Các phương pháp điều trị lác mắt

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Thái Hưng - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Bệnh lác mắt (hay còn gọi là bệnh lé mắt) là tình trạng hai mắt nhìn không thẳng hàng, không cùng nhìn về một phía mà nhìn theo các hướng khác nhau. Một mắt có thể nhìn thẳng về phía trước, trong khi mắt kia, tùy vào cơ mắt bị ảnh hưởng mà có thể nhìn vào trong, ra ngoài, lên trên hoặc xuống dưới. Sự di chuyển hướng nhìn của mắt có thể cố định hoặc tạm thời, mắt nhìn thẳng và mắt nhìn lệch có thể luân phiên nhau.

Lác mắt là một bệnh lý thường gặp, đặc biệt ở trẻ em. Mắt có 6 cơ vận nhãn gồm 4 cơ thẳng và 2 cơ chéo, 6 cơ này hoạt động dưới sự điều khiển của 2 dây thần kinh số III, IV và VI. Lác mắt xảy ra khi có sự mất cân bằng giữa các cơ vận nhãn do cơ hoặc do tổn thương các dây thần kinh chi phối cơ. Có nhiều nguyên nhân bệnh lé mắt, có thể do di truyền, do sự cấu tạo bất thường bẩm sinh của hệ vận động nhãn cầu, do sự co quắp điều tiết, do tổn thương thần kinh hoặc các bệnh ở não,...

Bệnh lác mắt không chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ mà còn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị giác. Lác mắt làm rối loạn cơ vận nhãn, nhược thị, giảm thị lực, giảm khả năng nhìn hình nổi và khả năng phân biệt chính xác khoảng cách,... Từ đó gây ảnh hưởng nhiều đến học tập và cuộc sống.

Về bệnh lác mắt có chữa được không, thì với nền y học hiện đại, lác mắt có thể chữa được nhưng kết quả còn phụ thuộc vào từng trường hợp bệnh cụ thể, thời gian mắc bệnh kéo dài bao lâu. Có nhiều phương pháp để chữa lác mắt như chỉnh quang, chỉnh thị, mổ mắt lác cho bé để chỉnh lệch trục nhãn cầu. Bệnh lác mắt ở trẻ em, nếu bệnh nhân được điều trị càng sớm, tuổi đời càng nhỏ thì cơ hội khỏi bệnh sẽ cao hơn. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nếu trẻ được trị lác mắt trước 3-4 tuổi thì tỷ lệ thành công là 92%, từ 6-8 tuổi tỷ lệ thành công đạt 62%, nếu để lâu, mắt bé sẽ thành tật nên khả năng phục hồi sẽ kém.

Quá trình điều trị lác mắt gồm 3 giai đoạn là: điều chỉnh bằng kính, điều trị nhược thị và phẫu thuật để phục hồi sự cân bằng 2 mắt.

2.1. Chỉnh kính:

Chỉnh kính là khâu quan trọng trong điều trị lác mắt, đặc biệt với lác điều tiết thuần túy. Điều chỉnh kính làm hình ảnh rõ nét và tạo điều kiện thuận lợi cho việc phối hợp thị giác 2 mắt.

• Chỉnh kính ở người viễn thị: mức độ viễn thị cần điều chỉnh phụ thuộc vào tuổi bệnh nhân và bệnh lác nếu có. Nếu trẻ dưới 2 tuổi không lác thì viễn thị 4D mới cần chỉnh kính, nếu có lác trong thì cần chỉnh kính cho cả viễn thị 2D.
• Chỉnh kính ở người loạn thị: cần chỉnh kính nếu loạn thị từ 1D trở lên.
• Cận thị: ở trẻ dưới 2 tuổi, cần chỉnh kính nếu cận thị từ 5D trở lên. Trẻ 2-4 tuổi, độ cận thị cần chỉnh kính là 3D. Ở trẻ lớn hơn, độ cận thị cần chỉnh thấp hơn để trẻ có thể đọc được chữ ở bảng lớp học.

