Có nên điều trị loãng xương bằng đông y?

Những năm gần đây, loãng xương và gãy xương do loãng xương dần trở thành vấn đề quan trọng đối với tình trạng sức khỏe cộng đồng. Đối với loãng xương nguyên phát, sách “ Hoàng đế nội kinh tố vấn” từ sớm đã có luận bàn về bệnh chứng liên quan. Theo quan điểm y học cổ truyền, loãng xương thuộc chứng “yêu thống”, “cốt thống”.

1.1. Nguyên nhân loãng xương theo y học hiện đại

Cơ chế gây bệnh của loãng xương phụ thuộc vào chuyển hóa calci và điều hòa chuyển hóa calci trong cơ thể trong đó:

• Đối với chuyển hóa calci trong cơ thể: Calci được hấp thu 40% từ thức ăn qua đường ruột nhờ một hệ thống đặc biệt phụ thuộc vào vitamin D, sau đó calci được hấp thu vào máu và đào thải ra ngoài theo đường tiểu tiện và đường tiêu hóa. Trong đó, lượng calci trong nước tiểu được quyết định bởi sự tái hấp thu chủ động ở ống thận dưới ảnh hưởng của hormon tuyến cận giáp, do vậy chỉ một phần rất nhỏ calci bị đào thải ra ngoài. Vì vậy, thận được coi là có vai trò chính trong điều hòa calci máu.
• Điều hòa chuyển hóa calci: Có 3 hormon chính liên quan đến điều hòa chuyển hóa chất khoáng tại xương gồm có: Hormon tuyến cận giáp (PTH), calcitonin và vitamin D. Ngoài ra còn có estrogen và testosterone.

Nguyên nhân gây ra loãng xương: Không có nguyên nhân đơn thuần nào gây ra loãng xương mà trong quá trình sinh trưởng và phát triển của cơ thể, có hai quá trình tác động lên xương là tạo xương và hủy xương. Từ sau độ tuổi 30 hoặc 40 trở đi, hoạt động của các tế bào tạo xương giảm mạnh, làm mất đi sự cân bằng giữa quá trình tạo xương và quá trình hủy xương, gây ra hiện tượng giảm số lượng các tế bào xương, dần dẫn tới tình trạng loãng xương.

Đối với nữ giới sau thời kỳ mãn kinh, vì số lượng estrogen giảm xuống mức rất thấp làm ảnh hưởng đến quá trình tạo xương của cơ thể. Khi thiếu estrogen thì cơ thể giảm hoạt động của các tế bào xương, giảm khung protein ở xương, giảm lắng đọng calci và phosphat ở xương tăng quá trình hủy xương. Ở giai đoạn này, sự mất xương trong cơ thể phụ nữ tăng nhanh chóng (khoảng 1-2%/năm). Tình trạng xương bị mất do di chứng mất kinh kéo dài khoảng từ 15-20 năm, lượng xương bị mất thay đổi tùy theo từng người nhưng có nhiều người có thể mất tới 30% lượng tế bào xương của cơ thể trong thời gian này. Nếu vì nguyên nhân nào đó khiến người bệnh mất kinh sớm (phẫu thuật cắt buồng trứng,...), tế bào xương trong cơ thể sẽ bị mất sớm hơn.

Những nguyên nhân khác gây loãng xương thứ phát như sau:

• Sử dụng các thuốc glucocorticoid hoặc dùng heparin kéo dài.
• Bất động lâu ngày (do cân nặng quá mức hoặc liệt nửa người).
• Uống nhiều rượu.
• Suy dinh dưỡng.
• Hội chứng giảm hấp thu.
• Bệnh Scorbut.
• Hội chứng Sudeck-Kienbock.
• Rối loạn nội tiết (suy tuyến yên, cường giáp, đái tháo đường,...).

