Hoại tử xương hàm do tia xạ

Xạ trị là 1 trong những phương pháp quan trọng trong điều trị ung thư, nhất là với những ung thư biểu mô ở vùng đầu mặt cổ vốn ít chịu tác dụng của hoá trị liệu. Tuy nhiên bên cạnh những ưu điểm trong việc điều trị ung thư, bệnh nhân cũng cần lưu ý tới các biến chứng của xạ trị, trong đó có hoại tử xương do tia xạ.

Trong quá trình điều trị ung thư, hóa trị và xạ trị là hai phương pháp được sử dụng rất phổ biến. Cả hai đều gây ra một số tác dụng phụ nặng nề đối với cơ thể người bệnh.

• Hóa trị là phương pháp gây ảnh hưởng toàn thân do thuốc được tiêm truyền trực tiếp vào mạch máu, gây ra những tác dụng phụ tương đối giống nhau với mọi loại ung thư.
• Trong khi đó xạ trị là phương pháp dùng các tia năng lượng cao (tia X, tia Gamma, tia proton...) tác động trực tiếp lên một khu vực bị bệnh nên tác dụng phụ sẽ còn phụ thuộc bệnh nhân ung thư ở khu vực nào.

Xạ trị có hai vai trò chính trong điều trị ung thư:

• Cứu chữa: Phương pháp xạ trị có thể được áp dụng đơn độc hay kết hợp với các phương pháp khác để tiêu diệt và ngăn chặn sự lây lan của khối u, giúp thu nhỏ khối u để thực hiện phẫu thuật.
• Giảm nhẹ triệu chứng: Đối với trường hợp khối u lớn và di căn việc xạ trị sẽ giúp giảm khả năng tàn phá của khối u, giảm bớt đau đớn và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân ung thư.

Bên cạnh những vai trò tích cực trong việc điều trị ung thư, xạ trị cũng có thể mang lại những tác dụng phụ không mong muốn.

Với đặc điểm giải phẫu sinh lý riêng (vùng đầu, mặt, cổ mỏng, nhiều mô mềm, cấu trúc tinh tế, chức năng quan trọng, dễ tổn thương và khó phục hồi...), việc điều trị ung thư bằng tia xạ ở vùng đầu mặt cổ vẫn còn nhiều rủi ro.

Do ảnh hưởng của tia xạ, một số khu vực trên mặt nhẹ thì bị thiểu sản da, bỏng da, tổ chức dưới da và các cơ quan lân cận bị sạm, teo lại, viêm có mủ, mụn nhọt...nặng thì làm co cứng các tổ chức phần mềm gây bóp vùng cổ, mạch bạnh ra, lưỡi to.

Một số trường hợp gặp biến chứng nặng hơn khi vết thương do vùng chiếu không lành mà tiếp tục lan rộng dẫn tới hoại tử xương do tia xạ. Biểu hiện của biến chứng là việc hoại tử phần mềm trên khuôn mặt (ví dụ: vùng da ổ mắt, gò má, xương gò má và các xương thành ổ mắt, xương mũi)...dẫn đến viêm rò mủ nhiễm trùng (viêm rò hoại tử).

Khi bị biến chứng do tia xạ, các mạch máu thường bị teo nhỏ nên việc cấp máu đến khu vực tổn thương bị hạn chế, dẫn đến vết thương khó lành. Tùy vào mức độ tổn thương mà việc điều trị sẽ trải qua các giai đoạn khác nhau.

Để điều trị hoại tử xương do tia xạ, các bác sĩ cần cắt bỏ toàn bộ các tổ chức đã hoại tử (có thể gồm xương, phần mêm viêm rò vùng gò má, ổ mắt, thành bên sống mũi..v..v), giải phóng sẹo co kéo, dọn sạch xương chết, làm sạch vết thương sau đó mới tạo hình che phủ vùng hoại tử bằng vạt da tự do hoặc các vạt có chân nuôi để phục hồi các khuyết hổng tổ chức.

Với bệnh nhân bị hoại tử xương hàm dưới, cần phải nạo vét hết vùng hoại tử xung quanh và tạo hình lại bộ phận bị hỏng thì bệnh nhân mới hết đau đớn, có lại diện mạo bình thường để trở lại cuộc sống.

Phần lớn bệnh nhân đến khám với mức độ tổn thương đã rất nặng nề: các vết thương viêm loét, tình trạng hoại tử lan rộng, chảy dịch hôi thối không chỉ ở phần mềm mà cả vào trong xương, gây hỏng chức năng các cơ quan và biến dạng khuôn mặt. Biến chứng hoại tử xương do tia xạ còn khiến người bệnh đau đớn, khổ sở, mất tự tin trong giao tiếp.

Do vậy các bác sĩ khuyến cáo người bệnh nên đi khám và thực hiện điều trị sớm nếu phát hiện biến chứng của xạ trị. Vết loét nhỏ, hoại tử phần mềm sẽ điều trị dễ dàng nếu hành động ngay từ sớm. Khi hoại tử đã lan rộng và vào xương thì điều trị sẽ càng khó khăn hơn, trên thực tế không ít trường hợp phải phẫu thuật tạo hình 2-3 lần mới có được khuôn mặt khả quan.