2.2. Điều trị nhược thị:

Nhược thị do lác mắt có thể hồi phục tốt nếu được phát hiện và điều trị sớm. Có nhiều phương pháp điều trị nhược thị như:

2.2.1. Phương pháp bịt mắt: Bịt mắt là phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả, đặc biệt với trẻ nhỏ. Có thể bịt mắt bằng miếng băng mắt và băng dính hoặc miếng vải sẫm màu được cắt hình bầu dục, hai đầu có dây quấn quanh đầu. Ở những trẻ đã đeo kính, có thể dùng băng keo đục dán lên mắt kính. Có các kiểu bịt mắt như sau:

• Bịt mắt lành: đây là kiểu bịt mắt phổ biến nhất, khi mắt lành bị bịt lại thì mắt lác buộc phải làm việc, do đó thị lực có thể phục hồi. Thời gian bịt mắt phụ thuộc vào độ nhược thị và tuổi bệnh nhân. Có thể bịt từ 3 đến 6 ngày trên tuần. Trong quá trình bịt mắt, đề phòng nhược thị xuất hiện ở mắt bị bịt.
• Bịt mắt lác: nếu nhược thị kèm định thị trung tâm, có thể bịt mắt lác liên tục trong nhiều tuần, trong đó bắt đầu tập luyện chỉnh thị.
• Bịt mắt luân phiên, mỗi ngày bịt một mắt để tập cân bằng 2 mắt.
• Bịt mắt từng lúc: ví dụ như mỗi ngày bịt mắt lành 1 giờ, kết hợp tập luyện mắt lác.

2.2.2. Gia phạt:

Gia phạt là biện pháp dùng thuốc hoặc kính để mắt đạt được một sự cân bằng không gian: một mắt chỉ nhìn xa và một mắt chỉ nhìn gần từ đó tạo ra khả năng thị giác cho cả hai mắt. Các phương pháp gia phạt là:

• Dùng atropin đơn thuần: mắt được nhỏ atropin sẽ không thể nhìn gần được, phương pháp này chỉ dùng cho trẻ nhỏ.
• Gia phạt xa: mắt chủ đạo được cho kính quá mức 3D, mắt kia chỉnh kính đúng số.
• Gia phạt gần: mắt chủ đạo tra atropin hàng ngày và mang kính bình thường, mắt kia mang kính bình thường hoặc hội tụ quá mức 1 đến 3D.
• Gia phạt toàn bộ: mắt chủ đạo tra atropin hàng ngày và chỉnh kính thành cận thị 4D, mắt nhược thị chỉnh kính bình thường.

2.2.3. Điều trị chỉnh thị:

Phương pháp này dùng cho trẻ 5 tuổi trở lên chưa được điều trị bịt mắt hoặc bịt mắt mà không hết nhược thị. Các cách có thể thực hiện là:

• Bệnh nhân bịt mắt tốt hơn sau đó tập tô vẽ hoặc xâu hạt cườm mỗi ngày một giờ.
• Sử dụng các loại máy như euthyscope, synoptophore, co-ordinator,... để điều trị tương ứng võng mạc bất thường và phục hồi định thị trung tâm hoàng điểm.

2.2.4. Điều trị bằng thuốc

Những trường hợp lác trong điều tiết mà không thể đeo kính thì có thể dùng các thuốc co đồng tử mạnh để gây co quắp điều tiết, từ đó làm giảm nhu cầu điều tiết khi nhìn gần và giảm mức độ quy tụ do điều tiết. Thuốc thường dùng là ecothiopat iodua 0.125% ngày 1 lần, hoặc pilocarpin 4% dùng 4 lần/ngày trong 6 tuần. Khi thuốc có tác dụng thì giảm liều dùng. Chỉ nên dùng các thuốc này ngắn hạn vì có thể làm xuất hiện nang mống mắt.

Dùng độc tố botulium: phương pháp này có kết quả tốt trong một số trường hợp. Kim tiêm liều nhỏ độc tố vào cơ đối vận với cơ liệt để làm liệt cơ này trong một thời gian, từ đó tạo thuận lợi cho sự tái lập cân bằng 2 mắt.

2.3. Điều trị phẫu thuật

Mổ lác mắt trẻ em hoặc người lớn được thực hiện khi mắt lác không thể điều trị bằng những cách thông thường. Mổ mắt lác cho bé là điều chỉnh các cơ bám trên mắt, giúp mắt thăng bằng, hết lác và không gây nguy hiểm. Mổ lác cho bé thực hiện càng sớm cho kết quả càng tốt, bệnh lác để lâu tình trạng tổn thương mắt kéo dài, ngày càng nặng, khó điều trị.

Trong mổ lác mắt, một hoặc nhiều cơ vận động nhãn cầu sẽ được làm tăng cường, yếu đi hoặc chuyển đến vị trí khác để cải thiện hướng nhìn. Mổ lác mắt trẻ em thường được tiến hành như một thủ thuật ngoại trú, thời gian thực hiện khoảng 20-40 phút, bệnh nhân có thể ra về ngay sau cuộc mổ và tái khám theo lịch của bác sĩ.