1.2. Nguyên nhân loãng xương theo y học cổ truyền

Dựa vào lý luận y học cổ truyền cơ chế bệnh sinh của chứng loãng xương bao gồm:

• Thận hư: Nguyên nhân do tiên thiên bất túc, đi kèm thêm hậu thiên thất dưỡng hoặc phòng sự sinh dục quá độ mà làm tổn thương chân âm, nguyên dương dẫn đến tinh huyết bất túc, thận dương suy yếu không thể sinh tủy, làm mạnh cốt. Hoặc khi nam giới quá 64 tuổi, nữ quá 49 tuổi mà không chú ý bảo dưỡng thân thể, thận hư tinh yếu không thể làm mạnh được cốt sinh tủy mà thành bệnh loãng xương.
• Tỳ vị hư nhược: Do ăn uống không điều độ, ăn cao lương mỹ vị nhiều, uống nhiều rượu là tỳ vị bị tổn thương, hoặc ăn uống kém, thiếu chất dinh dưỡng làm cho tinh hậu thiên bất túc không thể dưỡng được thận tinh, từ đó cốt bị thất dưỡng mà thành bệnh loãng xương.
• Can thận âm hư, phong thấp xâm nhập: Nhân khi cơ thể ở giai đoạn lão hóa, thận tinh suy giảm, can thận âm hư, sức đề kháng của cơ thể giảm sút, tà khí (phong thấp) thừa cơ xâm nhập vào cơ thể, ứ trệ tại gân cốt, khí huyết vì thế mà trở trệ dẫn đến lưng, gối, khớp đau mỏi, làm nặng thêm bệnh loãng xương.

Tiêu chuẩn chẩn đoán loãng xương của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) 1994, đo mật độ xương tại cột sống thắt lưng và cổ xương đùi theo phương pháp DXA

Chỉ số T-score:

• T-score từ -1 SD trở lên: Mật độ xương ở mức bình thường.
• T-score từ -1 SD đến -2,5 SD: Thiếu xương.
• T-score dưới -2,5 SD: Loãng xương.
• T-score dưới -2,5 SD kèm theo tiền sử hoặc hiện tại có gãy xương: Loãng xương nặng.

Loãng xương là bệnh xương khớp có tính chất toàn thân, nguyên nhân do chất lượng xương bị giảm, thoái hóa kết cấu vi thể của xương làm giòn xương, dễ phát sinh gãy xương.

Thể thận dương hư:

• Triệu chứng: Chủ yếu là đau vùng lưng, thắt lưng, cảm giác đau mỏi, không có lực, lạnh vùng lưng, thắt lưng. Người bệnh gù cong vùng thắt lưng, sợ lạnh, chân tay lạnh, các khớp tứ chi có thể bị biến dạng, hạn chế vận động. Lưỡi hình dáng bè to, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch trầm tế.
• Phương pháp điều trị: Ôn thận ích tủy.
• Phương thuốc đông y điều trị loãng xương: Hữu quy hoàn: Thục địa 320g, Hoài sơn 160g, Đỗ trọng 120g, Phụ tử chế 40g, Đương quy 120g, Sơn thù 160g, Kỷ tử 120g, Thỏ ty tử 120g, Nhục quế 40g, Lộc giác giao 40g.
• Cách uống: Tất cả vị thuốc tán bột mịn, luyện mật làm hoàn, uống 12-16g/lần x 2-3 lần/ngày với nước ấm hoặc nước muối nhạt.

Thể thận âm hư:

• Triệu chứng: Lưng và tứ chi đau mỏi, cốt chưng, triều nhiệt, đạo hãn, ngũ tâm phiền nhiệt, hồi hộp trống ngực, có thể đau tức ngực, hoa mắt chóng mặt, ù tai. Chất lưỡi màu đỏ, rêu lưỡi ít, mạch huyền vi sác.
• Pháp điều trị: Bổ thận âm.
• Phương thuốc: Lục vị địa hoàng hoàn: Thục địa 320g, Sơn thù 160g, Bạch linh 120g, Hoài sơn 160g, Trạch tả 120g, Đan bì 120g.
• Cách uống: Tất cả vị thuốc tán bột mịn, luyện mật làm hoàn, uống 8-12g/lần x 2-3 lần/ngày với nước ấm hoặc nước muối nhạt.

