỏi.

Bạn có thể biết liệu mình có đủ nước hay không bằng cách nhìn vào màu sắc của nước tiểu - nước tiểu phải trong hoặc vàng nhạt. Nếu nước tiểu ít và đậm màu bạn cần uống thêm nước.

1.2 Giảm lượng đạm động vật ăn vào

Thực phẩm giàu protein động vật có tính axit và có thể làm tăng axit trong nước tiểu. Axit trong nước tiểu cao có thể gây ra cả sỏi thận axit uric và canxi oxalat.

Bạn nên cố gắng hạn chế hoặc tránh: thịt bò, gia cầm, cá, thịt heo....

Nên thay thế protein động vật bằng các loại protein thực vật sẽ giúp giảm khả năng hình thành sỏi.

1.3 Ăn nhạt và hạn chế lượng natri

Chế độ ăn nhiều muối làm tăng nguy cơ bị sỏi thận canxi. Khi có quá nhiều muối trong nước tiểu khiến canxi không được tái hấp thu từ nước tiểu vào máu. Điều này khiến canxi trong nước tiểu cao, có thể dẫn đến sỏi thận.Ăn ít muối giúp giữ lượng canxi trong nước tiểu thấp hơn. Canxi trong nước tiểu càng thấp thì nguy cơ hình thành sỏi thận càng thấp. Vì vậy, để giảm lượng natri hãy đọc kỹ nhãn thực phẩm.Thực phẩm nổi tiếng là có nhiều natri bao gồm:

• Thực phẩm chế biến sẵn chẳng hạn như: Khoai tây chiên và bánh quy giòn, bim bim,..
• Thức ăn đóng hộp: Súp đóng hộp, rau đóng hộp, thịt cho bữa trưa, gia vị, thực phẩm có chứa bột ngọt, thực phẩm chứa natri nitrat, thực phẩm có chứa natri bicacbonat bột nở).

1.4 Hạn chế các thức ăn chứa nhiều oxalat

Một số viên sỏi thận được tạo thành từ oxalat, một hợp chất tự nhiên có trong thực phẩm liên kết với canxi trong nước tiểu để tạo thành sỏi thận. Hạn chế thực phẩm giàu oxalat có thể giúp ngăn ngừa hình thành sỏi.

Thực phẩm giàu oxalat là: Rau bina ( rau chân vịt), sô cô la, khoai lang, khoai tây, cà phê, củ cải, đậu phộng, hạt điều, hạnh nhân, sản phẩm làm từ đậu nành, cám lúa mì....

1.5 Hạn chế ăn đường sucrose và fructose

Lượng đường sucrose làm tăng lượng canxi trong nước tiểu do đó tăng nguy cơ tạo sỏi. Tiêu thụ đường fructose cũng có liên quan đến việc tăng nguy cơ hình thành sỏi thận.

1.6 Tránh bổ sung vitamin C

Bổ sung vitamin C (axit ascorbic) có thể gây sỏi thận, đặc biệt là ở nam giới.

Theo một số nghiên cứu chỉ ra những người bổ sung vitamin C liều cao sẽ tăng gấp đôi nguy cơ hình thành sỏi thận. Vitamin C bổ sung liều cao dường như làm tăng bài tiết oxalat trong nước tiểu ở một số người và tăng do đó tăng nguy cơ hình thành sỏi.

1.7 Ăn nhiều trái cây và rau quả

Tăng cường ăn nhiều trái cây và rau quả, có thể làm giảm nguy cơ hình thành sỏi canxi oxalat. Lợi ích này chủ yếu là kết quả của việc tăng đào thải citrate.

1.8 Ăn nhiều thực phẩm giàu canxi

Loại sỏi thận phổ biến nhất là sỏi canxi oxalat, khiến nhiều người tin rằng họ nên tránh ăn canxi. Nhưng sự thật lại trái ngược với suy nghĩ đó. Chế độ ăn ít canxi có thể làm tăng nguy cơ sỏi thận và nguy cơ loãng xương .

Do đó nên tăng cường các loại thực phẩm giàu canxi hoặc uống bổ sung canxi trong bữa ăn có thể giúp giảm nguy cơ đó.

Sữa ít béo, phô mai ít béo và sữa chua ít béo đều là những lựa chọn thực phẩm giàu canxi tốt.

Trong một số trường hợp, thay đổi chế độ ăn uống có thể không đủ để ngăn ngừa hình thành sỏi thận. Nếu bạn bị sỏi tái phát, hãy nói chuyện với bác sĩ về vai trò của thuốc trong kế hoạch phòng ngừa của bạn.

