Vitamin A và các bệnh về thị lực do tuổi tác

Tỷ lệ suy giảm thị lực do lão hóa được dự báo sẽ tăng lên cùng với sự già đi của dân số với cơ chế chủ yếu là do quá trình oxy hóa và viêm. Có bằng chứng cho thấy các chất chống oxy hóa và thuốc chống viêm trong chế độ ăn uống có thể mang lại lợi ích trong việc giảm nguy cơ mắc suy giảm thị lực ở người già. Theo đó, bổ sung vitamin A được xem là một trong các chất dinh dưỡng quan trọng đối với sức khỏe của mắt.

Việc ăn cà rốt sẽ giúp chúng ta nhìn thấy trong bóng tối chỉ là chuyện hoang đường. Chất dinh dưỡng chính của cà rốt, beta-carotene, chịu trách nhiệm cho màu cam đặc trưng của loại rau củ này, là tiền chất của vitamin A và giúp mắt điều chỉnh tốt hơn trong điều kiện thiếu sáng. Dù cho vitamin A không thể cho phép chúng ta có thêm siêu năng lực về thị lực ban đêm hoặc chữa khỏi các bệnh khúc xạ, nhưng việc ăn một lượng vừa đủ sẽ hỗ trợ sức khỏe của mắt.

Vitamin A cũng kích thích sản xuất và hoạt động của các tế bào bạch cầu, tham gia vào quá trình tái tạo xương, giúp duy trì các tế bào nội mô khỏe mạnh và điều chỉnh sự phát triển và phân chia tế bào cần thiết cho quá trình sinh sản.

Có 2 dạng chính của vitamin A trong chế độ ăn uống của con người là vitamin A đã được định dạng sẵn (retinol, retinyl este) và các carotenoid provitamin A như beta-carotene được chuyển đổi thành retinol. Vitamin A được tạo sẵn có từ các sản phẩm động vật, thực phẩm bổ sung vitamin A. Carotenoid được tìm thấy tự nhiên trong thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật. Có những loại carotenoid khác nhau được tìm thấy trong thực phẩm không được chuyển hóa thành vitamin A nhưng có đặc tính tăng cường sức khỏe; chúng bao gồm lycopene, lutein và zeaxanthin.

Đơn vị đo lường vitamin A hiện được liệt kê trên nhãn thông tin dinh dưỡng là bằng đơn vị quốc tế (IU). Tuy nhiên, Viện Y học chế độ ăn uống khuyến nghị đo lường vitamin A nên được tính bằng microgam (mcg) tương đương với hoạt tính retinol để giải thích cho tỷ lệ hấp thụ khác nhau của vitamin A và các carotenoid provitamin A đã được định dạng sẵn.

Theo quy định ghi nhãn thành phần và thực phẩm chức năng mới của Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA), kể từ tháng 7 năm 2018, các công ty lớn sẽ không còn liệt kê vitamin A là IU nữa mà là “mcg”. Theo đó, lượng vitamin A được khuyến cáo cho người lớn từ 19 tuổi trở lên là 900 mcg đối với nam (tương đương 3.000 IU) và 700 mcg đối với nữ (tương đương 2.333 IU).

Bằng chứng cho thấy rằng ăn nhiều loại thực phẩm giàu vitamin A, đặc biệt là trái cây và rau quả, có thể bảo vệ khỏi một số bệnh lý, bao gồm cả ung thư, mặc dù lợi ích sức khỏe của việc bổ sung vitamin A là ít rõ ràng hơn. Tuy nhiên, vai trò của vitamin A đối với thị lực từ lâu đã không thể phủ nhận được. Theo đó, các bệnh về thị lực do tuổi tác dường như sẽ trở nên nặng nề hơn nếu kết hợp với tình trạng thiếu vitamin A.

Thoái hóa điểm vàng do tuổi tác là một tình trạng mắt không đau phổ biến nhưng lại là nguyên nhân hàng đầu gây mất thị lực ở những người từ 50 tuổi trở lên. Diễn tiến bệnh làm biến dạng tầm nhìn trung tâm, giảm độ sắc nét cần thiết để có thể xem các chi tiết nhỏ như để đọc và lái xe. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa rõ ràng nhưng các chất trong stress oxy hóa được cho là có vai trò nhất định. Những người hút thuốc lá và những người có chế độ ăn uống nghèo nàn, thiếu trái cây và rau quả có nguy cơ phát triển suy giảm thị lực ở người già nhanh chóng hơn.

