Thuốc cản quang là gì?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Viết Thụ - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh và Y học hạt nhân - Khoa Chẩn đoán hình ảnh và Y học hạt nhân - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Thuốc cản quang là những chất được sử dụng để làm tăng mức độ tương phản của cấu trúc hoặc dịch cơ thể khi chụp hình trong kỹ thuật chụp cộng hưởng từ, siêu âm hay chụp X-quang. Thuốc cản quang thường được dùng để xác định rõ các mạch máu và các bộ phận trong hệ tiêu hóa.

Thuốc cản quang chứa Iod có bản chất là polymer gắn Iod. Tác dụng của thuốc cản quang phụ thuộc vào lượng Iod được gắn vào polymer. Thuốc cản quang chứa Iod là loại thuốc cản quang có số lượng sử dụng nhiều nhất hiện nay (trên 50% theo số lượng thống kê tại Mỹ vào năm 2006). Thuốc cản quang chứa Iod được phân thành hai nhóm: Thuốc cản quang chứa Iod tan trong dầu và thuốc cản quang chứa Iod tan trong nước.

Chụp CT hay còn được gọi là chụp cắt lớp vi tính là kỹ thuật dùng những tia X-quang quét lên một khu vực của cơ thể theo lát cắt ngang phối hợp với những xử lý bằng máy vi tính để được một hình ảnh 2 chiều hoặc 3 chiều bộ phận cần chụp.

Chụp CT có thuốc cản quang áp dụng trong một số trường hợp, cần khảo sát tổn thương và mạch máu kỹ lưỡng hơn, chuyên viên y tế sẽ tiêm vào cơ thể một loại thuốc cản quang. Thuốc cản quang có chứa Ioe sẽ làm cho những cấu trúc hoặc tổn thương bắt thuốc có màu trắng sáng trên hình chụp cắt lớp vi tính, điều này sẽ giúp phân biệt vùng bất thường với các cấu trúc khác xung quanh nó.

Tuy nhiên chụp CT có sử dụng thuốc cản quang cũng để lại một số tác dụng không mong muốn, đòi hỏi phải xử trí kịp thời.

3.1. Phản vệ

Phản ứng quá mẫn của cơ thể với thuốc cản quang thường không liên quan đến liều và tốc độ tiêm thuốc. Nó có thể xuất hiện ngay cả khi chỉ tiếp xúc với một lượng nhỏ thuốc cản quang. Kiểu phản ứng có thể được chia thành nhiều thể khác nhau.

Triệu chứng của quá mẫn tức thì với thuốc cản quang: xuất hiện trong vòng một giờ sau khi sử dụng thuốc với những biểu hiện như: bừng mặt, ngứa mày đay cấp, phát ban, phù mạch, co thắt phế quản và thở rít, phù thanh quản và rút lõm lồng ngực, tụt huyết áp và sốc, mất ý thức.

3.2. Phơi nhiễm phóng xạ

Khi chụp CT, người bệnh có tiếp xúc một khoảng thời gian thời gian ngắn với bức xạ ion hóa. Lượng bức xạ trong chụp CT là lớn hơn so với chụp X quang vì chụp CT tập hợp các thông tin chi tiết hơn. Tuy nhiên, hiện nay, người bệnh hoàn toàn có thể yên tâm vì nguy cơ tiềm năng này là rất nhỏ và hiếm khi xảy ra. Các bác sĩ thường sử dụng liều thấp nhất của bức xạ để có được các thông tin y tế cần thiết mà vẫn đảm bảo tình trạng sức khỏe cho người bệnh. Ngoài ra hiện nay Vinmec đang sử dụng các loại máy mới, nhanh hơn và đòi hỏi ít bức xạ hơn so với trước đây.

3.3. Gây hại cho thai nhi

Những phụ nữ đang mang thai cần thông báo cho bác sĩ trước khi có ý định chụp CT. Mặc dù các bức xạ từ chụp CT không làm tổn thương tới thai nhi, nhưng các bác sĩ thường khuyên người mẹ chuyển sang các xét nghiệm khác an toàn hơn, chẳng hạn như siêu âm hay chụp cộng hưởng từ (MRI) để tránh cho trẻ khỏi phơi nhiễm với bức xạ.

3.4. Phản ứng với vật liệu tương phản

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh tiêm tĩnh mạch cánh tay một loại thuốc nhuộm đặc biệt được gọi là vật liệu tương phản trước khi chụp CT. Mặc dù rất hiếm khi xảy ra tuy nhiên vật liệu tương phản có thể gây ra các vấn đề y tế hoặc các phản ứng dị ứng.

Hầu hết các phản ứng này đều rất nhẹ và chỉ gây phát ban hoặc ngứa cho người bệnh. Tuy nhiên những triệu chứng này thường biến mất khá nhanh chóng. Nếu cần thiết, người bệnh có thể sử dụng thuốc kháng histamin để giảm các triệu chứng. Trong trường hợp hiếm hoi, phản ứng dị ứng có thể rất nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng. Cần kịp thời thông báo cho bác sĩ nếu trước đó đã từng bị dị ứng với vật liệu tương phản.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec đã đầu tư hệ thống máy chụp cắt lớp CT 128 hiện đại với nhiều ưu điểm nổi trội.

Đầu tiên, máy chụp nhanh, lát cắt mỏng, hình ảnh chất lượng cao, giúp chẩn đoán hình ảnh các bệnh lý như: chụp CT đột quỵ sọ não (multiphase, perfusion), chụp lồng ngực, chụp động mạch giảm lượng thuốc cản quang....... Hơn nữa, với máy chụp cắt lớp CT 128, giúp chẩn đoán chính xác các bệnh lý mạch vành, hỗ trợ phát hiện sớm và theo dõi bệnh lý ung thư. Điều này sẽ tạo cơ hội cho người bệnh được phát hiện chính xác các vùng tổn thương, khu trú ổ bệnh... qua đó các bác sĩ sẽ xây dựng được phác đồ điều trị chuẩn xác hơn.