2.1 Nói chuyện với bác sĩ của bạn về các loại thuốc bạn đang dùng

Dùng một số đơn thuốc hoặc thuốc không kê đơn có thể dẫn đến sỏi thận.

Một số loại thuốc này là:

• Thuốc thông mũi: Các loại thuốc như ephedrine và guaifenesin có thể tạo ra sỏi bao gồm các sản phẩm này khi chúng được bài tiết vào nước tiểu.
• Thuốc lợi tiểu: Triamterene và Thuốc lợi tiểu quai, chẳng hạn như furosemide và acetazolamide, vì chúng có thể làm tăng nồng độ canxi trong nước tiểu.
• Thuốc ức chế protease: Indinavir sulfate, một chất ức chế protease được sử dụng để tăng số lượng tế bào CD4 + và giảm hiệu giá HIV-RNA ở bệnh nhân HIV và AIDS, làm tăng đáng kể nguy cơ tạo sỏi bằng indinavir. Ngoài ra, bệnh nhân AIDS bị viêm gan B, viêm gan C hoặc bệnh máu khó đông và những người dùng kết hợp kháng sinh TMP-SMX có nguy cơ bị sỏi thận cao hơn.
• Thuốc chống co giật: Felbamate, topiramate và zonisamide làm tăng nguy cơ sỏi.
• Steroid: Sử dụng corticosteroid lâu dài có thể làm tăng hấp thu canxi ở ruột, dẫn đến tăng canxi niệu và tăng nguy cơ tạo sỏi chứa canxi.
• Tác nhân hóa trị liệu: Một số liệu pháp hóa trị ung thư dẫn đến phá vỡ tế bào và có thể gây ra sỏi axit uric.
• Thuốc tăng acid uric: Các loại thuốc thuộc nhóm này, chẳng hạn như colchicine và probenecid, gây tăng acid uric niệu và do đó làm tăng nguy cơ tạo acid uric cũng như sỏi canxi.
• Các sản phẩm aspirin (salicylate).
• Thuốc kháng vi-rút, chẳng hạn như acyclovir.

Bạn dùng các loại thuốc này càng lâu thì nguy cơ bị sỏi thận càng cao. Nếu bạn đang dùng bất kỳ loại thuốc nào trong số này, hãy nói chuyện với bác sĩ về các lựa chọn thuốc khác. Bạn không nên ngừng dùng bất kỳ loại thuốc nào được kê đơn mà không có sự chấp thuận của bác sĩ.

2.2 Nói chuyện với bác sĩ của bạn về các loại thuốc phòng ngừa

Nếu bạn dễ mắc một số loại sỏi thận, một số loại thuốc nhất định có thể giúp kiểm soát lượng vật chất đó có trong nước tiểu của bạn. Loại thuốc được kê đơn sẽ phụ thuộc vào loại sỏi mà bạn thường mắc phải. Ví dụ:

• Nếu bạn bị sỏi canxi , thuốc lợi tiểu thiazid hoặc phosphate có thể có lợi.
• Nếu bạn bị sỏi axit uric , allopurinol (Zyloprim) có thể giúp giảm axit uric trong máu hoặc nước tiểu của bạn.
• Nếu bạn bị sỏi struvite , có thể sử dụng thuốc kháng sinh dài hạn để giúp giảm lượng vi khuẩn có trong nước tiểu
• Nếu bạn bị sỏi cystin , capoten (Captopril) có thể giúp giảm mức độ cystine trong nước tiểu của bạn

Bệnh sỏi thận là bệnh rất thường gặp. Không có gì đảm bảo rằng các phương pháp phòng ngừa sẽ hiệu quả, nhưng chúng có thể làm giảm nguy cơ của bạn. Điều tốt nhất để ngăn ngừa sỏi thận là duy trì đủ nước và thực hiện một số thay đổi chế độ ăn uống.

Nếu bạn có tình trạng làm tăng nguy cơ sỏi thận, chẳng hạn như đang mắc các bệnh viêm ruột, phẫu thuật nối mật ruột, cắt đoạn ruột, nhiễm trùng đường tiết niệu dai dẳng hoặc béo phì , hãy nói chuyện với bác sĩ về các cách quản lý để giảm nguy cơ sỏi thận.

Nếu bạn đã có sỏi thận trước đây, hãy yêu cầu bác sĩ xét nghiệm máu và nước tiểu để đánh giá rối loạn chuyển hóa và nguy cơ hình thành sỏi tái phát. Khi bạn biết được các nguy cơ của chính mình, bạn có thể thực hiện các bước có mục tiêu để ngăn chặn hình thành những sỏi mới.

Xem thêm: Hướng dẫn chẩn đoán sỏi thận