Trong khi đó, lutein và zeaxanthin là hai carotenoid có tác dụng chống oxy hóa bảo vệ được tìm thấy trong võng mạc, mô mắt bị tổn thương do thoái hóa điểm vàng. Các nghiên cứu đã xem xét liệu chất bổ sung có chứa lutein và zeaxanthin, cũng như beta-carotene, có thể hữu ích để ngăn ngừa hoặc điều trị tình trạng này hay không. Kết quả của các nghiên cứu về bệnh mắt liên quan đến tuổi tác đã phát hiện ra rằng việc hấp thụ hàng ngày những vitamin liều cao bao gồm vitamin C và E, lutein và zeaxanthin sẽ giúp làm chậm sự tiến triển của suy giảm thị lực do lão hóa giai đoạn trung gian và giai đoạn cuối, đặc biệt là ở những người tham gia được bổ sung carotenoid trong chế độ ăn uống hằng ngày.

Nhiều loại ngũ cốc ăn sáng, nước trái cây, các sản phẩm từ sữa và các loại thực phẩm khác ngày nay giàu vitamin A vì đã được tăng cường retinol (dạng vitamin A được định dạng sẵn). Nhiều loại trái cây và rau quả và một số chất bổ sung đều có chứa beta-carotene, lycopene, lutein hoặc zeaxanthin.

Các loại rau lá xanh (cải xoăn, rau bina, bông cải xanh), rau màu vàng và cam (cà rốt, khoai lang, bí ngô và các loại bí mùa đông khác, bí mùa hè)

• Cà chua
• Ớt chuông đỏ
• Dưa đỏ, xoài
• Gan bò
• Dầu cá
• Sữa
• Trứng
• Thực phẩm chức năng

Sự thiếu hụt vitamin A dường như là rất hiếm ở các nước phương Tây nhưng vẫn có thể xảy ra nếu không được quan tâm đúng mực. Các tình trạng làm cản trở sự tiêu hóa bình thường cũng có thể dẫn đến kém hấp thu vitamin A như bệnh celiac, bệnh Crohn, xơ gan, nghiện rượu và xơ nang. Tình trạng này cũng có thể xảy ra ở người lớn và trẻ em nếu chế độ ăn rất hạn chế do nghèo đói hoặc kiêng khem quá mức. Thiếu vitamin A mức độ nhẹ có thể gây mệt mỏi, dễ bị nhiễm trùng và vô sinh.

Sau đây là những dấu hiệu của sự thiếu hụt vitamin A với mức độ nghiêm trọng hơn:

• Khô mắt, nếu nghiêm trọng khi không được điều trị có thể dẫn đến mù lòa
• Mờ mắt hoặc quáng gà
• Có các mảng bất thường trên lòng trắng của mắt
• Da, móng, tóc khô, dễ gãy

Tình trạng ngộ độc vitamin A có thể phổ biến hơn so với tình trạng thiếu hụt, do liều lượng cao vitamin A (retinol) được tìm thấy trong một số chất bổ sung, thực phẩm chức năng. Vitamin A là loại sinh tố tan trong chất béo, có nghĩa là bất kỳ lượng nào dư thừa không cần cơ thể sử dụng ngay lập tức sẽ được hấp thụ và lưu trữ trong mô mỡ hoặc gan. Nếu lưu trữ quá nhiều, tình trạng này có thể trở nên độc hại.

Ngưỡng trên của lượng vitamin A có thể được chấp nhận là 3.000 mcg, là gấp hơn ba lần mức khuyến nghị hàng ngày hiện tại vẫn được cho là an toàn. Tuy nhiên, có một số bằng chứng cho thấy vitamin A được cung cấp quá mức này có thể làm tăng nguy cơ mất xương, gãy xương hông hoặc một số dị tật bẩm sinh. Các dấu hiệu hướng tới ngộ độc vitamin A bao gồm:

• Thay đổi tầm nhìn chẳng hạn như nhìn mờ
• Đau xương
• Buồn nôn và ói mửa
• Da khô
• Nhạy cảm với ánh sáng chói như ánh sáng mặt trời

Tóm lại, nguy cơ thoái hóa điểm vàng làm dẫn đến suy giảm thị lực ở người già có thể được giảm thiểu thông qua việc tiêu thụ các loại thực phẩm giàu chất chống oxy hóa và các công thức dinh dưỡng chuyên biệt. Trong đó, vitamin A là một chất dinh dưỡng nhận được nhiều quan tâm, không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến mắt mà còn hỗ trợ một số chức năng quan trọng trong cơ thể đối với mô mắt khi đang suy yếu dần theo thời gian.

Để giúp bảo vệ thị lực, ngoài việc bổ sung vitamin A theo chỉ định của bác sĩ thì mỗi người cũng nên rèn cho mình thói quen thăm khám sức khỏe định kỳ để tầm soát bệnh tật nói chung và bệnh lý ở mắt nói riêng.

Nguồn tham khảo: hsph.harvard.edu, aao.org