Thể can thận âm hư, phong thấp xâm nhập:

• Triệu chứng: Lưng và tứ chi đau mỏi, vô lực, vận động khó khăn. Cổ họng khô, lòng bàn tay, bàn chân đỏ, tự hãn hoặc đạo hãn. Lưỡi màu hồng, khô ráo, rêu lưỡi mỏng, có thể không có rêu, mạch tế sác.
• Pháp điều trị: Bổ dưỡng can thận kết hợp trừ phong thấp.
• Phương thuốc nam điều trị loãng xương: Độc hoạt tang ký sinh thang: Độc hoạt 8g, Tang ký sinh 15g, Tần giao 8g, Cam thảo 6g, Đỗ trọng 15g, Ngưu tất 15g, Bạch thược 10g, Bạch linh 12g, Phòng phong 15g, Tế tân 8g, Đương quy 15g, Quế chi 10g, Đẳng sâm 15g, Thục địa 15g, Xuyên khung 15g.
• Cách uống: Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần, uống sau ăn 20-30 phút.

Thể tỳ vị hư nhược:

• Triệu chứng: Tứ chi mỏi, tê, không muốn vận động, cảm giác chóng mặt, miệng nhạt ăn kém, bụng đầy chướng, đại tiện phân nát, có thể sống phân. Chất lưỡi nhạt màu, rêu lưỡi trắng, mạch tế nhược vô lực.
• Pháp điều trị: Kiện tỳ ích vị.
• Phương thuốc: Tứ quân tử thang gia vị: Đẳng sâm 12g, Bạch truật 12g, Hoàng kỳ 10g, Hoài sơn 12g, Bạch linh 12g, Chích cam thảo 10g, Đương quy 10g.
• Cách uống: Sắc uống ngày 1 thang, chia 2 lần, uống sau ăn 20-30 phút.

Phương pháp phòng bệnh loãng xương có hiệu quả nhất của y học cổ truyền là tự xoa bóp, tập khí công - dưỡng sinh hàng ngày. Ngoài ra, một chế độ ăn uống hợp lý cũng có thể hỗ trợ phòng chống bệnh.

• Xoa bóp bấm huyệt: Giúp các cơ vận động thụ động, duy trì sức mạnh cơ bắp, gián tiếp duy trì mật độ và sức mạnh của xương.
• Khí công - dưỡng sinh: Tập 20-30 phút/ngày bằng những bài tập luyện ý, luyện thở, luyện hình thể phù hợp với tình trạng sức khỏe của từng cá nhân giúp cơ thể thư giãn, tinh thần thoải mái, từ đó mà duy trì hoạt động bình thường của cơ thể. Đồng thời, tập khí công dưỡng sinh ngoài trời buổi sáng cũng có tác dụng giúp cơ thể tăng tổng hợp vitamin D, từ đó mà ngăn ngừa bệnh loãng xương.
• Chế độ ăn: Cần chú ý đến các thức ăn giàu Calci như trứng, sữa và các sản phẩm từ sữa, đậu, tôm, cua, cá,... Bổ sung vitamin D cho cơ thể bằng tăng cường các thức ăn có nguồn gốc từ cá, gan, sữa, nước cam, ngũ cốc. Sử dụng vừa phải lượng đạm trong khẩu phần ăn vì sẽ làm tăng bài xuất Calci theo nước tiểu. Người bệnh tăng cường ăn các loại rau củ như: mùi tây, bắp cải, cà chua, dưa chuột, tỏi,...cũng làm giảm hiện tượng mất xương và tăng chất khoáng trong xương.

Loãng xương là tình trạng bệnh đặc trưng bởi một khối lượng xương thấp tới mức làm cho xương trở nên giòn và gãy xương. Không nên để tới khi phát hiện ra tình trạng loãng xương mới điều trị mà nên dự phòng ngay khi còn nhỏ tuổi hoặc trung niên, nhằm làm giảm những ảnh hưởng tới sức khỏe do loãng xương gây ra.